Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Benno Hansen (cc)

Preventief ingrijpen bij opruiiende teksten

16 februari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Burgemeesters proberen ordeverstoringen te voorkomen met ‘online gebiedsverboden’. Een oproep om ergens te gaan ‘rellen’ willen ze bestraffen met een bestuurlijke boete. Een omstreden maatregel vanuit het oogpunt van de demonstratievrijheid en de vrijheid van meningsuiting, zeggen deskundigen. Maar ‘je kunt niet zomaar met een beroep op de vrijheid van meningsuiting zeggen van ‘ik ga nu rellen organiseren’, meent burgemeester Wientjes van Haarlem. Hij vindt dat hij als bewaker van de openbare orde in zijn gemeente een online uitingsverbod moet kunnen opleggen. Zijn collega in Almelo heeft onlangs de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) gewijzigd om dat in voorkomende gevallen ook te kunnen doen.

De Utrechtse burgemeester Dijksma is echter door de rechter teruggeroepen nadat ze een jongen uit Zeist een boete had opgelegd omdat hij opriep tot rellen uit protest tegen de coronamaatregelen. Dijksma verbood de jongen online berichten te publiceren “die zijn te kwalificeren als het door uitdagend gedrag aanleiding geven tot wanordelijkheden”, maar dat is in strijd met de Grondwet, zegt de bestuursrechter nu, in weerwil van eerdere suggesties van de minister van Justitie Dilan Yesilgöz. De APV geeft de burgemeester mogelijkheden om op te treden als zich ergens ongeregeldheden voordoen of daartoe wordt opgeroepen. Digitale platformen vallen niet onder die regel, zegt de rechter: het moet gaan om een fysieke plaats, zoals een plein, weg of park.

Waan van de dag

Big Brother Award voor privacyschending naar minister van BZK

15 februari 2023 , 10:44 , door Jos van Dijk

Wederom is de overheid in de prijzen gevallen bij de uitreiking van de Big Brother Awards voor privacyschending.

“De Minister van Binnenlandse Zaken Hanke Bruins Slot is uitgeroepen tot de winnaar van de Big Brother Awards Expertprijs wegens het faciliteren van de grenzeloze datahonger van de geheime diensten en het afbreken van het toezicht op diezelfde diensten.

Eurocommissaris Ylva Johansson mocht de publieksprijs in ontvangst nemen vanwege haar beoogde voorstel om techbedrijven mee te laten kijken op alle telefoons in de EU in de strijd tegen kindermisbruik. De burgerrechtenorganisatie noemt het “misschien wel de grootste bedreiging voor vertrouwelijke communicatie op het internet op dit moment.”

Foto: David (cc)

Servië onder druk om Kosovo te erkennen

10 februari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Volgens de Servische president Aleksandar Vucic dreigt zijn land een Europese “paria”-staat te worden als het een westers plan verwerpt om de betrekkingen met Kosovo te normaliseren. De inhoud van het plan, volgens sommigen een ‘ultimatum’, is niet officieel openbaar gemaakt alhoewel er al veel is uitgelekt. Het zou onder andere gaan om toelating van Kosovo tot de Verenigde Naties, min of meer een erkenning van dat land als een onafhankelijke staat. Volgens vice-premier Besnik Bislimi van Kosovo betekent het plan feitelijk over en weer erkenning van de twee staten. Verontrustend voor de Servische nationalisten is dat landen die tot nu toe Kosovo niet hebben erkend ook het plan zouden onderschrijven. Gisteren had Vucic verder overleg met de ambassadeurs van de landen die het initiatief hebben genomen: de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en Italië.

