ANALYSE - Het basisinkomen wint aan populariteit – niet alleen in het buitenland, maar ook in Nederland. Een overzicht van de laatste ontwikkelingen.
Deze week bleek uit een onderzoek door I&O Research in opdracht van de vereniging van het basisinkomen dat het aantal uitgesproken voorstanders voor een basisinkomen sinds 2016 niet noemenswaardig gestegen is, of zelfs lichtelijk daalt. Opvallend is echter de scherpe daling van het aantal uitgesproken tegenstanders van een dergelijk stelsel. Volgens de conclusies van het onderzoek zijn er nu in Nederland evenveel uitgesproken voor- als tegenstanders voor een stelsel met een basisinkomen.
Vooral kiezers linkse partijen voorstander
Kiezers van de Partij voor de Dieren, SP en GroenLinks zijn in meer dan de helft van de gevallen voor het basisinkomen. D66 kiezers waren 3,5 jaar geleden half/half verdeeld en zijn nu per saldo voorstanders. Onder PvdA-kiezers is het aantal voorstanders iets minder dan de helft.
Kiezers van VVD, SGP en Forum voor Democratie zijn voor meer dan de helft tegen een vorm van basisinkomen. Ook PVV- en CDA-kiezers zijn per saldo eerder negatief dan positief.
Maar laten we eerlijk zijn: de vraagstelling “bent u voor of tegen een basisinkomen” is vaag. Er zijn zeer uiteenlopende ideeën over een basisinkomen, en hoe dat te implementeren.
Het basisinkomen als negatieve inkomstenbelasting
Ik pleitte zelf eerder voor een stelsel waarin een negatieve inkomstenbelasting vervangend moet zijn voor een “plat klassiek” basisinkomen. Rutger Bregman kwam een jaar later op dezelfde conclusie uit. Wat wordt voorgesteld is in feite een vrije-inloopbijstand, waarbij iedereen die onder een bepaald niveau aan inkomsten zit, deze inkomsten tot dat niveau door de belastingdienst aangevuld ziet. Zonder vragen.
Het idee van een negatieve inkomstenbelasting werd in de jaren zestig vooral bekend gemaakt door Milton Friedman. In het model van Friedman zijn er naast de negatieve inkomstenbelasting als vangnet geen of niet veel aanvullende uitkeringen en verzekeringen. Een behoorlijk rechts model dus in vergelijking met ons huidige stelsel.
Het is echter heel goed denkbaar dat in onze samenleving aanvullende uitkeringen en enkele toeslagen overeind blijven staan om recht te doen aan bijzondere behoeften van mensen. Denk aan een verzekering voor zorg- en ziektekosten, een aanvullende inkomensverzekering, en eventueel een inkomensafhankelijke tegemoetkoming in woonlasten. Ook kan nog steeds rekening gehouden worden met de samenstelling van het huishouden. Het voordeel van deze benadering is dat het vrij makkelijk in te voeren is vanuit de huidige situatie, waardoor een hybride systeem ontstaat van een negatieve inkomenstaks plus extra tegemoetkomingen.
Een dergelijk hybride stelsel zou logisch beredeneerd budgetneutraal uit te voeren moeten zijn ten opzichte van het huidige sociale stelsel. Er hoeft niet veel geld bij, en wat er bij moet, komt grotendeels vrij met bezuinigingen op de uitvoering. Deze verandering zou ook voor de meeste huishoudens budgetneutraal uit kunnen pakken. Voordeel is het afschaffen van veel bureaucratie en de armoedeval.
Basisinkomen 2.0
In april van dit jaar publiceerde het Nibud in opdracht van de Vereniging voor het Basisinkomen een doorrekening van twee varianten van een nieuw model: het basisinkomen 2.0: waarin een deel van het basisinkomen wordt verstrekt per huishouden, en een ander deel per persoon.
De dekking van het voorstel wordt gevonden in een aantal maatregelen, waaronder het (schijnbaar pijnloos) afschaffen van de hypotheekrenteaftrek, en een verhoging van de hoogste belastingschijf. Er vindt een herverdeling plaats, maar per saldo gaan bijna alle huishoudens tot twee keer modaal er volgens het Nibud lichtelijk tot fors op vooruit: dat is in praktijk ongeveer 95% van alle huishoudens.
Verschillend met het “klassieke” basisinkomen is dat ook in dit stelsel er aanvullende uitkeringen blijven bestaan, naast een aanvulling voor WAO/Wia/WW, blijft ook de huurtoeslag. Bovendien wordt ook hier rekening gehouden met de samenstelling van het huishouden. Veel voordelen van het basisinkomen, zoals verdwijnen van de armoedeval en een sterke vermindering van de bureaucratie blijven behouden.
