Bankier en barbier schrijven voor: aderlaten

Het gaat slecht met de economie. Laat daarover geen enkel misverstand bestaan. De VVD en de PVV hebben (mede) door te beloven de economie daadkrachtig aan te pakken, de verkiezingen gewonnen. De mensen zijn bang, en heus niet alleen voor buitenlanders. Door de aanhoudend slechte berichten over Griekenland en nu weer Spanje, wordt men onzeker. Het gevoel dat er gesneden moet worden is algemeen, de een wat meer de ander wat minder, maar, zoals Joep Schrijvers het afgelopen vrijdag kernachtig uitdrukte in Obalive: het vet moet weggesneden worden. Bijna dagelijks hoor en zie ik op radio en tv dat er daadkrachtig moet worden ingegrepen. Zelfs op de G20 top van vijf juni klonk de roep om bezuinigingen. Stimuleren is uit, bezuinigen is in. Wie serieus genomen wil worden, moet in het koor meezingen.

De bankier
In het radio1 journaal van afgelopen vrijdag 11 juni zingt ook Lex Hoogduin van de Nederlands Bank mee in het koor van boekhouders dat de boeken weer sluitend wil maken. Er zal volgens hem fors bezuinigd moeten worden:

André Meinema: Nou hebben we in de voorbije weken wel gezien, hoe snel opeens het sentiment kan omslaan. Zijn dat ook nog factoren die een hele belangrijke, dominerende rol kunnen spelen?

Lex Hoogduin: […] het herstel is gematigd. Dat is één sleutelwoord. Een ander sleutelwoord voor het huidige beeld is hele grote onzekerheid die hangt samen, voor een heel groot deel, direct of in indirect met de situatie in de overheidsfinanciën. Je ziet een heleboel landen waar er fors bezuinigd zal gaan moeten worden. Dat er onhoudbare tekorten zijn. In welk tempo en wanneer dat precies gebeurt, dat is onzeker. In Nederland komt daar nog bij dat we op dit moment nog geen kabinet hebben. Dat we nog geen programma hebben. Dat we nog niet precies weten wat er in Nederland gebeurt. En er is onzekerheid omdat we niet zeker weten of en in welke mate de onrust op de financiële markten van de laatste maanden doorwerkt in de reële economie van de groei en werkgelegenheid.

De redenering van Hoogduin is: de overheidstekorten zijn onhoudbaar, daarom moet er bezuinigd worden. Bovendien moet er niet voorzichtig maar voortvarend te werk gedaan worden:

André Meinema: Als het aan de de Nederlandse Bank zou liggen zou je dan kiezen voor het woordje ‘voorzichtig’ of voor het woordje ‘voortvarend’ bezuinigen, begroting op orde helpen?

Lex Hoogduin: Ik denk dat het van belang is om dat voortvarend te doen. Want als je te voorzichtig bent dan stel je maatregelen die hoe dan ook genomen moeten worden uit. En het is hier zo, dat van uitstel kan geen afstel komen. Sterker nog als je uitstelt dan zul je later sterkere maatregelen moeten nemen omdat inmiddels het overheidstekort en vooral de overheids- schuld verder is opgelopen. Het tweede waar je rekening mee moet houden is dat je in zo’n situatie waarin je probeert de zaak te ver weg te schuiven, de financiën van de overheid als een soort grauwsluier over de economie blijven liggen wat mensen onzeker kan maken want ze weten dat op enig moment wat moet gebeuren. Ze weten niet precies wanneer, niet precies wat er gebeurt. Dat kan leiden tot een aantasting van het vertrouwen wat op zichzelf ook weer slecht is voor de economische groei, zelfs zonder dat je maatregelen hebt genomen. En het laatste effect is dat je dan langer wacht met het herstel van de buffers in de overheidsfinanciën, en die buffers zijn er niet voor niets. Die zijn er om klappen die je in de economie kan krijgen, waarvan we hopen dat ze zich niet voordoen, maar dat kun je nooit uitsluiten, kunt opvangen. En als je minder buffer hebt of geen buffers hebt dan werk een gegeven tegenslag veel harder door in je economie dan wanneer je buffers hebt.

Waarom moet er juist nu extra hard gesnoeid worden? Hoogduin geeft drie redenen. Ik loop ze een voor een af.

1. Van uitstel komt afstel.
Dit is merkwaardig. Waarom zou dat zo zijn? Misschien gaat dat op voor mijn voornemen nu eindelijk mijn balkon eens op te ruimen, maar de staatsbegroting? Mensen, we zijn er toch zelf bij?

