COLUMN - Het kabinet heeft het met de volksgezondheid al lastig genoeg, evenals met de economische gevolgen, maar sinds dinsdag wankelt ook de zekerheid of het kabinet in deze samenstelling de rit tot de volgende verkiezingen zal uitzitten.
De Eerste Kamer ligt op ramkoers met minister Ollongren. Met 39 stemmen voor en 36 tegen nam de Senaat een motie van afkeuring aan (motie Kox c.s.). Bij de hoofdelijke stemming bleek dat er bij geen enkele partij een dissidente opvatting was. Dus de voltallige fracties van VVD, CDA, D66, CU, SGP en Fractie-Otten waren tegen de motie.
De rest was voor en dat deze motie nu een meerderheidje haalde is natuurlijk mede te danken aan de verkiezingsuitslag van de laatste Provinciale Statenverkiezingen, die succesvol bleken voor het Forum voor Democratie.
Eerste Kamer versus Tweede Kamer
In de Tweede Kamer werd half april een motie over een tijdelijke huurstop en een huurverlaging voor de sociale en de vrije sector verworpen (76 tegen, 74 voor), een week later nam de Eerste Kamer een soortgelijke motie aan.
De minister zei de motie niet uit te willen voeren en op 9 juni volgde in de Eerste Kamer een motie “over het alsnog op enigerlei wijze uitvoeren van de motie-Kox c.s. over een tijdelijke huurstop voor zowel de sociale sector als de vrije sector”. Ook die motie kreeg een meerderheid in de Senaat.
De minister bleef bij het standpunt dat een algehele huurstop niet wenselijk is, maar ‘maatregelen op maat’ wil toepassen. Ofwel: ze voert de motie niet uit en dat kwam haar nu dus op een motie van afkeuring te staan.
Staatsrechtelijk probleem?
De VVD vroeg de hoofdelijk stemming aan omdat een motie van afkeuring “een buitengewoon uitzonderlijk en een buitengewoon zwaar middel, zodanig dat het een uitspraak van ieder Kamerlid rechtvaardigt.”
De CU vindt het “staatsrechtelijk onwenselijk dat deze Kamer middels een motie tegenover de Tweede Kamer komt te staan op een punt dat de actualiteit zeer raakt.”
Ook D66 (“staatsrechtelijk heel veel op af te dingen, dit hele proces schaadt de positie van deze Kamer”, het CDA (“Het gaat om een politiek oordeel in een bij uitstek politiek vraagstuk, namelijk een verdelingsvraagstuk. Daar hebben wij naar ons idee de Tweede Kamer voor”) en de SGP (“deze motie leidt tot een ingewikkelde verhouding tussen Eerste en Tweede Kamer, want daar ligt immers het politieke primaat”) wezen op de staatsrechtelijke consequenties.
De motie keurde niet alleen het handelen van de minister af, de motie verzocht de minister ook “alsnog een tijdelijke huurstop, dan wel substantiële preventieve maatregelen van vergelijkbare aard, mogelijk te maken.”
Kabinet aan zet
Aanstaande maandag wordt een reactie van het kabinet verwacht en de grote vraag is wat er gaat gebeuren als opnieuw de gevraagde huurstop wordt afgewezen.
Als de Eerste Kamer op haar strepen blijft staan zou ze nog tot een motie van treurnis of een motie van wantrouwen kunnen overgaan. In dat laatste geval kan een bewindspersoon bijna niet anders dan opstappen.
Of daar een meerderheid voor te vinden is in de Eerste Kamer, valt in de huidige omstandigheden te betwijfelen. Een kabinetscrisis midden in de coronacrisis, wie durft dat op haar geweten te hebben?
Reacties (17)
Dit is het logische gevolg van ons duale systeem, en iets wat de huidige versplintering plus ongelijk lopende provinciale en tweede Kamerverkiezingen en daaruit voortvloeiende minderheidsregeringen nog vaker zal gebeuren.
In feite betekend dit dat de regering aan 50% plus 1 niet genoeg meer heeft, maar dat een supermeerderheid in de praktijk nodig is voor het aannemen van wetgeving. We zien in de VS tot wat voor obstructie dat kan leiden.
Zolang er genoeg oppositiepartijen zijn die zich redelijk opstellen, wat nu het geval is, lukt het wel om een oplossing te vinden voor impasses. Maar het lijkt me inmiddels wel zaak om een regeling te maken waardoor dit soort impasses uiteindelijk kunnen worden opgelost. Waarbij opheffen van de Eerste Kamer best bovenaan het lijstje opties mag, het instituut zorgt voor meer ruis dan oplossingen.
@1: “Waarbij opheffen van de Eerste Kamer best bovenaan het lijstje opties mag”
Lijkt me geen goed plan. De VS heeft nog wel een paar andere eigenaardigheden die het systeem niet vooruit helpen (zoals het belabberde kiesstelsel, dat er voor zorgt dat er weinig te kiezen valt, met als gevolg dat je altijd zit met 1 regeringspartij en 1 oppositiepartij, die elkaar vooral zoveel mogelijk tegenwerken), terwijl in Nederland de 2e Kamer dusdanig lijdt aan waan-van-de-dagitus, dat een tweekamersysteem voldoende bestaansrecht heeft, vooral sinds de 2e Kamer en het kabinet de adviezen van de RvS steeds vaker naast zich neerleggen.
