OPINIE - Staatssecretaris Sander Dekker maakte afgelopen vrijdag bekend te streven naar volledige open toegang tot wetenschappelijke publicaties binnen tien jaar. Een mooi streven. Maar als wetenschappers niet meewerken, dan wil Dekker hen per wet gaan verplichten om alleen nog in Open Access tijdschriften te publiceren. Over het doel ansich zul je weinig wetenschapper horen klagen. Wel over de mogelijke consequenties.
Als wetenschapper wil je dat je werk zoveel mogelijk impact heeft. Wetenschappers proberen dus hun werk te publiceren in de tijdschriften die er toe doen. Impact-factoren en citaties zijn nu de (perverse) mechanismen waarop de wetenschap draait. Veel van deze top-tijdschriften zitten achter een flinke betaalmuur. Toegang tot deze verzameling van wetenschappelijke output kost ettelijke tienduizenden euro’s per instituut per jaar.
Open access heeft meer nodig dan alleen een doel
Publiceren in open access-tijdschriften begint wel iets gangbaarder te worden, maar is nog omgeven met veel twijfels over de kwaliteit van de tijdschriften. Een paar tijdschriften hebben zich daaraan weten te ontworstelen, zoals de tijdschriften van de Public Library of Science (PLOS), maar dat vergt tijd. Om een overgang naar open access te maken is het nodig dat er voor elk vakgebied voldoende wetenschappelijke tijdschriften met een goede reputatie zijn. Een gevestigd en prestigieus tijdschrift heeft vooralsnog een flinke voorsprong op een vergelijkbaar open access tijdschrift over hetzelfde onderwerp. Bovendien is publiceren in open access tijdschriften niet gratis, bedragen van 3000 dollar om een artikel te publiceren zijn niet uitzonderlijk.
De kosten van alles via open access publiceren, komen daarmee wel een flink stuk hoger te liggen dan de bedragen die universiteitsbibliotheken nu kwijt zijn aan abonnementsgelden. Ook al zou de gemiddelde publicatieprijs dalen naar 1000 dollar, dan komt dat al snel neer op minimaal 25 miljoen euro als extra kostenpost voor het Nederlandse wetenschappelijk onderzoek. Gaat Dekker dat betalen? Zo niet, dan zou dat een verschraling van het Nederlandse wetenschappelijke onderzoek betekenen omdat dit geld niet meer ingezet wordt voor het doen van onderzoek.