Victor, auteur op Sargasso

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: De allerlaatste wondere woensdag

31 augustus 2011 , 15:49 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

Chriet Titulaer (foto Flickr/leoloves) Met bovenstaande zin –of een variatie daarop– begonnen de afgelopen vier jaar de wetenschapsstukjes die ik met veel plezier schreef. Maar aan alles komt een eind en zo ook aan de Wondere Woensdag op GeenCommentaar. Dat dit iets eerder dan de opheffing van het blog zelf gebeurt heeft te maken met de altijd drukke maand september in universiteitenland. En laten we eerlijk zijn, de tijd was wel aangebroken na al die honderden stukjes. Vorige week verscheen dus de laatste normale WW, vandaag een korte terugblik.

Het begon allemaal op 25 juli 2007 met een stukje -nog onder mijn pseudoniem pokeythecat- over de (on)mogelijkheid om menselijke energie om te zetten in bruikbare electriciteit. Een idee dat dusdanig bizar was dat het tot dan toe alleen in SF-werk voorkwam. En bladerend door de 16 pagina’s met Wondere Woensdagen wordt duidelijk dat de relatie tussen wetenschap en science fiction niet alleen mij, maar veel uitvinders en onderzoekers blijft fascineren. Dit leidde tot (stukjes over) échte Iron Man pakken, vliegende auto’s en anti-piraten lasers. In totaal verschenen er 239 stukjes in de WW categorie. De meeste takken van beta- en gamma-wetenschap werden wel een keer behandeld maar sterrenkunde, psychologie, wiskunde en informatica bleken toch favorieten. Heel soms kon ik een stukje schrijven waarin geraakt werd aan alfawetenschappen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Burgerwetenschap

24 augustus 2011 , 16:19 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland. Vandaag de laatste normale WW.

Vogelkijkers in Central Park (foto Flickr/Frank Sinks) Gisteren werd de oostkust van de Verenigde Staten opgeschrikt door een aarbeving met een kracht van 5.8 op de Schaal van Richter. De beving was dusdanig sterk dat er een scheur ontstond in het Washington Monument, de welbekende Obelisk op de Washington Mall. Hoewel de schade mee lijkt te vallen en er geen berichten over gewonden zijn, blijkt wel dat het onverwachte ongeluk wel degelijk in een klein hoekje zit. Een goed waarschuwingssysteem kan in zo’n geval levens redden. Seismologen van de Stanford universiteit besloten het over de crowdsourcing-boeg te gooien en ontwikkelden het Quake-Catcher Network. Hierin wordt het publiek opgeroepen om mee te helpen om het grootste wereldwijd netwerk van seismische sensoren aan te leggen. Alles wat je hoeft te doen is een sensor aanschaffen en die in je USB-poort pluggen en je bent al onderdeel van een wereldwijd onderzoeks- en waarschuwingssysteem. Een goed voorbeeld van ‘Citizen Science‘, burgerwetenschap.

Het ‘gebruik’ van amateurs bij wetenschappelijk onderzoek is verre van nieuw. Zo worden nog jaarlijks nieuwe soorten ontdekt door amateur-dierenspotters. Ook amateur-astronomen lopen bijvoorbeeld al een tijdje mee en deden al veel ontdekkingen. Zo is daar bijvoorbeeld “Hanny’s Voorwerp” (in het Engels Hanny’s Voorwerp), een reflectienevel die in 2007 ontdekt werd door onderwijzeres Hanny uit Heerlen. Hanny deed mee aan Galaxy Zoo, een project waar iedereen die mee wilde doen kon kijken naar foto’s gemaakt door de Hubble telescoop op zoek naar interessante objecten. Hoewel er veel overeenkomsten zijn is er volgens Galaxy Zoo oprichter Kevin Schawinski wel degelijk een verschil tussen ‘crowdsourcing’ en burgerwetenschap, waarbij in het laatste geval echt, actief wetenschap bedreven wordt door de deelnemers.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Zomergasten kost uur van je leven

17 augustus 2011 , 15:49 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

lekker tv kijken (foto flickr/xJasonRogersx) Wetenschappers zijn een zuur stelletje mensen, zo lijkt het vaak. De naarlingen zijn zulke misantropen dat voor alles wat lekker of leuk is, aangetoond moet worden hoe schadelijk het voor je is. Alcohol, drugs, muziek: allemaal hartstikke leuke dingen die verpest worden door teveel nieuwsgierigheid van de kant van de mannen en vrouwen van de wetenschap. Ook een persoonlijk favoriet tijdverdrijf -televisiekijken- komt er nooit echt goed vanaf.