Basisinkomen als hervorming van het belastingstelsel
Wat linksom kan, kan echter ook rechtsom. Donderdag 13 september jl publiceerde nota bene Elsevier een artikel waarin gepleit wordt voor een bijna-vlaktaks (twee belastingschijven van 50 en 60 procent), met een hoge initiële drempel (het basisinkomen) en een negatieve inkomstenbelasting als vervanging voor alle uitkeringen onder het bestaansminimum.
Uitgangspunt van deze hervorming van het belastingstelsel is het afdoen van zoveel mogelijk inkomensafhankelijke regelingen, teneinde de mobiliteit en zelfredzaamheid van mensen te vergroten. Het systeem moet een einde maken aan de armoedeval, omdat werken altijd maximaal moet lonen.
In dit model staat het afschaffen van regelingen centraal: net als bij het basisinkomen 2.0 vervalt hier de hypotheekrenteaftrek. Daarnaast vervalt de huurtoeslag. Bovenminimale uitkeringen (WW, WAO, etc) blijven echter behouden voor het deel van het inkomen dat boven het basisinkomen ligt.
Hier is geen sprake van een herverdeling ten gunste van de lagere inkomens, zoals bij het basisinkomen 2.0 wel het geval is. De verandering is vooral gunstig voor mensen met een middeninkomen, terwijl lage en hoge inkomens er niet noemenswaardig op voor- of achteruit gaan. Wel wordt een eind gemaakt aan de vernederende en knechtende bureaucratie waar uitkeringsgerechtigden nu aan worden onderworpen. De totale lastendruk op inkomstenbelastingen stijgt met 2%.
Sterk groeiende sympathie op rechts
Opvallend aan het onlangs gepubliceerde onderzoek is dat de weerstand bij vooral de kiezers van VVD en CDA scherp is afgenomen. Bij VVD-kiezers is het percentage tegenstanders gedaald van 73 naar 58%. Bij het CDA is er een daling van 61% naar 41% tegenstanders. Maar liefst 34% van de CDA kiezers is voor invoering van het basisinkomen.
Vooral de grote steun voor een basisinkomen onder kiezers van de SP (56% voor tegen 20% tegen) is opvallend, omdat deze partij tot voor kort vooral oppositie heeft gevoerd tegen het hele idee. Hierbij werd het meest “rechtse” model voor een basisinkomen voor het gemak als het enige echte model genomen: dus zonder extra toeslagen en met vlaktaks.
Maar zo bont maakt zelfs Elsevier het niet. Wellicht doet de SP er beter aan positie te kiezen als het gaat om welke varianten van een basisinkomen volgens haar wél bespreekbaar zouden kunnen zijn, voordat ze het initiatief in deze discussie definitief verloren is.
Reacties (17)
Ik ben jarenlang gestalked geweest en toen dat uit de hand liep was ik niet ziek maar van het UWV moet je dan solliciteren. Dat had ook niet zoveel zin. In zo’n situatie ben je dubbel slachtoffer. Komt nog bij dat de bank je bankrekening afsluit en verzekeringen en lijfrentes worden beëindigd zonder vergoeding.
[edit] Laatste zin verwijderd wegens (be)dreigend taalgebruik [/edit]
Zijn de vakbonden, onderdeel befaamde poldermodel, er al over uit? Volgens mij kwam daar de terughoudendheid van het SP kader ook vandaan. Of omgekeerd natuurlijk.
https://www.trouw.nl/nieuws/er-zijn-banen-genoeg-toch-wil-fnv-weten-of-er-een-basisinkomen-moet-komen~b260475a/
Er zijn diverse rekenvoorbeelden geweest, de afgelopen jaren, waaruit bleek dat onder bepaalde, toch best wel typische, omstandigheden, het gewoon niet loonde om te werken: het verschil met een uitkering was klein of zelfs negatief. Dat komt, eerst hebben we een vereenvoudiging van het belastingstelsel gehad (onder Zalm), daarna zijn we weer vrolijk begonnen om het systeem aan alle kanten van extraatjes en rariteiten en uitzonderingen en teruggaven te voorzien want o o, zielig gevalletje hier en zielig gevalletje daar. Inmiddels kan het voordeliger zijn om de regels goed te kennen dan om gewoon de handen uit de mouwen te steken. Liever lullen dan poetsen tenslotte.