Vernederend

De nationalistische oppositie in het Servische parlement reageerde woedend op Vucic’ mededelingen over het ‘ultimatum’. De president werd uitgemaakt voor verrader. De pro-Russische journalist Slavisha Batko Milacic verwoordde de kritiek als volgt : ‘Het plan (ultimatum) voor Kosovo vernedert Servië en het Servische volk door Servië te dwingen gelijkheid, soevereiniteit, territoriale integriteit en de zogenaamde staatssymbolen van Kosovo te accepteren (…) Van Servië wordt verwacht dat het meewerkt aan het ontmantelen van zijn eigen integriteit, zijn eigen constitutionele orde en internationale reputatie.’ Milacic vindt dat Vucic zich niet door het westen moet laten ringeloren. De Servische regering moet in de onderhandelingen de prioriteit leggen bij ‘de bescherming van de huidige Servische bevolking in Kosovo en de terugkeer van de 250.000 verdreven Serviërs. Het reguleren van de status van Servisch staatseigendom in Kosovo, dat in beslag is genomen door de separatistische regering in de provincie. Plus de teruggave van gestolen eigendommen aan de Serviërs, die met geweld uit de provincie werden verdreven.’ Het is een voorbeeld van de steeds sterkere anti-westerse stem onder een deel van de Serviërs die openlijk sympathiseren met de inval van Rusland in Oekraïne en die, zoals we hier eerder deze week konden lezen, bij het herdenken van de de gruwelen in hun eigen burgeroorlog daders en slachtoffers verwisselen.

Waan van de dag

Superjachten vrijgesteld van Europese CO2 heffing

3 februari 2023 , 10:48 , door Jos van Dijk

Superjachten blijven belastingvrij.

Jachten verbruiken enorme hoeveelheden brandstof – en in de regel geldt: hoe groter het schip, hoe meer diesel en navenant grote hoeveelheden broeikasgassen. De meeste zogenaamde superjachten stoten duizenden tonnen per jaar uit’, schrijft Tagesschau. ‘Ter vergelijking: een persoon in Duitsland produceert gemiddeld ongeveer elf ton broeikasgassen per jaar.’

Niettemin blijven eigenaars of huurders van jachten profiteren van een vrijstellingsregel in de CO2-emissiehandel. Naast grote industriële bedrijven en luchtvaartmaatschappijen zullen vanaf 2024 ook het wegverkeer en de gebouwde omgeving vallen onder het emissiehandelssysteem, evenals passagiers- en vrachtschepen met een bruto geregistreerd tonnage van 5000 of meer. Dit geldt echter niet voor ‘niet-commerciële exploitanten of zuivere recreatievaartuigen’, liet de Europese Commissie aan Tagesschau weten.

Foto: Carsten ten Brink (cc)

Spanje haalt banden met Marokko aan

3 februari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Spaanse regering kwam gisteren met een forse delegatie op bezoek bij de collega’s in Rabat. Premier Pedro Sanchez en twaalf van zijn ministers maakten de oversteek naar hun zuiderbuur om er twintig overeenkomsten te ondertekenen. Bevordering van de wederzijdse handel is een belangrijk doel. Daarnaast gaat het over migratie. Spanje is afhankelijk van Marokko bij het terugdringen van het groeiend aantal migranten dat de Spaanse exclaves Melilla en Ceuta in Noord-Afrika probeert te bereiken. Beide landen zijn sinds vorig jaar weer on speaking terms nadat Spanje de claim van Marokko op de West-Sahara had erkend.

Spanje heeft zich altijd verzet tegen de Marokkaanse zeggenschap over de Westelijke Sahara, een voormalige Spaanse kolonie. Madrid pleitte lange tijd voor een referendum onder de lokale bevolking over de toekomst van de regio. De kwestie leidde tot een aanhoudende ruzie tussen de twee landen. In maart vorig jaar stelde premier Sanchez zich achter het Marokkaanse plan voor een zekere autonomie van de regio. Dat plan wordt bestreden door de Saharaanse verzetsbeweging Polisario die de Spaanse stap ziet als het zwichten voor de chantage en de angstpolitiek van Marokko. Spanje is overstag gegaan onder druk van de Europese migratiecrisis, volgens Polisario. Afgelopen zomer leidde het Spaans-Marokkaanse akoord tot een ware veldslag bij Melilla die aan vijf migranten het leven kostte. Na Spanje heeft ook Nederland de Marokkaanse claim erkend, wat heeft geleid tot een aanzienlijke verbetering van de betrekkingen met Marokko. Belangrijk onderdeel van de onderhandelingen tussen Nederland en Marokko was de mogelijkheid voor het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers.

