Simon Otjes

En toen werd ik woensdagmiddag gebeld door Sywert van Lienden of hij misschien gebruik zou kunnen maken van onze dataset met stemmingen. Hij was door Steven de Vries en Layla de Jong op onze data set gewezen. Hij vroeg zich af: wie is er kampioen-indiener van moties? En wie is er kampioen in het aangenomen krijgen van moties? Allemaal voor zijn bijdrage aan BNN-today.

Laat ik zelf dan ook eens blik wagen in de data: het indienen, aannemen en afwijzen van moties door kamerleden sinds het aanstellen van het minderheidskabinet.

Moties van Kamerleden(klik om te vergroten)

Het is leuk cijfer-materiaal: Arie Slob (CU) is de eerste indiener van de meeste moties (56) gevolgd door Esther Ouwehand (PvdD – 48) en Henk van Gerven (SP – 37). Kijken we naar aangenomen moties dan zien we weer Slob (27), gevolgd door CDA’er De Rouwe (16) en dan Ouwehand (PvdD, 15). Ouwehand is echter ook kampioen-indiener van kansloze moties (33 keer 150A4-tjes zinloos rondgedeeld), gevolgd door Van Gerven (30) en Bashir en Slob (SP en CU, 29). Maar zulke cijfers zeggen maar zoveel. Onze Tweede Kamer is een partijenparlement. Om patronen te herkennen moeten we kijken naar politieke partijen.

Willem de Gelder, “opinionist” binnen GroenLinks stelt dat GroenLinks “links” uit de naam moet schrappen en “groen” moet behouden. Al eerder deed Tofik Dibi zo’n onzinnig voorstel. Hij kijkt naar de ontwikkelingen in Duitsland en zegt: GroenLinks moet zich ontdoen van zijn linkse sympathieen en zich richten op groen. Ik denk dat hij daarmee de ontwikkelingen in Duitsland en de ontwikkeling van GroenLinks in de laatste jaren verkeerd beoordeelt.

Links is volgens De Gelder uit in Europa. Het gaat niet goed met sociaal-democratische partijen. Ze verliezen kiezers en zitten vaak in de oppositie. Rechts weet goed “Links” de schuld te geven van allerlei problemen. De kracht van groene partijen is volgens De Gelder dat ze niet links of rechts zijn, uitgaan van hun groene idealen en kunnen samenwerken met links en rechts. En de Duitse Grünen doen het in Duitsland zo goed omdat ze links noch rechts zijn. Dat moet volgens De Gelder het Nederlandse GroenLinks ook doen.

Ik heb een aantal bezwaren tegen het verhaal van De Gelder. Zo’n naamswisseling gaat voorbij aan de flexibiliteit van het woord “Links”. In Denenmarken heet de grootste partij nu “Links“: het is een conservatief-liberale partij met een sterke boerenachtergrond. Vroeger stond deze liberale partij tegenover de gevestigde, conservatieve rechtse krachten. Daarnaast iedere GroenLinkser -uitgezonderd De Gelder en Dibi- kan zich vinden in de term links: of het nu gaat om Kritiese GroenLinksers die det term “links” koppelen aan die socialistiese traditie of Femke Halsema die GroenLinks als “laatste links-liberale partij” ziet.

“Ik wil wel de eerste vrouwelijke premier van Nederland worden” zei Mei Li Vos tegen Volkskrant voor ze in de Kamer kwam. Bijna drie jaar zat Vos in de Kamer. Daar werd ze zoals te lezen is in haar openhartige boek Politiek voor de Leek gemakkelijk gemarginaliseerd door de PvdA-top. Vos miste zoals ze zelf analyseerde de drive om zichzelf tot een politiek succes te maken. Het boek geeft een bijzonder eerlijk en open beeld van hoe iemand faalt in de parlementaire politiek. Een must read voor iedereen die ook maar een beetje politieke ambitie heeft.

De kandidatuur van Vos was controversieel: als voorzitter van het Alternatief voor Vakbond en als columniste had Vos stelling genomen voor een nieuwe generatie van jonge werknemers en het conflict met de bestaande vakbeweging niet geschuwd. Het wekte dan ook geen verbazing dat deoud-linkse FNV-vleugel van de PvdA, in de kandidatencommissie vertegenwoordigd door Lodewijk de Waal, zich verzette tegen de kandidatuur van Vos. Plaats 38 kreeg Vos toegewezen door het congres. Zelf had Vos ook niet de ambitie om veel hoger te komen, ze had decommissie plaats 36 voorgesteld. Toen ze drie jaar laterterugkeerde bij de kandidatencommissie plaatste deze haar op dezelfde plek, met als voornaamste argument dat ze was tegengevallen als kandidaat.