Wat mij betreft wordt hier ook wel een non-probleem opgeblazen. Ollongren kan zich ook prima (alsnog) naar de motie schikken. Kost uiteindelijk niets en laten we eerlijk zijn, de uitslag over dezelfde motie in de 2e Kamer is nog veel krapper. Je kan hier dus wel een probleem van de 1e Kamer van maken, maar het werkelijke probleem is dat dit kabinet gewoon geen meerderheid meer heeft (niet in de 1e én niet in de 2e Kamer). De term supermeerderheid is hier dus gewoon een stropop.
@2: Je kan niet ontkennen dat een van de grote problemen van de VS is dat er in de Senaat een supermeerderheid nodig is voor beleid. Bovendien ontbreekt een duidelijke hiërarchie tussen de kamers, maar meestal komt het zover niet eens dat dat aan de orde is.
Nederland heeft in potentie hetzelfde probleem, en de enige reden dat het hier nog niet zo opvalt, is omdat de politieke normen over samenwerken meestal nog functioneren.
De supermeerderheid is geen stropop, maar een realiteit die jij blijkbaar niet wilt zien omdat je om de een of andere voor mij onduidelijke reden erg gehecht bent aan de eerste kamer. De eerste kamer is net zo politiek als de tweede kamer als het erop aankomt; bovendien zit de eerste kamer vol met deeltijdpolitici waardoor je deze met recht de ‘kamer van de belangenverstrengeling’ kan noemen. De Eerste Kamer als hoeder van de rechtstaat is een romantische mythe.
Je kan de kwaliteit van wetgeving ook anders borgen dan met een Eerste Kamer.
Kijk, ik vind ook, de Eerste Kamer heeft een recenter mandaat en de minister heeft een motie van de EK net zo goed uit te voeren. Maar dat dit een duidelijke weeffout in het systeem aan het licht brengt lijkt me ook duidelijk.
@3: “De supermeerderheid is geen stropop, maar een realiteit die jij blijkbaar niet wilt zien”
Omdat die realiteit niet bestaat. In de praktijk zoeken regeringen in Nederland de laatste tijd minimale meerderheden met ook het minimaal benodigde aantal partijen daarvoor (dat is niet altijd zo geweest), zodat bij de eerste beste opstapper of tegenvallende verkiezingen de meerderheid weg is. Dat zijn politieke keuzes, niet inherent aan het systeem.
@3: [ de Eerste Kamer heeft een recenter mandaat ]
Ik vind dat ze helemaal geen mandaat hebben.
Mijn stem voor een bepaald provinciaal beleid wordt rücksichtlos misbruikt voor landelijke politiek.
En mijn lokale provinciale partij wordt bestolen van heel veel stemmen omdat Den Haag die provinciale verkiezingen steeds steelt.
We worden ondemocratisch dubbel genaaid.
@1: @5: Oorspronkelijk werd de 1e Kamerleden door de koning benoemd. Het doel was blijkbaar te zorgen dat het parlement (de 2e kamer) niet zelfstandig regeren kon.
Dat de 1e Kamer nu via getrapte verkiezingen gekozen wordt, vind ik een rare constructie.
Maar ik denk dat de 1e Kamer hiermee wel een mandaat heeft.
Zelfs gemeenteraadsverkiezingen worden beschouwd als een opiniepeiling voor de 2e kamerverkiezingen, terwijl de gemeente geen enkele invloed op het nationale beleid heeft.
De eerste kamer heeft wel macht over nationale wetten, dus als mensen zich bij de verkiezingen voor de Provinciale staten laten leiden door hun mening over de 2e kamer, heeft de 1e kamer een goed mandaat.
Ik denk eerder dat het mandaat van de Provinciale Staten erg zwak is.
@1: Er valt wat voor te zeggen om de 1e kamer op te heffen, mits wetten ongeldig worden als ze niet aan de grondwet voldoen.
Maar in Nederland mogen rechters wetten niet aan de grondwet toetsen.
@7: En de eerste kamer bestaat ook nog steeds. Mijn opmerking is dan ook meer een pleidooi dat een betere staatsinrichting mogelijk is dan we nu hebben, dan iets waarvan ik denk dat dit op korte termijn kans van slagen heeft.
@4: Daarin vergis je je. Dat zoeken naar krappe meerderheden is wel degelijk inherent aan het systeem, waarin we veel middelgrote partijen hebben mede als gevolg van een proportioneel systeem zonder kiesdrempel (waar ik overigens groot voorstander van ben). Het feit dat de Eerste Kamer ongelijk verkozen wordt in combinatie met flinke kiezersvotaliteit zorgt voor vaak flinke verschillen in de samenstelling van beide kamers, en dus is in de praktijk een supermeerderheid in één van beide kamers nodig om wetgeving door beide kamers te loodsen.
