Het nut van anti-terrorismewetgeving

DATA - ‘Meer dan 200.000 professionals werken samen om de kans op een terroristische aanslag zo klein mogelijk te maken.’ In 2008, toen de publiekscampagne ‘Nederland tegen terrorisme’ liep, werkten er al heel wat mensen in het ‘anti-terrorismebestel’. Dat zijn er anno 2011 waarschijnlijk meer, want het budget groeit gestaag door (bekijk de ontwikkeling verderop in dit artikel).

Het anti-terrorismebestel is inmiddels een gevestigde orde in Nederland. Dat schrijft ook Erik Akkerboom, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb), in een beschouwend stuk over de afgelopen 10 jaar terrorismebestrijding in de Militaire Spectator. ‘Het heeft institutioneel en operationeel stevig vorm en inhoud gekregen.’ Hij is er stellig in dat dit nog verder moet worden uitgebouwd. In de Nationale Terrorismestrategie staat hoe: ze pakken de vijf peilers verwerven, voorkomen, verdedigen, voorbereiden en vervolgen aan. Verder geeft Akkerboom aan er naar te streven anti-terrorismewerk een ‘normale’ tak van beveiligings- en opsporingswerk te maken. Goed ingebed dus.

Akkerboom gaat nogal vanzelfsprekend uit van voortgang. Van doorgaan, van groei (investeringen), en zelfs van ‘in beton gieten’. Maar is dat wel echt hoe het verder moet met het anti-terrorismebestel?

Sinds 2001 is er een aantal wetten en maatregelen ingevoerd om het voorkomen van terroristische daden te vergemakkelijken. Zo mogen personen ook bij vage verdenkingen opgepakt worden, kunnen bankrekeningen van personen eenvoudig geblokkeerd worden en is een van deze wetten de reden dat telecomaanbieders al onze gegevens verplicht een half jaar lang moeten bewaren.

Rond het invoeren van deze wetten werd gesproken over de mogelijkheden om de wetten weer ongedaan te maken. Op dat moment stond nog niet onomstotelijk vast dat we anti-terrorismewetten voor altijd in onze wetboeken zouden hebben. Maar de vraag of we verder moeten gaan op deze voet, of misschien een stapje terug kunnen doen, wordt op dit moment niet luid genoeg gesteld. En dat zouden we wel moeten doen. Is dit hoe we verder moeten en willen?

Er is wellicht veel dat niet de publiciteit haalt, of waar we niet van mogen weten. Een niet onaanzienlijk deel van het budget van de AIVD wordt immers besteed aan geheime zaken, en in principe moet tegen elke prijs voorkomen worden dat er een terroristische aanslag in Nederland plaatsvindt. Maar staan de vele miljoenen die er aan worden uitgegeven in verhouding met het dreigingsniveau? En wat heeft 10 jaar anti-terrorisme opgeleverd?

De terroristische dreiging waar ons land volgens de National Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) aan blootstaat, heeft de afgelopen jaren gefluctueerd. De NCTb brengt sinds 2005 het dreigingsbeeld in kaart. Vanaf het begin van de registratie (ten tijde van de aanslagen in Londen en de Deense cartoons van de Profeet Mohammed), was de dreiging ‘substantieel’ (de kans op een aanslag in Nederland of tegen Nederlandse belangen is reëel). In 2007 was het ‘beperkt’ (de kans op een terroristische aanslag tegen (belangen van) Nederland is gering, maar zeker niet geheel uit te sluiten), en rond het uitkomen van de film Fitna van Geert Wilders werd dit niveau (mede uit voorzorg) weer verhoogd. Nu is het alweer bijna twee jaar terug op het niveau ‘beperkt’.

Het succes van maatregelen is moeilijk langs een meetlat te leggen. Wat is voorkomen, is voorkomen, over de impact die iets had kunnen hebben, is niets met zekerheid te zeggen. Een van de speerpunten van het anti-terrorismebeleid is het verstoren van het rekruteren van mogelijke terroristen. Akkerman schrijft dat ze succesvol het ronselen van jongeren op schoolpleinen zijn tegengegaan en dat het goed gelukt is om ook de islamitische gemeenschap in Nederland mee te laten helpen fundamentalisme te signaleren en te voorkomen. Dat is zeker mooi, maar niet meetbaar.

Wel meetbaar zijn de arrestaties die op grond van terroristische activiteiten zijn verricht. Er is geen officieel overzicht, maar de journalisten van het onderzoeksjournalistieke radioprogramma Argos hebben geturfd op basis van oude nieuwsberichten. Het zijn er volgens hen 274. Daarvan hebben 7 arrestaties tot een veroordeling geleid, (vooral leden van de Hofstadgroep). 7 arrestaties, dat is 2,5 procent. De andere 97,5 procent van de gearresteerden is onschuldig bevonden wat betreft terrorisme.

Aan terrorismebestrijding is in 2010 224 miljoen euro uitgegeven, waarvan 191 miljoen aan de AIVD en nog eens 33 miljoen euro via de NCTb. Dat is een stuk meer dan tien jaar geleden. In 2001 bestond de NCTb nog niet en werd er aan de AIVD 59,4 miljoen uitgegeven. Dit budget is nu dus meer dan verviervoudigd.

Dat we inderdaad door moeten gaan op deze voet, het anti-terrorismebestel verder moeten inbedden en onderdeel moeten laten zijn van de ‘normale’ diensten zou niet zo vanzelfsprekend moeten zijn als het nu is. Dat het dreigingsniveau nu al lange tijd gedaald is, spreekt niet voor extra investeringen. En het feit dat er zoveel mensen die onschuldig zijn aan terrorisme wel zijn opgepakt, spreekt niet voor het klakkeloos handhaven van de wetten en maatregelen.

In een aantal landen zoals de VS, maar ook in de Europese Unie worden wetten, waarvan verwacht wordt dat ze inbreuk maken op onze grondrechten, voorzien van een horizonbepaling. Na een aantal jaren wordt gekeken of de wet – die meestal is genomen als tijdelijke maatregel – nog wel nodig is en of hij doeltreffend is. Zo niet, dan wordt hij weer afgeschaft. In Nederland hebben we dat niet.

Daarnaast blijkt al dat sommige wetten niet effectief zijn, zoals de richtlijn dataretentie – die de bewaartermijnen in de telecom regelt. Die bevoegdheid wordt voornamelijk ingezet voor andere doeleinden dan terrorisme, namelijk voor huis- tuin en keukenvergrijpen. We komen er niet meer vanaf.

Organisaties hebben de neiging te willen overleven en daardoor allerlei taken naar zich toe te trekken. Het NCTb is daar een goed voorbeeld van. Het heeft niet zoveel meer te doen. En zie daar, ineens gaat het zich met Koninginnedag en grote evenementen bemoeien. Het gaat om terrorismebestrijding, niet om gewone criminaliteit. Grenzen vervagen dus.

Het is desondanks niet te verwachten dat de maatregelen worden afgeschaft, of dat budgetten weer substantieel naar beneden gaan. Geen politicus die voor ‘minder veiligheid’ zal pleiten in deze tijd. Kortom: wat er is, blijft en zal waarschijnlijk verder groeien…

Hieronder een tijdlijn van de gebeurtenissen rond terrorisme in Nederland. Door de scrollbalk onderaan breder of smaller te maken kun je in- en uitzoomen. Heen en weer schuiven kan door met de muis op het grijze gedeelte van de scrollbalk te staan.

Met medewerking van Dimitri Tokmetzis