Hoewel het met de paplepel is ingegoten is het natuurlijk onzin dat je van teveel televisiekijken vierkante ogen krijgt. En negatieve effecten op de ogen van te lang naar een punt staren (oogmoeheid oftewel Asthenopie) zijn voor zover bekend tijdelijk. Maar televisie is op een andere manier wél degelijk slecht voor je. En hier krijgen we te maken met het welbekende verschil tussen correlatie en causatie: televisiekijken wordt namelijk doorgaans zittend gedaan. En zittende mensen verbrandden te weinig calorieën. En we weten allemaal wat er dan gebeurd: verhoogde kans op hart- en vaatziekten, suikerziekte en andere luie mensen ellende.

Maar ondanks de bewezen ellende blijven mensen televisie kijken. En dus namen onderzoekers van de Australische School of Population Health aan de University of Queensland zich voor om eerder gepubliceerde sterftecijfers onder televisiekijkers nog eens te analyseren en met nog deprimerender conclusies te komen. In totaal werd de data van 11.000 Australiers gebruikt. De onderzoekers vonden na extrapolatie dat in 2008 Australische volwassenen van 25 jaar en ouder een totaal van 9.8 miljard uur televisie keken en verbonden dat aan 286,000 eerder gestorven jaren. Alsof deze conclusie niet deprimerend genoeg is formuleren ze het als volgt: Na je 25e kost ieder uur dat je televisie kijkt, je 22 minuten van je leven. Dat maakt een uur televisie kijken dus net zo schadelijk als het roken van twee sigaretten.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Hobbitdebat woedt verder

10 augustus 2011 , 14:00 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

De gevonden Hobbitschedel (foto flickr/e_monk) In 2003 werd op het Indonesische eiland Flores een vondst gedaan die al jaren voor veel paleontologische onrust zorgt. In een grot op het eiland werden acht skeletten gevonden van zo’n 18.000 jaar oud. Helaas werd maar één enkele schedel aangetroffen. Opmerkelijk is dat het postuur van deze skeletten afwijkt van die van de Homo Sapiens, in de zin dat de mensen een stuk kleiner waren dan wij nu zijn (zo’n 1 meter lang). De inhoud van de gevonden schedel was ook aanmerkelijk kleiner dan bij de moderne mens. Deze afwijking had tot gevolg dat de gevonden mens door sommige wetenschappers een eigen soort werd toegedicht, met de naam Homo floresiensis. In de volksmond kreeg de nieuwe mens een sprekender naam: de Hobbit.

Maar niet iedereen is ervan overtuigd dat de hobbits daadwerkelijk een aparte soort zijn. Een grote groep antropologen en paleontologen is ervan overtuigd dat het hier gaat om gewone mensen die ofwel een bepaald fenotype hebben ontwikkeld, namelijk dat ze een stuk kleiner werden (zoals bijvoorbeeld ook de Pygmeeën kleine mensen zijn). Tegelijkertijd wordt er gewezen op de mogelijkheid dat het hier gaat om een genetische aandoening waarbij de schedelomvang te klein is.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Draadloos internet uit een peertje

3 augustus 2011 , 15:09 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

peertje in de duisternis (foto flickr/Helen Flamme) Radiogolven, de ether zit er vol mee. Om onze steeds groter wordende drang naar mobiel datacommunicatie te kunnen stillen worden steeds meer zendmasten geplaatst om ons overal, onderweg en thuis, te voorzien van onze dagelijkse data. Wereldwijd zijn er op dit moment al meer dan 1.4 miljoen mobiele zendmasten, die zo’n vijf miljard mobiele telefoons bedienen [zie hier het register van alle Nederlandse zendmasten]. En dat lijkt allemaal heel aardig te lopen. Maar, zo betoogt Professor Harald Haas in zijn TED Global presentatie, er kleven nogal wat nadelen aan de huidige infrastructuur, waar gebruik gemaakt wordt van radiogolven. Zo zijn de zendmasten inefficiënt (maar 5% van de energie wordt uiteindelijk omgezet in een signaal), de capaciteit is beperkt (de frequenties raken op) en er zijn veiligheidsproblemen (de radiogolven zijn bijvoorbeeld door muren heen te onderscheppen).