Nog voor ze Kamerlid werd, maakte Wouter Bos haar duidelijk dat ze geen mooie portefeuille zou krijgen. Vos accepteerde dat terwijl ze zich realiseerde dat de portefeuille het kostbaarste bezit van een Kamerlid is. Ze kreeg een patchwork portefeuille met met name sociaal-economische onderwerpen: consumentenzaken, flexwerkers, mededinging en financieel toezicht. Ze was naar eigen zeggen veel te onbelangrijk en te liberaal om de portefeuille arbeidsmarkt te krijgen, waar haar hart lag.Omdat men verwachtte dat Vos de conservatieve lijn van de PvdA op bijvoorbeeld ontslagrecht niet deelde, mocht ze zelfs niet naar De Wereld Draait Door of Pauw & Witteman van de afdeling voorlichting. Ze kon dan nog wel eens live the question kon krijgen (“wat vindt u, mevrouw Vos, van het ontslagrecht?”). Zelfs op haar eigen onderwerp (flexwerkers) werd Vos met een kluitje het riet in gestuurd. De voorstellen die op dit onderwerp met de SP uitwerkte (niet de meest liberale partij in de Tweede Kamer zullen we maar zeggen), zouden volgens de fractietop niet in goede aarde vallen bij het centrum-rechtse CDA en eindige daarom onder in een la. Financieel toezicht werd door de financiele crisis te belangrijk voor een backbencher en dus werd Paul Tang daar woordvoerder op.

Een van de principes achter straffen is het idee van vergelding. De centrale notie is dat als iemand iets misdaan heeft, we hem of haar moeten straffen om daarmee ons gevoel dat ons iets onrechtvaardigs aan gedaan mee te repareren. Iemand heeft een ander iets aangedaan en nu moet hem schade aan gedaan worden, om het geschonden rechtsgevoel te herstellen en om recht te doen aan de schade die aan mensen gedaan is. Het beste komt dit naar voren in de reactie op de moord op Osama bin Laden. Dat was een verschrikkelijke terrorist die 3000 mensen heeft laten vermoorden. Hij verdient het om door Amerikaanse special ops gedood te worden zonder proces. Alleen zo kon er genoegdoening gegeven worden aan de families van de slachtoffers van 9/11.

Ik denk dat daar een fundamentele denkfout in zit. Als je straft uit vergelding dan behandel je iemand als middel maar niet als doel. Dan laat je de overheid iemand straffen om zo de gevoelens van het slachtoffer en van de gemeenschap weg te nemen. Immanuel Kant stelde zeer terecht dat de kern van moreel gedrag is dat je mensen behandelt als een doel op zich en niet als een middel. Als je andere mensen alleen maar ziet als middelen om je eigen gevoelens te bevredigen, dan behandel je ze niet als mensen maar als dingen.

Femke Halsema zeilde tegen de maatschappelijke wind: tegen het rechtse populisme dat de Nederlandse politiek steeds sterker kenmerkte, stelde zij een vrijzinnig, links-liberaal, ideaal. Maar ook binnen haar eigen partij, GroenLinks, moest Halsema zich soms staande houden tegen een zware tegenstroom.

De grootste weerstand ontstond door de praktische voorstellen voor vrijzinnige sociaal-economische politiek die Halsema samen met Ineke van Gent in 2005 schreef onder de titel “Vrijheid Eerlijk Delen”. Henk van der Kolk, voorzitter van FNV-Bondgenoten en tot 2005 lid van GroenLinks, stelde dat Halsema in haar analyse van de arbeidsmarkt “regelrecht in sommige valkuilen stapt[e] die de neoklassieke ideologen hebben gegraven.” In zijn ogen schoof Halsema onterecht “zo’n beetje alles wat er mis gaat” op sociaal-economisch terrein “op het bordje van de vakbeweging.” Leo Platvoet, op dat moment nog senator voor GroenLinks, miste in de voorstellen fundamentele kritiek op de economische verhoudingen en voorstellen om de grote bedrijven te vermaatschappelijken: “de economische machten moet je durven aan te vallen.”

Nadat Halsema in 2007 voor de vierde keer verkiezingen had verloren en de boot had afgehouden tijdens de formatiegesprekken zwelde de kritiek aan. Joost Lagendijk, Europees Parlementariër voor GroenLinks begreep niet waarom GroenLinks “onder tafel” was gedoken “toen de macht langskwam.” Om die reden koos oud-partijleider Ina Brouwer voor een dubbellidmaatschap van GroenLinks en de PvdA. Na de verkiezingsnederlaag richtte de kritiek zich op de politieke stijl van Halsema. Het verwonderde Diana de Wolff, op dat moment fractievoorzitter van GroenLinks in de Eerste Kamer, dat Halsema had “kennelijk haar politieke leiderschap” had willen tonen “door vanuit splendid isolation met een nieuwe koers te komen.” Het gebrek aan debat binnen de partij was ook anderen een doorn in het oog, Frank Kohler, voormalig wethouder voor GroenLinks in Amsterdam: “GroenLinks lijdt aan een soort leiderschapscultus (…). Wie de baas is, wordt toegejuicht.” Sommigen twijfelden er openlijk aan of Halsema nog wel op haar plaats was, Jos van der Lans: “Ik ben niet zo zeker dat Femke Halsema nu op de plek zit waar ze het liefst wil zitten. Femke kan iets moois bedenken, kan nadenken en analyseren, maar daar zit de politiek niet op te wachten. Dan ben je al snel dat betweterige meisje dat heel vaak bij de interruptiemicrofoons is te vinden.”

