Over depressie zijn karrenvrachten literatuur geschreven. Weinig onderzoekers bekijken de positieve kanten van een depressie. Dat lijkt logisch, want heeft een depressie dan positieve kanten? Volgens evolutionair psychologen wel. Volgens hen heeft al ons gedrag namelijk een ‘positieve kant’. Preciezer geformuleerd: een evolutionair gezien voordelige kant. Veel voorkomend gedrag moet zin hebben, anders zou het gedrag de evolutie niet overleefd hebben. Dat aannemende: wat is precies de zin van een lange periode van slapeloosheid, een sombere stemming, minder energie en nog zowat van die vervelende eigenschappen? Een recente studie van Paul W. Andrews laat de ‘zonnige zijde’ van een depressie zien.
Vroeger geen depressies?
Er zijn deskundigen die aan het bestaan van depressie in vroegere tijden twijfelen. Zij gaan uit van een recente “depressie epidemie”: gepromoot en in stand gehouden door de farmaceutische industrie. Zomergast Trudy Dehue is een van de bekendste voorvechters van die stelling. Als zij en anderen gelijk hebben dat depressie een relatief nieuw verschijnsel is, dan haalt dat het onderzoek van Andrews onderuit. Andrews zoekt namelijk een evolutionaire basis voor het verschijnsel depressie. Het is wel opvallend dat hij vanuit zijn evolutionair psychologische uitgangspunt, tot dezelfde conclusies komt als Dehue. Die conclusie is dat pillen vaak een depressie in stand houden, verlengen en zeker niet oplossen.
Geen ziekte
Volgens de onderzoeker is depressie geen ziekte, maar een waarschuwing dat er een complex probleem aangepakt dient te worden. Geen probleem dat je kunt oplossen door een ‘quick fix’. De benen strekken, een uiltje knappen of een everzwijn eten lost de depressie niet op. De enige oplossing is: je problemen onderkennen en er mee leren leven. Ik geef onmiddellijk toe: de zin is snel opgeschreven, maar een depressievelling heeft er weinig aan. Andrews laat verder zien dat vermijding- en vluchtgedrag typisch depressief gedrag is. Het grote probleem is dat we tegenwoordig veel meer tijd en middelen hebben om te vluchten: te drinken, tv te kijken en medicatie in te nemen. Stuk voor stuk doen deze ‘middelen’ aan symptoombestrijding. De werkelijke oorzaak van de depressie blijft daardoor buitenschot.
Zonnige zijde
Dat Andrews aangeeft dat medicatie symptoombestrijding is, wordt ook door anderen gezegd. Dat is dus geen nieuws. Wél nieuw is zijn evolutionair biologische verklaring. Emotionele pijn leren te verdragen en helpen te gebruiken in het dagelijks leven is volgens Andrews de langzame, maar meer structurele manier om een depressie aan te pakken. Is dát dan de zonnige zijde van een depressie? Jazeker, depressieve gevoelens zijn niet ziekelijk, maar een normaal evolutionair verklaarbaar verschijnsel. Van die wetenschap knap je helaas niet op. Het helpt misschien alleen een beetje om niet voor een schijnoplossing te kiezen. Het domweg consumeren van pillen is zo’n schijnoplossing.
Reacties (33)
Een slechts op de inleiding inhoudelijke reactie maar ik wil toch even commentaar geven op de verwoordde evolutionair psychologische mythe dat alle gedrag een evolutionair nut moet hebben omdat het anders niet overleefd zou hebben.
De aanname daarin is immers dat de evolutie “klaar” is. Evolutie heeft geen richting. Het is, als men mij de formulering met een “doener” wil vergeven, het proces van maar wat doen en zien wat niet vanzelf afsterft. Heeft ons stuitje nut? Is onze blindedarm een bijzonder staaltje survival of the fittest? Zijn depressies goed voor onze overleving?
Misschien, maar om nu op het huidige punt X in dat enorme proces te constateren dat eigenschappen die we NU hebben de noodzakelijke uiteindelijke uitkomst zijn lijkt vooral een vorm van zelfoverschatting. Wij zijn niet het summum. Wij kunnen beter. En zelfs met “beter” beperkt tot een evolutionaire definitie zullen we dat worden.