Harald Haas, werkzaam aan de Jacobs-University in Bremen, ging daarom op zoek naar andere mogelijkheden om data over te sturen. Hij vond een goede kandidaat iets verderop in het elektromagnetisch spectrum: zichtbaar licht. Zichtbaar licht, uitgezonden door doodgewone LED lampen heeft een hoop voordelen ten opzichte van radiogolven: Ten eerste zijn er miljoenen en miljoenen lampen overal ter wereld. De infrastructuur is dus grotendeels aanwezig. Ten tweede is het zichtbare deel van het elektromagnetisch spectrum veel groter dan het radiodeel. Er zijn dus veel meer frequenties te gebruiken. En zichtbaar licht zal niet door muren heen zenden, waardoor het beter voor beveiligde data gebruikt kan worden. (Tegelijkertijd is dit natuurlijk een groot nadeel: je moet altijd in het zicht van de lichtbron bevinden om verbinding te hebben).

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Cijferreeksen

27 juli 2011 , 14:00 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

getallenkussentjes (foto flickr/EraPhernalia Vintage . . . (playin' hooky ;o)) We beginnen vandaag met het volgende puzzeltje: maak de volgende reeks af: 1,2,4,8, ??.

Bent u aan het nadenken? Neem de tijd, we hebben geen haast. Ja? U bent eruit? Als uw antwoord “16” is mag ik u feliciteren: inderdaad is dat het goede antwoord. Wat we hier zien zijn de machten van 2 (20, 21,22, 23,…). Maar u bent niet de enige winnaar, ook mensen met als antwoord “15” winnen vandaag. De getoonde reeks kan namelijk ook gezien worden als begin van de Cake Number reeks (het aantal manieren waarop een 3-dimensionale kubus in n plakken gesneden kan worden). En ook de mensen met die “17” antwoordden winnen vandaag. Zij hielden blijkbaar de Generalized Catalan Number reeks [pdf] aan.En laten we eigenlijk maar iedereen die mee heeft gedaan feliciteren. Elk antwoord op deze vraag is namelijk correct. En nog erger, dit geldt voor alle cijferreeksen.

De wiskundige vertaling van de bovenstaande vraag is de volgende: gegeven deze cijferreeks, a) geef een reeks-formule die deze sequentie oplevert en b) geef de volgende waarde die je krijgt als je deze reeks-formule gebruikt. En nu is bekend dat voor elke eindige reeks van gehele getallen er een polynoom is die deze reeks beschrijft. Dat wil dus zeggen dat de reeks 1,2,4,8,16 een polynoom heeft (namelijk onder andere a(n) = 2^n) maar ook 1,2,4,8,15 (C(n+1,3)+n+1.) en ook 1,2,4,8,0 of 1,2,4,8,100. Van die laaste twee weet ik de polynomen niet, maar de het wiskundig bewijs geeft aan dat ze er wel degelijk zijn.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: De laatste space shuttle

20 juli 2011 , 15:20 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

Papieren space shuttles (foto flickr/danhuby) Komende donderdag is het dan echt afgelopen, dan keert voor de allerlaatste keer een space shuttle terug op Aarde. En daarmee wordt een ruimte-tijdperk afgesloten. Voor Generatie X’ers en Y’ers is de space shuttle immers hét gezicht van de aspiratie van de mens om de boel buiten de dampkring te verkennen. De space shuttle met haar gestroomlijnde vormen, was de reflectie in de werkelijkheid van al die duizenden ruimteschepen die in fictie naar verre planeten reisden.