Foto: Heather Sunderland (cc)

Finland tussen ‘realpolitik’ en duurzaamheid

27 januari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

‘Desnoods gaan we alleen’. Zo reageerde de Finse minister van Buitenlandse Zaken Pekka Haavisto op de bezwaren van de Turkse president Erdogan tegen aspirant NAVO-lid Zweden. ‘Vanwege de veiligheid van beide landen heeft het natuurlijk de voorkeur om gezamenlijk op te trekken’, zegt Haavisto, ‘maar we moeten ook bereid zijn om dat standpunt te herzien. Is er iets gebeurd dat de toetreding van Zweden op de lange termijn zal vertragen? Het is nu nog te vroeg om daar definitieve uitspraken over te doen.’ Zweden zal de komende tijd alles doen om samen te kunnen blijven optrekken. Van Erdogan mag verwacht worden dat hij minstens tot de Turkse presidentesverkiezingen zijn best zal blijven doen om het maximale te halen uit zijn veto voor de toetreding van nieuwe NAVO-lidstaten. Voor Erdogan is het allemaal onderdeel van zijn verkiezingscampagne. Hij manifesteert zich als de sterke man met wie niet te spotten valt, niet alleen tegenover zijn binnenlandse kiezers, maar vooral ook voor de grote migrantenpopulaties in het buitenland. Die zijn net als in het verleden van groot belang om zijn positie te versterken, zeker nu er binnenslands veel kritiek is op zijn regering.

Het is niet erg waarschijnlijk dat Finland komende zomer, als er over het NAVO-lidmaatschap moet worden besloten, zijn buurland zal laten vallen. Beide landen hebben van begin af aan gezegd gezamenlijk te willen optreden. Maar in Finland, dat een 1300 kilometerlange grens met Rusland heeft, is de angst voor een Russische inval net iets groter. Tekenend is dat Finland deze week akkoord is gegaan met een van Erdogans voorwaarden: de opheffing van het wapenexportverbod naar Turkije. Finland zal de export naar Turkije hervatten van staal dat wordt gebruikt bij de productie van bepantsering voor militair materieel, zo maakte het Finse ministerie van Defensie bekend. Het ministerie plaatste tegelijkertijd bij het Zweedse bedrijf Saab een order voor een nieuw luchtafweersysteem. Finland gaat ook meedoen aan de levering van Leopardtanks aan Oekraïne.

Foto: Sebastiaan ter Burg (cc)

Dat mag je óók (al niet meer) zeggen

25 januari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Het genootschap Onze Taal heeft onder deze titel een leerzaam boekje uitgegeven over hedendaagse taalgevoeligheden. Taal is de afgelopen jaren, in navolging van Angelsaksische landen, ook in Nederland een strijdperk geworden. Bepaalde termen zijn in de ban geraakt omdat ze als beledigend en stigmatiserend werden ervaren. Maar niet door iedereen. Tegenstanders ervaren nieuwe regels als ideologisch geïnspireerde dwingelandij. Taalkwesties dragen zo bij aan de polarisatie in het publieke debat. Tijd dus voor een verhelderende gids: welke woorden kunnen, en welke juist niet (meer)?

Taalkundige Vivien Waszink inventariseert ‘wat er allemaal gebeurt op het gebied van schurende taal, genderinclusief woordgebruik en het weergeven van diversiteit.’ Het aardige van haar benadering is dat zij nieuwe woorden en uitdrukkingen voornamelijk beschrijft, verklaart en van de nodige achtergrondinformatie voorziet, maar nergens voorschrijft. Je kunt er mee instemmen, je kunt er ook afstand van nemen. Genderneutraal taalgebruik wordt steeds vaker de norm. ‘Dames en Heren’ wordt ‘Beste reizigers’. Dat went best snel. Maar kan al het mannelijke en vrouwelijke volledig uit het publieke discours worden geweerd?

Het is het goed om kennis te nemen van wat er op dit gebied leeft. Achter de taalkwesties worden veel bredere maatschappelijke kwesties zichtbaar. Ze roepen de vraag op of taal de weg kan zijn tot rechtvaardiger maatschappelijke verhoudingen, meer diversiteit en minder ongelijkheid. Taal is een peilstok voor verdergaande veranderingen in de samenleving. Maar die veranderingen vragen tijd en vooral inspanning op andere gebieden zoals wetgeving en verdeling van de welvaart. Alleen woorden zijn niet in staat het denken van mensen een andere richting te geven. Alleen als we steeds meer vrouwelijke directeuren tegenkomen raken we het beeld kwijt dat een directeur altijd een man is. Ik denk dat voor een volgende generatie een arts een vrouw is, terwijl ouderen haar nu nog vaak als verpleegkundige (of nog erger ‘verpleegster’) zien. Daar kun je met goedbedoelde taalrichtlijnen niet tegen op.