De laatste tien jaar heeft het milieupolitiek in een verdomhoekje gezeten: andere onderwerpen, zoals integratie (volgens 75 sociale wetenschappers het meest overschatte probleem van de huidige tijd) domineert de politiek, in het Nederlandse parlement zitten 24 klimaatprobleemontkenners, milieu is nu verbannen naar een staatssecretariaat, internationaal komen de Verenigde Staten, Europa en de ontwikkelingslanden niet tot een oplossing.

Ondertussen heeft het bedrijfsleven het milieu wel opgepakt: duurzame auto’s van Toyota, groene stroom van GreenChoice, biologische katoen bij de HEMA, duurzaam sparen bij de ASN, vleesvervangers van van de Vegetarische Slager, led lampen van Phillips. Grote bedrijven en kleine ondernemers, iedereen gaat duurzaam. Kleine innovatieve bedrijfjes springen in niches. Maar grote bedrijven vergroenen ook. Consumenten vragen erom: een groene lifestyle is hip en duurzaamheid is vaak goed voor je portemonee.

Dit stelt mensen met groene politieke idealen voor twee fundamentele problemen: als de markt het zonder de overheid redt waarom zet ik me dan nog in voor groene politiek? En als zoveel consumenten voor groen gaan, waarom zien we dat dan niet terug in stemgedrag?

Hoe zit de relatie tussen overheid, markt en milieu precies in elkaar? Jarenlang dachten we dat de overheid de maat moest zetten voor het milieubeleid. Waar de overheid het gemeenschappelijke belang vertegenwoordigde, zetten grote bedrijven zich alleen maar in voor hun eigen korte termijnwinsten.

Je hebt soms van die mensen die zeggen dat ze niet zoveel hebben met het woord “links” en meer met de term “progressief”. Met links kunnen ze niet zoveel: ze willen over grenzen heen kijken, dynamiek, toch? Ik heb zelf een haat-liefde verhouding met de betekenisloze term “Progressief”. Maar een ding weet ik zeker: je kan je niet achter de term “progressief” verschuilen.

Onduidelijk is de term ‘progressief’ zeker. Progressief kan grofweg drie betekenissen hebben in de Nederlandse situatie: seculier (in tegenstelling tot religieus), multiculturalistisch (in tegenstelling tot monocultureel) of hervormingsgezind op sociaal-economisch terrein (in tegenstelling tot behoudend). Die drie dingen vallen niet samen: er is geen partij die verzorgingsstaat wil houden als hij is, monocultureel is en religieus. Aangezien er praktisch geen verschil tussen partijen die we traditioneel tot links rekenen en voorstander zijn van de multiculturele samenleving (SP, GL, PvdA, D66) is dit geen interessant verschil.

Laten we er ook vanuit gaan dat progressiviteit op religieus gebied, niet een vervanger is standpunten op een veel breder scala aan onderwerpen. Dan rest dus maar een interpretatie van progressief: het gaat om hervormingsgezindheid op sociaal-economische onderwerpen, combineer dat met een internationale, pro-Europese oriëntatie en individualisme op culturele onderwerpen, en dan heb je de progressieve ideologie.

Nederland heeft een bicameraal stelsel, een parlement met twee kamers. De facto betekent dat dat wat is voorbesproken door professionele politici in de Tweede Kamer nog een keer wordt besproken door amateurs in de Eerste Kamer. Alleen in uitzonderlijke gevallen doet de Eerste Kamer er echt toe. In de rest van tijd voeren professoren hoogdravende debatten die uiteindelijk maar beperkt invloed hebben op het beleid.

Dat heeft twee redenen: ten eerste heeft de Eerste Kamer vaak eenzelfde samenstelling als de Tweede Kamer. Beide zijn gekozen met evenredige vertegenwoordiging. De een direct en de ander indirect. Omdat er dezelfde verhoudingen zijn, zal de uitkomst van de besluitvorming niet sterk verschillen. Alleen omdat er nu in de Tweede Kamer een meerderheid over rechts is, terwijl er in de Eerste Kamer geen rechtse meerderheid is: verschil in samenstelling is cruciaal voor een werkend bicameraal stelsel. Daarnaast beperken de rechten en de middelen van de Eerste Kamer het vermogen van de Eerste Kamer om een stempel te drukken op de politiek. Het gebrek van een recht van amendement, amateur-politici die nauwelijks ondersteuning hebben. Van hen kun je niet verwachten dat ze een stempel kunnen drukken op de politiek. Als de twee kamers allebei bestaan uit professionele politici met vergelijkbare rechten.