2. Later bezuinigen verhoogt de kosten en moet er nog meer bezuinigd worden.
Ja, door samengestelde rente loopt de rekening op. Maar ook de bezuiniging heeft een prijs. Afgezien van de menselijke kosten, is er ook een economische prijs aan bezuinigen: het schaadt de economie. Door minder groei komt de economie op een achterstand, en zal de opbrengst in de toekomst ? net als bij samengestelde rente, cumulatief afnemen. Juist nu de economie weer aantrekt moet deze groei als bij een kasplantje gekoesterd worden.

3. We hebben buffers nodig om mogelijke klappen in de toekomst op te vangen.
Ja, dat zou fijn zijn, maar voor wie het vergeten is: we zijn net bezig om bij te komen van de grootste klap die de wereldeconomie heeft gehad: de kredietcrisis van 2008. Nu is het moment om buffers te gebruiken ? niet om ze op te bouwen. Uiteindelijk moet dat wel gebeuren, maar dat kun je beter doen als de economie weer sterker is. Dan is bezuinigen veel minder pijnlijk, zo niet verstandig. Daar komt bij dat op dit moment de rente laag is. Omdat de particuliere economie nog niet sterk is is er ook geen sprake van concurrentie op de kredietmarkt tussen overheid en de rest van de economie.

Door nu het bezuinigingsmes zeer voortvarend ter hand te nemen wordt de economische groei die er is weg bezuinigd. Het is natuurlijk wel waar dat onze concurrentiepositie op de wereldmarkt beter is als wij harder bezuinigen dan andere landen. Maar als andere landen de zelfde provinciaalse economische maatregelen nemen ? en daar ziet het nu naar uit ? dan zal de crisis verergeren. Het wordt dan een race naar de bodem.

De Barbier
Het is opvallend dat André Meinema Hoogduin niet een keer vraagt waarom er toch zo ontzettend fors bezuinigd moet worden. Het is blijkbaar een zeer diep gewortelde wijsheid: als het slecht gaat met de economie moet er bezuinigd worden. De reden dat iedereen graag wil bezuinigen is dat dit appelleert aan psychologische behoefte van de mens. Na de goede jaren komen de slechte jaren. We zijn verwend en er is een ’teveel aan vet’, om met Joep Schrijvers te spreken, dat moet worden weggesneden. Het is een moderne variant van het middeleeuwse aderlaten. Hoewel het, op een paar zeldzame uitzonderingen na, geen enkel medisch voordeel had, is aderlating tot in de 20e eeuw toegepast. Men ging niet naar de doctor maar naar de maar naar de barbier om wat bloed te laten aftappen. De idee dat dit zou kunnen helpen komt ons nu belachelijk voor, maar het is eeuwenlang een van de meest toepaste medische handelingen geweest. Het lijkt er op dat de economie nog steeds in een vergelijkbare pre- wetenschappelijke fase verkeerd.

Aderlaten was gebaseerd op de vier humores (bloed, slijm, zwarte gal en gele gal) die in een bepaalde balans moesten zijn. Aderlaten is een manier om een teveel van een van de sappen, het bloed, af te voeren. Van een zelfde theoretisch gehalte is de roep om bezuinigen, zoals Hoogduin hier demonstreert. Het is helemaal niet vanzelfsprekend dat we direct en voortvarend moeten bezuinigen om de economie weer op orde te brengen.

Wat zeker wel nodig is, is een gecoördineerde actie van de G20 landen en andere belangrijke economieën zoals o.a. Nederland. Waar het onvermijdelijk is dat er bezuinigd moet worden (zoals Griekenland) zal dat gedaan moeten worden, maar landen die nog buffers hebben, de US, VK en de Noord-Europese landen moeten bezuinigingen temporiseren, en kunnen beter economische activiteit stimuleren. Wat nu gebeurt is een race naar de bodem: een wedstrijd wie kan het hardst bezuinigen die met schijnargumenten wordt gemotiveerd.

Volledig transcript van interview 11 juni 2010, Radio 1.

Update Uit NRC van 19 juni:

De Amerikaanse president Barack Obama roept landen in een brief aan zijn collega-regeringsleiders van de G20 op om niet te snel te stoppen met het stimuleren van economisch herstel. Volgend weekend komt deze groep van de 20 grootste economieën in de wereld, aangevuld met landen als Spanje en Nederland, in Toronto in Canada bij elkaar.

?We moeten onze gemeenschappelijke doelen herbevestigen om het beleid te voeren dat economische groei sterk houdt?, schrijft Obama in zijn brief. Zonder landen bij naam te noemen, waarschuwt hij voor een te strak bezuinigingsbeleid zoals de Europese landen gisteren afspraken. Daarmee doorbreken zij het economische stimuleringsbeleid dat de G20-landen op hun topconferenties in Washington, Londen en Pittsburgh hadden afgesproken om gezamenlijk de gevolgen van de financiële en economische crisis die uitbrak na de val van zakenbank Lehman te bestrijden.