Stel je maar gewoon een collegezaal over een paar duizend jaar voor met allemaal shiny-happy people die zich na het afsterven van depressies een kriek lachen om de belachelijke theorieën uit de beginperiode van hun wetenschap, zal ik maar zeggen. Dus, ook niet dat ze niet nuttig zouden kunnen zijn, maar de formuleringen van de evolutionaire psychologie snappen er soms echt geen bal van lijkt het…
@1 Een goede nuancering van het begrip ‘evolutionair nut’.
@1: je hebt helemaal gelijk. Een eigenschap hoeft geen voordeel te hebben om te bestaan. Je kunt je dan direct afvragen wat het nut van retinoblastoom is. Een eigenschap kan ook een neveneffect zijn van het ontwikkelen van een andere eigenschap.
Wat depressie als modeverschijnsel betreft: ik denk dat het begrip depressie (in enge zin depressieve episode) verruimd is. Je hoort vaak genoeg allerlei mensen die een rottige periode hebben doorgemaakt zeggen dat ze depressief zijn geweest. En wat die depressieve episode betreft, daar zie ik het evolutionaire nut echt niet van in (discussie hierover op GC).
@Rene: Inderdaad. Gedrag of een eigenschap hoeven niet per se evolutionair gunstig te zijn – wat dat ook precies moge zijn. Zolang het maar niet een nadeel is voor de persoonlijke overleving en dus voor de voortplantingskansen, kan gedrag of eigenschappen blijven bestaan. Neem bijvoorbeeld het bizarre gedrag van paradijsvogels of de enorme staarten van pauwen.
@1:
Ik merk bij het nalezen wel nog dat ik twee dingen door elkaar laat lopen daar. Ten eerste dat inderdaad een eigenschap geen positief effect hoeft te hebben om te bestaan (#3/4, stuitje als voorbeeld) zolang het maar geen negatief effect op procreatie heeft, ten tweede dat zelfs eigenschappen die een negatief effect op procreatie hebben NU kunnen bestaan omdat wij geen uiteindelijke uitkomst zijn.
Wat betreft depressie zelf is denk ik inderdaad een historische vergelijking vrijwel onmogelijk door de evolutie van het begrip zelf. Als ik bijvoorbeeld naar mijn ouders kijk hadden zij veel dingen die ik wellicht als “depressie” zou beschouwen op z’n slechts als “nare tijd” gekenschetst.
Maar goed, ik wou alleen dat evolutionaire punt even maken eigenlijk…
Depressief gedrag zou wel degelijk evolutinair voordeel op kunnen leveren. De onderstaande link is wat wazig, maar verwijst naar een nature-artikel dat wel hout snijdt: Depressieve mensen schatten situaties beter, realistischer in. Andere, ‘gezonde’ mensen overschatten zichzelf maar zijn daardoor actiever en effectiever in onze samenleving. Nu kan ik me voorstellen dat zelfoverschatting in de evolutie ook effectief kan zijn (“ja jongens, die mammoet kunnen we best vangen”) maar ook de keerzijde lijkt me denkbaar (“ja, hij rende zomaar op die mammoet af. We zeiden nog dattie veel te groot was, maar Oerm wilde hem perse aanvallen’).
Beide vormen van denken en daaraan verbonden gedrag lijken me een evolutionair voordeel op te kunnen leveren. Depressie zal dus beslist deel blijven van ons genenpakket, ook al betitelen we het nu als afwijkend of negatief.
http://www.knack.be/nieuws/wetenschap/mensen-schatten-toekomst-te-rooskleurig-in/site72-section45-article9229.html
@6 Als aanvulling: ongunstig gedrag voor een persoon (depressie), kan evolutionair voordeel voor de genen opleveren. (lees de zelfzuchtige genen van Dawkins).
Het hebben van een griep, is enkel nuttig, als je het bekijkt vanuit het standpunt van de antistoffen, die deze griep moeten aanvechten.
Als je aldus een depressie gaat bekijken, hoe los je het op, hoe heeft je geest ‘gereageerd’, dan kan het evolutie technisch wel interessante info bevatten.
Onze hersenen, krijgen nog maar de laatste decennia ‘moderne stress’ te verduren.