Aan al het moois komt een einde en de tijd was wel degelijk gekomen voor de space shuttle. Het programma werd in de jaren zeventig gelanceerd door NASA en resulteerde in de eerste lancering van de Columbia in 1981. De tweede shuttle Challenger werd twee jaar later voor het eerst gelanceerd, maar bij de lancering van haar tiende missie ontplofte ze in een dramatisch ongeluk. Zeventien jaar later ging ook de Columbia verloren -dit keer bij de re-entry (*). Inmiddels waren de drie andere shuttles Discovery, Endeavour en Atlantis al operationeel. Maar in 2010 werd het besluit genomen dat de laatste missie -zoals altijd al gepland- in 2011 zou plaatshebben, als de het International Space Station afgebouwd zou zijn.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Wie literatuur wil begrijpen moet stoppen met boeken te lezen

13 juli 2011 , 15:53 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

Boeken (foto flickr/brewbooks)

Wie als alpha-wetenschapper iets zinnigs over de wereldliteratuur wil zeggen staat voor een naar probleem: het te onderzoeken gebied is inmiddels zo groot geworden dat noodzakelijkerwijs iedere analyse over een miniem gedeelte van alle literatuur die in de moderne tijd is gepubliceerd. Zelfs als je je grondig beperkt en je jarenlang opsluit om bijvoorbeeld 200 Victoriaanse werken te bestuderen, dan nog zit je met het deprimerende feit dat je tienduizenden andere boeken uit die periode niet hebt gelezen.Volgens Unesco (die de boekenproductie per land als een graadmeter voor leefklimaat gebruikt) zijn er in 2011 al 611.700 boeken gepubliceerd(*). Volgens Google, die voor hun boekenproject een redelijke schatting wilden maken, zijn er in de hele geschiedenis om en nabij de 129.864.880 boeken gepubliceerd.

Ars longa, vita brevis dus: de kunst is te lang, het leven te kort om alles te overzien. En wellicht mede daarom gooit een groot deel van de literatuurwetenschapper sinds de jaren zestig de armen de handoek in de ring om zich te focussen op de details. Het overheersende paradigma is al jaren dat van ‘close reading‘, waarbij bepaalde teksten minutieus worden uitgeplozen. Vrolijk overdreven voorbeeld hiervan is het essay “Ulysses Gramophone” van Derrida, waarin hij tachtig pagina’s wijdt aan het woordje ‘yes’ in Ulysses van James Joyce.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Vliegende vinkengrammatica

29 juni 2011 , 14:30 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland

Vink (foto Flickr/mondays child) Hoe meer dierenonderzoek er uitgevoerd wordt, hoe meer de Mens van haar voetstuk valt. Ze bedienen snoepmachines, lezen de Playgirl en maken zelfs rationele beslissingen. Maar taal, dat was toch ons ding? Natuurlijk zijn er allerlei dieren die in meer of mindere mate taalachtige communicatie bezigen, maar echt ingewikkelde taal, met een heuse grammatica was altijd aan ons mensen voorbehouden.

Helaas lijkt ook die vlieger niet meer op te gaan want naar nu blijkt lijken Bengaalse vinken in hun fluitgedrag wel degelijk een grammatica te gebruiken. Al eerder werden vogels ervan verdacht om hun getwitter volgens grammaticale regels de wereld in te sturen, en ook over het walvissengetoeter werden dergelijke claims gemaakt. Maar die beweringen bleven altijd tamelijk ongetest. Tot nu dus.

Om dit te testen splitsten de Japanse onderzoekers van de Universiteit van Kyoto onder leiding van Kentaro Abe opgenomen vogelzang in afzonderlijke ‘woorden’. Deze werden vervolgens in ‘grammaticaal juiste’ en ‘grammaticaal onjuiste’ varianten aan elkaar geknoopt en teruggespeeld voor de vogels. De vogels reageerden op de grammaticale versies en lieten de ongrammaticale onbeantwoord. Volgens Abe toont dit duidelijk aan dat de vinken bepaalde specifieke volgordes (zinsconstructies) wel als een zangroep herkennen en andere niet.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Voyager 1 bereikt heliopause

22 juni 2011 , 16:00 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland

Het is weer tijd voor onze twee-jaarlijkse Voyager-update. De Voyager 1 en 2 werden beiden in 1977 gelanceerd met als ‘ongoing mission’ de verkenning van de buitenste regionen van ons zonnestelsel, en verder. In 1998 passeerde de Voyager I de eerder gelanceerde, maar tragere Pioneer 10 en werd daarmee het verst van de aarde verwijderde door mensen gemaakte object. En dus verschijnt eens in de zoveel tijd een bericht dat een nog nooit eerder bereikte ruimte-grens gepasseerd is.

