Wisconsin, USA. Maart 2011: vakbonden, democratie en de klassenstrijd

Voor de zekerheid heb ik plaats en datum maar in de titel gezet want wat zich de afgelopen maand in de Senaat van Wisconsin afspeelde deed eerder denken aan de 19e dan aan de 21e eeuw en bovendien is de VS geen bananenrepubliek maar een moderne westerse industriële natie. Wat is er gebeurd? De hele Democratische Senaatsfractie was de staat uit gevlucht en “ondergedoken” in de aangrenzende staat Illinois. De gouverneur had een arrestatiebevel tegen hen uitgevaardigd en een boete opgelegd van 100$ voor elke dag dat ze absent waren. Hun stafmedewerkers was de toegang tot faciliteiten in het parlement (zoals kopieermachines) ontzegd. Het was een laatste desperate zet van de Democraten om te voorkomen dat een wet tegen vakbonden werd aangenomen. Door hun afwezigheid was er geen quorum in de Senaat meer en zo hoopten ze de gouverneur, Republikein Scott Walker, tegen te houden. Deze wilde per wet verbieden dat vakbonden van overheidspersoneel namens hun leden kunnen onderhandelen over arbeidsvoorwaarden. Uiteindelijk heeft het allemaal niet geholpen. De Senatoren zijn inmiddels weer terug want de wet is toch – tijdens hun afwezigheid – aangenomen dankzij een paar handige manoeuvres van de Republikeinen.

Tegen Walkers wetsvoorstel is 4 weken massaal geprotesteerd in Madison, de hoofdstad van Wisconsin. Vorig weekend – de dag na de aardbeving in Japan – bereikte dit haar hoogte punt toen 100.000 mensen demonstreerden, de grootste protesten sinds de Vietnamoorlog. De directe aanleiding voor het laatste massale protest was de listige manier waarop de Republikein de quorumeis hadden weten te omzeilen. Door alle niet-fiscale onderdelen uit de wet te halen was volgens hun geen quorum nodig – dat is alleen nodig als het om begrotingszaken gaat. Een paar weken daarvoor werd deze wet ook al op een bijzondere manier aangenomen. Om te voorkomen dat Democraten de zaak zouden kunnen vertragen werd de vergadering 5 minuten eerder dan gepland geopend en werd in een paar minuten durende vergadering, de wet er bijna letterlijk doorheen gehamerd. De Democraten kregen geen kans om te protesteren of zelfs maar tegen stemmen.

Kijk zelf wat er gebeurde in de State Assembly als de Democraten beseffen wat ze is overkomen:

Zo ziet democratie, anno 2011 eruit, in het beste land van de wereld, dat zo graag democratie wil verspreiden in de wereld, de Verenigde Staten van Amerika. It’s a shame, inderdaad, zo hoort democratie er niet uit te zien.

Niet serieus
Wat is er precies aan de hand? Waarom is het zo belangrijk dat vakbonden het recht wordt ontnomen om te onderhandelen namens haar leden? Volgens gouverneur Walker en de Republikeinen is het verbod nodig omdat de bonden er misbruik van maken. De ambtenaren zouden zich op kosten van de belastingbetaler verrijken met luxe ziektekosten- en pensioenregelingen. Hij beweert dat door de begrotingscrisis deze wet nodig is om loonsverlaging af te kunnen dwingen.
De vraag is of Walker serieus is als hij beweert dat het hem gaat om het begrotingstekort. Uit allerlei zaken blijkt dat dit niet het geval is:

• De bonden en personeel hadden al ingestemd met een inkomensverlaging tussen de 6 en 11 procent.
• Een van de eerste beslissingen die Walker nam was een belastingverlaging voor bedrijven en andere kostenverhogende maatregelen die geen of nauwelijks banen opleveren en zeker niet helpen als je een urgent begrotingstekort hebt.
• Het lijkt erop dat Walker van plan is om staatsbedrijven, zoals energiecentrales onderhands te verkopen. Kado’s dus voor zijn vrienden in het bedrijfsleven.
• Niet alle bonden werd het recht om namens hun leden te onderhandelen afgenomen: de bonden voor politie en brandweer werden ervan uitgezonderd. De reden? In 2010 hadden ze Walker gesteund bij zijn verkiezingscampagne. Voor wat – hoort wat.
• Op 9 maart is de wet ontdaan van alle zaken die met de begroting te maken hadden om de eis van het quorum te kunnen omzeilen – en dat is gelukt want de wet is nu aangenomen.

Voor alle duidelijkheid: het is niet waar dat door collectieve onderhandelingen de lonen te hoog zijn.

Er is maar een conclusie mogelijk: het gaat niet om de begrotingsproblemen en voor zover die er zijn, zijn die vaak gecreëerd, maar om de vakbonden. Deze moeten, om het maar simpel te zeggen, een kopje kleiner gemaakt worden.