Nu ben ik zelf geen voorstander van een basisinkomen (alleen al omdat ik denk dat het wel zou moeten lonen om te werken), maar als het een einde kan maken aan het bovenstaande – de huidige belastingkerstboom, dan liever vandaag dan morgen. Maar nogmaals: ik denk dat het, gegeven de Nederlandse volksaard (en zaken die nu al in het stukje worden opgemerkt, zoals speciale consideratie voor gezinssamenstelling en wat al niet, waar nu een beetje achteloos aan voorbij wordt gefietst), volkomen onmogelijk is om in dit land *niet* een vergelijkbare kerstboom op te richten. En dan kunnen we beter de oude houden.
@3.
“het gewoon niet loonde om te werken: het verschil met een uitkering was klein of zelfs negatief.”
Voornamelijk rechtse propaganda. Kan in gevallen als er sprake is van kinderen en de toeslagen die daar bij horen. Ooit meegemaakt met een oud-collega, die daardoor niet vooruit ging.
Je kan hetzelfde van wachtgeld zeggen voor politici, en vooral de bestuurders, die lekker luieren van het geld. Daar hoor je de VVD niet over.
@3: “alleen al omdat ik denk dat het wel zou moeten lonen om te werken”
Dat is nu juist één van de belangrijkste redenen om voor een basisinkomen te zijn.
@2: Goede vraag – de vakbonden zijn inderdaad openlijk aan het twijfelen. Ook binnen D66 rommelt het, maar daar gaat het voorlopig nog om ledenvoorstellen. Through the grapevine hoorde ik dat GroenLinks werkt aan een ‘compromisvoorstel’. De komende tijd zullen naar mijn idee politieke partijen steeds meer partij kiezen. Dan wordt niet alleen de ja/nee vraag, maar ook de hoe-vraag interessant – want zomaar “ja doe maar” zeggen, zegt nog niet zoveel. Ik hoop dat ik met dit overzicht van verschillen aan die discussie een beetje kan bijdragen ;).
Is wellicht ook een kans om dan de belastingdienst inclusief de geheel IT daar in 1 keer radicaal op te schonen?
@4: ‘Kan in gevallen als er sprake is van kinderen en de toeslagen die daar bij horen.’
Oh ok. Nou heb je me. Rechtse propaganda. Ik geef toe – kinderen hebben is ontzettend zeldzaam. Ofzo.
@5: ‘Dat is nu juist één van de belangrijkste redenen om voor een basisinkomen te zijn.’
Schreef hij. Zonder daar verder enige reden voor te geven.
@7.
Hahaha, wat een domme cynische reactie.
@8: Een belangrijke reden om voor een basisinkomen te zijn is het afschaffen van de armoedeval. Het wegvallen van een uitkering bij het vinden van een baan en het wegvallen van inkomensafhankelijke uitkeringen bij het meer verdienen worden gezien als ‘boetes op werk’.
In een basisinkomenstelsel bestaat dat allemaal niet. Ieder extra gewerkt uurtje loont, van iedere euro die extra verdiend wordt blijft exact eenzelfde deel over. Werk moet lonen en het systeem moet transparant zijn – zonder grote tegenvallers als de economische situatie verandert en zeker als deze ten goede verandert.
Vooral in het artikel van Elsevier dat wordt besproken is dat het centrale uitgangspunt, maar feitelijk is dat een rode draad in alle discussies over een basisinkomen.
@3: (alleen al omdat ik denk dat het wel zou moeten lonen om te werken)
Dan is het huidige bijstands-stelsel in ieder geval verkeerd.
(met een WW-uitkering mag iemand 25% van de verdiensten zelf houden, bij bijstand worden de verdiensten helemaal gekort)
@10 Het tegengaan van de armoedeval is een goed streven, maar maar het blijft economisch gezien onzin dat mensen die gewoon de eigen broek op kunnen houden een uitkering krijgen. Gezien dat basis inkomen niet uit de lucht komen vallen, zullen werkenden die eerst aan extra belasting moeten ophoesten, alvorens het als sigaar uit eigen doos weer terug te krijgen. Ten opzichte van het huidige stelsel is dat alleen maar extra onnodig rondpompen van geld.
Beter kan de armoedeval opgelost worden door de overbodige extra uitkeringen te snoeien en de lasten voor de laagste inkomens te verlagen, lasten die nu alleen nog maar stijgen door o.a. uit de pan schietende energiekosten. En dat geld niet alleen voor de minima, het grote probleem is nu de koopkracht van de middenklasse, de leraar en de politieagent. Die middenklasse is de grote meute die netto de bulk belasting op moet brengen en dus ook de duurste basis sigaar uit eigen doos krijgen.