Overbevolking (zeker in de steden), constant lawaai, zeer weinig (echte) ontspannings mogelijkheden, enz ..
Dat depressie een teken is van een probleem dat dient te worden aangepakt, is ook een uitgangspunt van dit artikel dat niet per sé steek houdt. Er zijn inderdaad veel gevallen van depressie die verband houden met een bestaand probleem in het leven, die opgelost dient te worden.
Echter, depressie kan ook simpelweg het gevolg zijn van een ongunstige hormoonhuishouding, waarbij een achterliggende oorzaak afwezig blijkt te zijn. In dat geval gaat de stelling niet op en is behandeling met medicijnen vaak de beste oplossing.
… en daar (#9) op aansluitend, is verlies van daadkracht (en denk/concentratie-kracht) wel zo ongeveer één van de definiërende factoren van “depressie”. Dat staat natuurlijk ook meteen op wat gespannen voet met een visie als zou het een mechanisme zijn ter oplossing van diepe problemen.
@10 depressie als negative feedback effect van een euforische periode? Ik lees in ‘oplossing’ remming/bezinning waarna een nieuw stemmingsevenwicht moet worden gevonden.
@11:
Als we het over manische-depressiviteit hebben wellicht maar toch niet algemeen, zolang we normaal functioneren niet tot euforie verheffen.
Depressiviteit treft voorheen normaal functionerenden, niet alleen voorheen euforischen en heeft normaliter een goed aanwijsbare trigger in langdurige stress, verlies, eenzaamheid, wat dies meer zij. Zou de periode van “depressie” nu enkele weken duren waarin subject kan reflecteren op de omstandigheden dan zou ik iets met dat mechanisme kunnen maar enkele weken neerslachtigheid is per definitie geen depressie. Een depressie kan uitlopen naar vele jaren, en heeft als kenmerk dat die zogenaamde reflectie maar één kant op gaat — de voortdurende inprenting van de eigen ellende — en laat zich veel vaker niet dan wel door de persoon zelf verhelpen.
Daarmee kan ik dus niet echt wat met depressie als mechanisme van heling…
haha, beetje chargeren wetende dat jij de materie toch wel doorgrond …
als het heerschap (onderzoeker) doelt op een periode van reflectie en herbezinning dan kan ik daar nog wel in meegaan, categorisch alle vormen van depressie zo duiden lijkt mij wat overtrokken. evolutionair (geschiedenis eigenlijk) was er nooit ruimte om te zwelgen in je eigen ongeluk, tegenwoordig is dat er wel. Ik blijf wat dit aangaat bij mijn oude thesis; depressie wordt groot deels veroorzaakt door consequent verkeerde keuzes te maken, als in keuzes die gedoemd zijn te resulteren in teleurstelling. In die optiek onderscheid ik ook depressie in het algemeen en rouw/trauma verwerking.
Ik lees hierin ook meer een rant tegen psychopharma dan voor zijn thesis. “The current therapeutic emphasis on antidepressant medications taps into the evolved desire to find quick fixes for pain.” Verder vind ik dat verhaal wat te wollig … Foute keuzes en eigen onkunnen niet willen accepteren blijven voor mij de grotere aanleiding.
@Rene; er zijn wel degelijk eigenschappen die kunnen bestaan en tegelijkertijd een negatief effect op de voortplanting hebben (en depressie is er, lijkt mij, typisch zo een); immers, het gaat in de evolutie niet over het individu, het gaat om populaties.
@12: Precies, in het geval van een depressieve episode kun je nauwelijks spreken van zelfreflectie of adequater probleemoplossend gedrag, omdat het zelfbeeld ernstig verstoord is, problemen die voorheen overkomelijk waren nu als vrachttreinen rondjes door het brein rijden en er vooral niets gedaan wordt om dat probleem op te lossen anders dan in bed liggen somberen, al dan niet met suicidale ideaties en/of verwezenlijking daarvan. Iemand in een depressieve episode kan niet meer normaal functioneren.
Wat Ab in #7 zegt, kan natuurlijk een rol spelen. Op populatieniveau kan voor het individu nefast gedrag een positief effect hebben (zoals apoptose op celniveau), maar dat staat compleet los van de gedachte van Andrews dat depressiviteit gunstig is voor het individu (om na te denken en problemen op te lossen).