Het verval van de vakbonden
Maar als het niet om de begroting gaat waar was dit dan allemaal voor nodig? Waarom is een potje bondpesten zo belangrijk voor de Republikeinen?
Dit is des te merkwaardiger omdat de rol van de vakbonden in Amerika is de laatste 40 jaar flink is afgenomen. In de VS is het percentage werknemers dat lid is van een bond veel lager dan het gemiddelde in de OESO landen – waar het overigens ook flink aan het dalen is (data OESO):

En hier is het verloop van het lidmaatschap percentage sinds 1948 van werknemers bij bedrijven en bij de overheid in de US: (data Workinglife)

Wat onmiddellijk opvalt is de sterke toename van het lidmaatschap van werknemers in de overheidssector in de jaren 60/70, terwijl dit juist sterk afneemt bij werknemers in het bedrijfsleven. De reden voor de abrupte toename is dat tot de jaren 60 doordat er wettelijke beperkingen (pdf) waren voor vakbonden bij de overheid. Nadat deze belemmeringen waren weggenomen nam het lidmaatschap meteen fors toe.

Maar om terug te keren naar de vraag: waarom zijn vakbonden zo belangrijk? Waarom is het – blijkbaar – zo belangrijk dat de laatste restanten van wat er nog over is van de zieltogende vakbonden in Amerika wordt vernietigd? In de eerste plaats is er natuurlijk de puur ideologische en motivatie: vakbonden zijn voor liberalen en conservatieven een gruwel: zij zien vakbonden als een kartel die door gemeenschappelijk te onderhandelen een hoger loon kunnen afdwingen dan op individuele basis mogelijk zou zijn. Het is in hun visie dus strijdig met de principes van de vrije markt.

Maar er is nog een andere, veel belangrijke reden: vakbonden waren altijd de grote steunpilaar van de Democraten, althans toen zij nog groot en invloedrijk waren. Waar de Republikeinen traditioneel als basis het bedrijfsleven hebben, was de basis van de Democraten tot de jaren 70 de vakbonden. De afname van invloed van de bonden heeft tot gevolg gehad dat de Democraten hun basis – en een belangrijke bron van inkomsten zijn kwijt geraakt.

Het is daarom dat Republikeinse bestuurders het zo belangrijk vinden dat de laatste resten van de vakbonden – de bonden voor overheidspersoneel – worden ontmanteld. Door net als in de jaren 60 de bonden wettelijke beperkingen op te leggen hoopt ment dat het ledental weer zal afnemen – en zo de Democraten van hun laatste basis worden beroofd. Anders geformuleerd: het is cynische machtspolitiek die niets te maken heeft met begrotingsdiscipline.

Lange leve de crisis
In meerdere staten, waar een Republikein is gekozen worden dit soort radicale en ondemocratische maatregelen voorbereid.

In Ohio worden TV en Radio uit het parlement geweerd, waarschijnlijk om beelden te voorkomen zoals in Wisconsin.
In Michigan wordt aan een wet gewerkt die het mogelijk moet maken om besturen van scholen en steden die volgens de gouverneur niet genoeg bezuinigen te vervangen door “interimmanagers”. Deze door bedrijven benoemde tijdelijke bestuurders kunnen zonder democratische controle handelen. In wezen komt dit dus neer op het afschaffen van de democratie – een soort coupe.
En ook hier is de financiële crisis kunstmatig: eerder werd besloten tot grote belastingverlaging.
Dit zijn slechts twee voorbeelden, maar het is een patroon dat in alle door republikeinen bestuurde staten is te zien.

Strategie
Dat het belangrijk is voor de Republikeinen blijkt goed uit het feit dat ze doorgaan ondanks het feit dat het impopulaire maatregelen zijn. Walker krijgt ook veel steun van partijgenoten in heel het land. Zelfs een 15% verlies in de opiniepeilingen kan hen niet echt deren.

Het is nog niet helemaal duidelijk hoe dit gaat aflopen. Er zijn tekenen dat dit wel eens een keerpunt kan zijn. Het is of de mensen plotseling wakker zijn geschud en zien wat de ware aard is van de man die nog maar net is gekozen in deze functie. Er wordt gewerkt aan een recall campagne om de Republikeinse Senatoren weg te krijgen – in sommige staten, waaronder Wisconsin is dat mogelijk. Ondanks het feit dat ze dit gevecht hebben verloren lijkt er op dat de Democraten nieuw elan gevonden hebben, iets dat tot nog toe alleen bij de Tea Party te vinden was.

Het duurt nog even voor er weer nieuwe verkiezingen zijn, en Republikeinen zijn anders dan Democraten: het ijzer wordt gesmeed als het heet is – niet dralen tot vlak voor de verkiezingen – en impopulaire maatregelen worden genomen op een manier dat het niet te veel opvalt. Volgend jaar als er weer presidentsverkiezingen zijn is iedereen dit weer vergeten. De Republikeinen zijn al weer bezig om uit te zoeken hoe ze het nieuwe beleid moeten verkopen want aan fondsen hebben zij geen gebrek.

Het is duidelijk dat we hier te maken hebben met “noodmaatregelen” die ogenschijnlijk bedoeld zijn als crisismaatregelen maar in werkelijkheid tot doel hebben om de tegenstander van middelen te beroven en een radicaal conservatieve agenda te verwerkelijken. Hier zien we wat Naomi Klein bedoelt met “ramp kapitalisme”, zoals beschreven in haar boek De Shock Doctrine. En wat deze agenda inhoud is overduidelijk: minder belasting, minder overheid, deregulering, vrij baan voor het bedrijfsleven en vooral een herverdeling van inkomens: van beneden naar boven dan. Ja, er is wel degelijk sprake van een klassenstrijd, net als in de 19e eeuw, met dit verschil dat de afgelopen 30 jaar het de rijken zijn die winnen in de USA, anno 2011.