Aylan Kurdi

COLUMN - Stel u het volgende voor. Een bouwvakker vergeet een olielampje uit te zetten, de wind blaast het om, er lekt olie en er is een vlam. Een plaatselijk brandje dat aanvankelijk niet eens wordt opgemerkt omdat het zo klein is. Maar even later brandt het paleis compleet af. Hoe kan zoiets gebeuren?

Dat heeft te maken met gebrekkige zuurstofaanvoer. Datgene wat door het olielampje begint te branden – een behang, misschien een stoel – brandt niet goed en de vrijkomende dampen stijgen deels onverbrand op en hopen zich op onder het plafond. Hier groeit langzaam een wolk van roet en onverbrand gas, dat langzaam opwarmt. Op een gegeven moment is dan één vonkje voldoende om de gaswolk te laten exploderen en desnoods een compleet paleis te laten ontploffen. Zo’n brand heet een “delayed flashover” en de gaswolk die klaarstaat om te ontploffen, heet “metakritisch”.

Ik weet dat dit een raar voorbeeld was, want dit stukje gaat over Aylan Kurdi, de verdronken kleuter die iedereen inmiddels op het netvlies heeft.

Van de analogieën die ik kon bedenken, was de paleisbrand echter nog de minst vreemde. Sorry. Het punt dat ik probeer te maken is dat de ogenschijnlijke oorzaak, één vonkje, in feite niets zegt. De crux is dat het gas metakritisch was geworden.

En nu is er dus een foto waardoor niemand onberoerd zal zijn gebleven. En nu roepen vrijwel alle pundits dat dit de foto is die het cynische Europa wakker zal schudden.

Eerlijk gezegd vind ik juist dát cynisch. Het veronderstelt namelijk dat de Europeanen pas in actie komen als de verschrikkingen ze door de strot worden gedrukt door wat dan een “iconische foto” wordt genoemd.

En dat is dus gewoon gelul. We hebben weken, maanden lang beelden gezien. Politici hebben er hun commentaren over gegeven en zelfs al waren cynische opmerkingen over dobbernegers luid te horen, het feit was onloochenbaar aanwezig. We hebben weken, maanden lang de informatie gekregen die het feit voorzag van context: Irak, Syrië, ISIS, beelden van de overvolle vluchtelingenkampen in Libanon. Ook op deze kleine blog was u niet veilig voor het mediabombardement (één, twee, drie, vier, vijf). Iedereen heeft in de krant wel eens een achtergrondstuk gelezen, iedereen begreep de problematiek.

En tot slot: deze zomer zijn toeristen van Sicilië en de Griekse eilanden naar Nederland teruggekomen en die hebben er met hun buren over gesproken: “Dan zie je die vluchtelingen. Dat zet je wel aan het denken hè”. Misschien een cynisch grapje: “Maar daarna haalden we weer een ouzo hoor.” Maar ondertussen is het verhaal van die arme drommels opnieuw aangekomen.

Om terug te keren naar mijn analogie: al die tijd hoopte het onverbrande gas zich onder het plafond op. Het werd metakritisch. Uiteindelijk was één vonk, één foto voldoende om de publieke opinie – naar ik hoop: definitief – te doen omslaan.

Dat heeft dus weinig met die foto te maken. Het is uitgesproken cynisch aan te nemen dat de Europese bevolking zo hol en leeg is dat ze alleen door dit soort beelden in beweging kan worden gebracht. Integendeel: in de afgelopen maanden heeft zich een proces voltrokken – in landen als Duitsland wat meer dan in een land als Nederland – waarin de grens tussen “dit zijn wij en dit is van ons” en “dat zijn zij en dit is niet van hen” vrij fundamenteel is verschoven. We zijn echt helemaal niet zo cynisch.

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat we volmaakt zijn. We zijn mensen en het hemd is ons nu eenmaal nader dan de rok. Gemeten aan de perfecte barmhartigheid, waarbij elke verdronken vluchteling er één teveel is, zullen we altijd falen. Dat maakt ons echter niet tot cynische hufters – wij Europeanen zijn gewoon mensen. Niet volmaakt maar ook geen boeven.

Net als Aylan Kurdi.