Foto: marcovdz (cc)

Macron lokt opnieuw sociale strijd uit

20 januari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Frankrijk loopt te hoop tegen de pensioenhervormingsplannen van Macron. Meer dan zestig procent van de Fransen ziet de noodzaak van een pensioenhervorming in, volgens een recente opniniepeiling. Maar een nog groter aantal verwerpt de voorstellen van de huidige regering. Macron deed twee jaar geleden eenzelfde poging om een van de voornaamste punten uit zijn binnenlandse politiek program binnen te halen. Het gevolg was een stakingsgolf die Frankrijk sinds 1968 niet meer had gezien. De coronapandemie deed de plannen in de ijskast belanden.

Na zijn herverkiezing vorig jaar probeert de president het nu opnieuw. Met overeenkomstig resultaat. Behalve de CGT, de meest linkse vakcentrale, heeft nu ook de CFDT zich achter de acties geschaard. En de kans is groot dat het plan in het parlement schipbreuk gaat lijden. Macron heeft na de parlementsverkiezingen van juni geen meerderheid meer om, zoals in de afgelopen vier jaar, wetten op vrij eenvoudige wijze aangenomen te krijgen. Dus stelt de Franse regering zich voorzichtig op: er kan nog wel wat veranderd worden. Macron hoopt de rechtse Les Républicains over te kunnen halen tot instemming. De voorgangers van deze partij deden al in de jaren negentig een poging het Franse pensioensysteem aan te passen. Nu is steun van deze partij allerminst zeker. Ook in eigen rijen heeft Macron met critici te maken. Voormalig milieuminister Barbara Pompili van Macrons partij Ensemble vindt dat de voorstellen leiden tot sociale onrechtvaardigheid.

Foto: Gilbert Sopakuwa (cc)

Onze man in Beirut

19 januari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Libanon, begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Het land is verwikkeld in een burgeroorlog tussen christenen, soenieten, sjiiten en Palestijnen. Een groot aantal schietgrage milities maken de straten van Beirut onveilig. Daarboven verschijnen dan ook nog op zeker moment de Israëlische bommenwerpers. Ze bombarderen delen van de stad waar Palestijnse vluchtelingen wonen in een poging een definitief einde te maken aan de PLO en andere Palestijnse strijdgroepen. Volkskrant-verslaggever Jan Keulen zat er jarenlang middenin, in de meest heftige periode als enige Nederlandse journalist. Hij heeft nu zijn herinneringen opgetekend. Niet alleen over Libanon, maar ook over Syrië, Egypte, Palestina, Jordanië en andere, voornamelijk Arabische landen. Hij was bij alle belangrijke conflicten in het Midden-Oosten. In ‘De oorlog van gisteren’ schrijft hij: ‘De afgelopen veertig jaar zocht ik nooit doelbewust een oorlog op. Het was eerder dat de oorlog mij opzocht.’

Keulen is geen voorbeeld van een traditionele oorlogscorrespondent die -al dan niet ‘embedded’- met de troepen meetrekt. Maar dit citaat komt toch wat vreemd over als je leest hoe hij zich keer op keer met gevaar voor eigen leven begeeft naar plaatsen waar het geweld oplaait. Als Israël de buurt bombardeert waar het PLO-hoofdkantoor staat kan hij niet thuisblijven. Hij heeft daar met anderen zijn toevlucht genomen in een gebouw zonder schuilkelder. Het gebouw aan de overkant wordt getroffen. Keulen ontsnapt na angstige momenten aan de dood. En dat zal niet de enige keer zijn. Keulen wil er bij zijn. Als hij toevallig voor een korte vakantie op Cyprus zit en van daaruit verslag moet doen van de eerste Israëlische bombardementen is hij ‘doodongelukkig’ dat hij niet in Beirut is. Als later het Israëlische leger Libanon binnenvalt en optrekt naar Beirut terwijl hij in Nederland op bezoek is bij zijn ouders wil hij ‘geen moment langer in Nederland blijven’.