Nogmaals, dit is tot nu toe niet zo’n probleem geweest, vanwege de cooperatieve houding van onze politiek, maar je ziet dat de grenzen van het systeem steeds vaker in beeld komen.
Nu wordt de minister al geconfronteerd met tegenstrijdige uitspraken van beide kamers, het is staatsrechtelijk echt niet zo duidelijk wat ze moet doen. En dat is hier het probleem.
@6: [ Het doel was blijkbaar te zorgen dat het parlement (de 2e kamer) niet zelfstandig regeren kon. ]
Volgens Maarten van Rossem wilde de hoge heren van de 1e kamer niet door het volkse volk gekozen worden en kregen voor elkaar dat zij door de hoge heren van de provinciale staten gekozen werden.
[ als mensen zich bij de verkiezingen voor de Provinciale staten laten leiden door hun mening over de 2e kamer, ]
Als ALLE mensen… dan ja, maar een deel kiest een lokale partij en een deel kiest provinciaal een andere landelijke partij dan voor de 2e kamer.
[ Ik denk eerder dat het mandaat van de Provinciale Staten erg zwak is. ]
Dat zeg ik, we worden dubbel genaaid.
[ Zelfs gemeenteraadsverkiezingen ]
Oeps, we worden driedubbel genaaid.
@9: Ik ben met u eens dat raar is dat de verkiezingen voor de Provinciale staten de belangen van de Provincie en van het land vermengen.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen speelt dit niet.
Als kiezers hun stem niet baseren op het lokale beleid, is dat hun eigen keus.
Waarmee ik niet zeggen wil dat we niet genaaid worden, maar dat komt eerder doordat gemeenteraadsleden tijd tekort komen.
@10: [ Bij de gemeenteraadsverkiezingen speelt dit niet. ]
Serieus?
Agnes Kant en Jozias Aartsen zijn afgetreden n.a.v. gemeenteraadsverkiezingen. Waar ze eigenlijk geen invloed op zouden mogen hebben.
https://www.parlement.com/id/vicqe2ej22wr/gemeenteraadsverkiezingen_en_landelijke
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/waarom-blijven-de-landelijke-politieke-kopstukken-de-campagne-domineren~bc8f9915/
https://www.nu.nl/gemeenteraadsverkiezingen/3729586/rutte-adviseert-partij-met-landelijke-invloed-stemmen.html
@11: Waarom mag dat niet? Het is heel logisch dat maatschappelijke ontwikkelingen anders dan tweede Kamerverkiezingen invloed hebben op de landelijke politiek, en gemeenteraadsverkiezingen lijken mij een duidelijke maatschappelijke ontwikkeling. Het staat kiezers bovendien vrij om te stemmen op wie ze willen, waarom ze maar willen, een belangrijk gegeven in de democratie. De gemeentes opereren niet in een vacuüm, het is logisch dat landelijke ontwikkelingen ook een rol spelen bij die verkiezingen.
@12: Omdat landelijke politici tijdens lokale verkiezingen hun landelijke agenda pushen die maar voor een klein deel door gemeenten toepasbaar is, zij kunnen immers geen inkomstenbelasting bepalen of CO2 belastingen invoeren. Sterker nog, vaak kiezen lokale afdelingen van landelijke partijen voor een koers die tegen het landelijke partijbeleid ingaan.
[ Het staat kiezers vrij ]
Duh.
En toch blijven het kuddedieren die op TV steeds Rutte en consorten ziet debatteren op nationale televisie tijdens provinciale verkiezingen in plaats van zijn lokale VVD’ers en CDA’ers en zo voort’ers.
@13: ook landelijke politici zijn burgers met vrijheid van meningsuiting in verkiezingen. Ik zie er de voordelen wel van in dat een partij zowel op landelijk als lokaal niveau vertegenwoordigd is.
Het is ook niet zo dat lokale issues geen rol spelen bij gemeenteraadsverkiezingen, niet voor niets vormen lokale partijen samen de grootste groep en groeit dit aandeel.
Het is nu eenmaal zo dat verkiezingen niet perse gaan over waar de verkozenen vervolgens invloed op hebben, dat is bij landelijke verkiezingen net zo.
@14: Met jouw discussiëren eindigt altijd hetzelfde, je blijft maar eindeloos doorgaan met steeds meer open deuren zonder iets nieuws te vertellen totdat je opponent zegt, laat maar.
Laat maar, ik heb gezegd.
@15: Ik snap je probleem wel, maar het is nu eenmaal niet iets waar je veel aan kan doen. Blijkbaar wil je dat niet horen; is opgewonden boosheid te aantrekkelijk?
Jammer, want zo oneens zijn we het volgens mij niet.
@16: [ Jammer, want zo oneens zijn we het volgens mij niet. ]
Juist daarom moet je zien wanneer het tijd is te stoppen met je laatste nuances te pushen. Je bereikt het tegenovergestelde.