Het verbaast mij niks dat het aantal voorstanders daalt, diverse experimenten hebben nu aangetoond dat het in de praktijk niet werkt en enkele van die projecten zijn zelfs voortijdig gestopt. De u tegenstanders, waaronder ikzelf zien dat als een bevestiging van de aangedragen argumenten en dus min of meer als een gelopen race. Er zijn andere zaken die nu meer prioriteit hebben, de kosten van de energietransitie en de sociale gevolgen daarvan, de immigratiecrisis, Brexit, Trump, etc. de SP ziet dat waarschijnlijk ook. Uitgesproken tegen iets zijn wat experimenteel al is mislukt, is zonde van de energie.
@11 Bijna. Eerste 6 maanden mag iemand 25% zelf houden, tot een max van ruim 200 euro/maand. Daarna pas wordt alles gekort. Tenzij alleenstaande ouder, dan mag je jarenlang 12,5% houden, ook met een maximum (weet het niet uit mijn hoofd maar iets lager geloof ik).
En neen, das geen vetpot, en er gaat niet zo’n stimulerende werking van uit als je wil dat mensen naast de uitkering wat gaan werken.
@Redoutable:
De bovengenoemde modellen zorgen ervoor dat het rondpompen van geld zwaar beperkt blijven. Dat geldt vooral voor de modellen 1 en 3: administratief heeft iedereen een NIB maar effectief levert iedereen die het niet nodig heeft het gelijk weer in. In het tweede model wordt wat heftiger geschoven maar ook daar zie je dat het “rondpompen” vooral op papier gebeurt en niet door het daadwerkelijk overmaken van sommen geld.
Als je alleen lasten voor alleen de laagste inkomens verlaagt, doe je niets aan de armoedeval. En extra uitkeringen zijn er nu juist omdat ze niet overbodig blijken te zijn: ze repareren tekortkomingen.
Het aantal voorstanders daalt in het onderzoek, maar niet significant. Ik denk daarbij dat de vraag voor een deel onzinnig is, omdat voordat ik ja of nee zeg, ik ook wel zou willen weten hoe. Dus ik zou als relatief voorstander denk ik ook “ik weet het niet” invullen als ik eerlijk was.
In dat licht zou het aantal voorstanders sterk kunnen groeien als er een geloofwaardig doorgerekend model wordt voorgelegd.
Er zijn wat experimenten gedaan met uitkeringen, en met wat tijdelijke “basisinkomenvarianten” binnen het huidige systeem, met wisselende uitkomsten die jouw conclusie dat die “mislukt” zouden zijn zeker niet rechtvaardigen. De experimenten waarin op grotere schaal basisinkomens werden verstrekt waren juist grote successen. Mensen werden ondernemender, volgden meer studies, besteedden meer aandacht aan onderlinge zorg, maakten minder gebruik van de zorg, en gingen netto niet meer of minder werken.
Het ene politieke punt tegen het ander wegstrepen als minder belangrijk is onzin. De SP heeft juist veel energie gestopt in het ageren tegen het basisinkomen. Dat is pas zonde van de energie. De achterban vindt dat duidelijk niet leuk want juist van de SP is de grote meerderheid onverdeeld voorstander.
Ik ben autisties en ik ben zeker voor een basisuitkering omdat het moeilijk vindt om dingen te begrijlen van collega’s
Ik zeg nier dat ik niet wil werken maar dan met een basisuitkering is het dan iets gemakkelijker om wat paasend werk te dioen bijvoorbeeld een krantewijk of een folderwijk te doen als ik maar nier veel collega’s om me heen heb
Ik hoop dar die basisuitkering er komt mensen
Vriendelijke Groeten Erwin Smits
Kijk, dat is nu net zo’n voorbeeld waar het heel goed zou kunnen werken. Ik ben bang dat het nog wel even duurt voordat zo’n plan erdoor is Erwin, maar zeg nooit nooit: tien jaar geleden had nog bijna niemand van het basisinkomen gehoord en waren de voorstanders met een vergrootglas te zoeken, dus wie weet wat er binnen nog eens zo’n tijdsbestek kan gebeuren …
Ik ben helemaal voor de basis uitkering de mensen die autistise zijn en de mensen met een verstandelijke of gewoon beperkingen hebben zou dat ideaal zijn.