Foto: Tom Jutte (cc)

Het staatshoofd en de geschiedschrijving

18 januari 2023 , 12:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Koning Willem-Alexander laat onderzoek doen naar de rol van zijn familie, de familie Van Oranje-Nassau, in het koloniale verleden. Dat zijn familie geprofiteerd heeft van de koloniale handel is al wel duidelijk. De voorvaderen van koning Willem-Alexander behoorden tot de absolute elite van het land en hadden vooraanstaande posities in zowel de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) als de West-Indische Compagnie (WIC). In die hoedanigheid waren zij ook verantwoordelijk voor de slavenhandel. Net als de voormalige bestuurders van steden als Utrecht en Amsterdam waar eerder onderzoek de betrokkenheid bij het slavernijverleden van de stedelijke elites in beeld heeft gebracht. Na de excuses van premier Rutte vorige maand namens de staat der Nederlanden kon het koningshuis niet achterblijven.

Het onderzoek onder leiding van oud-hoogleraar Gert Oostindie (Universiteit Leiden), die eerder een boek over het koloniale verleden van het koningshuis publiceerde, roept een aantal vragen op. Ten eerste over de opdrachtgever. Waarom stuurt een privéfamilie een onderzoek dat ons staatshoofd betreft? Het Koninklijk Huis is niet zomaar een familie of een privé-onderneming. Hoe onafhankelijk is dit onderzoek als het in opdracht van het onderwerp van onderzoek zelf gebeurt? Een tweede, nog onopgeloste kwestie, betreft garanties voor de wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoek. Het Koninklijk Huisarchief dat een belangrijke bron zal zijn voor de onderzoekers is nog steeds niet openbaar toegankelijk. Volgens Oostindie mogen ze alles publiceren wat ze vinden. Maar er moeten nog wel nadere afspraken gemaakt worden voor toetsing van de onderzoeksresultaten door andere onderzoekers.

Waan van de dag

Toezichthouder AIVD kritisch over wetswijzigingen

17 januari 2023 , 10:34 , door Jos van Dijk

Toezichthouder TIB is kritisch over plan van het kabinet om bulkdata AIVD langer te bewaren.

Volgens plannen die het kabinet vorige maand heeft ingediend mogen de inlichtingendiensten, na toestemming van de CTIVD, bulkdatasets langer bewaren. In de toestemmingsaanvraag om een bulkdataset langer te bewaren moet onderbouwd worden waarom de bulkdataset nog steeds van belang is voor de onderzoeken van de diensten. De TIB, die toeziet op de inzet van speciale bevoegdheden door de inlichtingendiensten, heeft op meerdere punten kritiek.

Foto: ALDE Party (cc)

Nieuwe kansen voor ‘Babisconi’

13 januari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

De voormalige Tsjechische premier Andrej Babiš is alsnog in de race voor de verkiezing van een nieuwe president. Maandag sprak de rechtbank de ondernemer vrij van corruptie. De rechter oordeelde dat er onvoldoende bewijs was dat Babiš met zijn bedrijf Agrofert onterecht Europese subsidies heeft opgestreken. Verschillende onderzoeken die door de EU zijn gehouden laten zien dat hij eerst als minister van Financiën en later als premier belang bleef houden in Agrofert, een holding waar meer dan 230 bedrijven onder hangen. Daaronder ook grote mediabedrijven, wat Babiš, de rijkste man van het land, de bijnaam ‘Babisconi’ opleverde.

Agrofert is na de val van het communisme door oligarch Babiš ontwikkeld tot het grootste bedrijf van Tsjechië. Geen enkel Europees bedrijf zou zoveel subsidie ontvangen als Agrofert. De beschuldiging van corruptie draait om subsidie die is verleend aan een conferentiecentrum in Praag. Die waren bedoeld voor het midden- en kleinbedrijf, maar kwamen uiteindelijk toch in de zakken van de familie Babiš. Niet alle familieleden staan overigens achter de pater familias, bleek bij de parlementsverkiezingen najaar 2021. Zoon Andrej jr. nam openlijk afstand van zijn vader. Die verklaarde zijn zoon voor gek en ontkende alle beschuldigingen. Babiš kwam enkele dagen voor de verkiezingen nog verder onder druk te staan omdat zijn naam verscheen in de Pandora Papers. Zijn partij ANO verloor uiteindelijk zes zetels en kwam in de oppositie terecht. Sindsdien regeert een coalitie van centrum-rechtse partijen en Piraten. Vandaag en morgen krijgt Babiš een nieuwe kans in de eerste ronde van de verkiezingen voor een opvolger voor president Milos Zeman.