En met iedere gepasseerde grens leren we -dankzij de sensoren waar Voyager I mee is uitgerust- weer wat bij over hoe die grenzen in de heliosfeer er daadwerkelijk uitzien. De heliosfeer is het gebied in de ruimte waar de invloed van de zon overheersend is. Binnen de heliosfeer is de zonnewind aanwezig, erbuiten overheerst de invloed van het interstellair medium (de naam die gegeven wordt aan alle deeltjes die in het heelal rondzweven). Waar aanvankelijk gedacht werd dat de heliosfeer een druppelvorm had, lijkt recente analyse van data van de Cassini-sonde aanwijzingen te geven dat deze een bolvorm heeft.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Zon wellicht in winterslaap

15 juni 2011 , 15:00 , door Victor

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

Meerdere zonnevlekken, daterend uit 2002 (foto Flickr/NASA Goddard Photo and Video) De zonnecyclus: je kon er altijd je klok op gelijk zetten. Iedere elf jaar groeit het aantal zonnevlekken tot een hoogtepunt, waarna het weer nagenoeg tot een nulpunt daalt. Maar de huidige zonnecyclus, die in 2008 begonnen is, lijkt één van de zwakste ooit gemeten te worden. En nieuwe meetmethoden en -instrumenten lijken nu aanwijzijngen op te leveren dat de zon misschien wel een cyclusje over wil slaan.

Zonnevlekken zijn donkere vlekken op het oppervlak van de zon. Het bijvoegelijk naamwoord ‘donker’ moet hier nogal relatief genomen worden, de vlek is nog altijd 5000 keer lichter dan de maan. Wat zonnevlekken precies zijn, is niet helemaal duidelijk, maar het lijkt in ieder geval te gaan om een magneetveld wat afwijkt van die van het omliggend zonne-oppervlak. Als de afwijking te groot is, ontstaat er een soort tunnel-effect die door het oppervlak heen boren. In het ontstane dipje gaat de temperatuur omlaag. Waar kleinere zonnevlekken in enkele minuten verdwijnen, blijven sommige dagen en weken in stand.

Grote zonnevlekken kunnen met het blote ook worden waargenomen (NIET DOEN), en de eerste waarnemingen dateren van voor Christus. De ontdekking van het cyclische van de zonnevlekken werd gedaan in 1843 door de Duitse astronoom Samuel Heinrich Schwabe. Zonnevlekken -en dus de cyclus- kunnen worden gebruikt om verstoringen in de ionosfeer te voorspellen en hebben als zodanig invloed op radio- en satelliet-communicatie (ik zeg het er maar even bij, om aan te tonen dat astronomie wel degelijk toegepast onderzoek kan zijn).

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: handige hoofdrekentruc

1 juni 2011 , 16:00 , door Victor

De woensdagmiddag is op Geencommentaar.nl voortaan uw Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in wetenschap en techniek. Vandaag door onvoorziene drukte van schrijver dezes een verkorte versie.

Het dagelijks nut van wiskunde is niet atijd even makkelijk te tonen, maar voor (hoofd)rekenen is dat eenvoudiger. Hoeveel dozijn-dozen eieren heb je nodig om 168 eieren te hebben? Hoeveel meter drop heb je als je 16 dropslierten van 17 centimeter achter elkaar legt? Dit zijn natuurlijk ontzettend alledaags relevante vragen. Maar wie heeft er binnen een paar seconden een antwoord klaar? Of grijp je bij deze getallen al naar de zakjapanner (al dan niet in app-vorm)?

Met de truc die uitgelegd wordt in onderstaande video hoef je bij de eierboer of dropverkoper niet meer met je mond vol tanden te staan. Meer trucjes vind je overigens hier.
[youtube=4×3]hLdKsKep1og[/youtube]