Na een eerste depressieve episode heeft men een vijfjaars-recidivekans van 70%. Bij de vierde recidive is de recidivekans al 90%. Je kunt dan misschien wel denken dat kennelijk het onderliggend probleem niet is opgelost, maar voor die mensen is de depressie in se juist het probleem.
Het kan natuurlijk wel zo zijn dat een subtiele mate van somberen een gunstig effect heeft op het probleemoplossend vermogen, maar voor depressie geldt dat absoluut niet.
Je ziet dan ook aan een paar van de artikelen die Andrews aanhaalt (links in het stuk bij GC) dat er daar geen sprake is van depressie, maar van “sadness” en “mild depressive symptoms”. De conclusie dat depressie daarmee een gunstig effect heeft is riducuul.
@ KJ:
Ik zie waar ik zeg “zolang het maar geen negatief effect op procreatie heeft” maar ik zeg niet dat eigenschappen die een dergelijk negatief effect hebben niet kunnen bestaan (*). Sterker nog, ik zeg in de volgende zin daar net als jij het omgekeerde, hoewel ik me daarbij richt op het feit dat wij geen eindpunt maar (altijd) slechts een tussenstation op het willekeurige tijdstip “nu” zijn.
Richten op populaties in plaats van individuen is uiteraard ook terecht maar dat is altijd gegeven als je het over evolutie hebt en ga je daarmee niet steeds expliciet herhalen. Ik gebruik het woord “procreatie” hier een beetje als afkorting voor “de soortelijke voortplanting”. Zonder dat te definiëren geef ik toe, maar als ik het over individuen had gehad had ik wel gewoon “neuken” gezegd…
(*) Dit zou voor mij als homoseksueel ook op een stuitende vorm van zelf-ontkenning neerkomen…
@Rene; ja, alles goed en wel, maar daarin verschilt depressie niet van een ordinaire ziekte.
@ DJ: Hrmpf. Hoezo chargeren? Ik vond het een normaal, net antwoord…
Zonder trouwens als erg overgevoelig te boek willen staan, vind ik je wel een beetje kort door de bocht. Begrijp me niet verkeerd, ik zie de woorden “groot deels” en “grotere aanleiding” maar depressie zie ik vaker geassocieerd met bijvoorbeeld het verlies van een dierbare of onvermogen het eigen leven vorm te geven door onder meer chronische ziekte. Veel minder dus met verkeerd uitpakkende eigen keuzes. Misschien is dat slechts een kwestie van de al aangestipte begrips-inflatie die ons het woord anders laat gebruiken.
Ja, de psychopharma insteek van het stuk is wel herkend. Is mijn insteek niet. De triggers kunnen dan vaak wel relatief duidelijk zijn, die “vrachttreinen die rondjes door het brein rijden” (Roy#15) moeten eerst stoppen voordat je effectief aan de oplossing kan werken en daar kan medicatie zeker behulpzaam bij zijn. Dat het wellicht te vaak wordt voorgeschreven doet daar niet aan af…
@ Roy: Ja, wij zijn het geheel eens.
@ KJ:
Sorry, ik begrijp niet wat je bedoelt. Voor de goede orde: ik ben het dus oneens met de originele stelling als zou depressie een helend effect hebben, en het eens met de stelling dat voor het individu negatieve effecten niet door evolutie worden uitgesloten.
… en trouwens, hou eens op met dat gestukjesschrijf hier. Ik wilde vanavond wat anders doen. Ben weg.
@18, chargeren omdat ik het een iets overtrokken systeem interpretatie vond dat deels binnen de thesis van de onderzoeker lag, maar zelf zo mijn bedenkingen had.
Binnen de enge definitie kun je je afvragen of depressies veroorzaakt door trauma’s wel van eenzelfde categorie zijn als die veroorzaakt door ‘erge’ dingen. (zie ook DSM-IV omschrijving PTSD) Voor de helderheid, trauma is hier stricter gedefinieerd dan in het normale gebruik.
But learning how to endure and utilize emotional pain may be part of the evolutionary heritage of depression, which may explain venerable philosophical traditions that view emotional pain as the impetus for growth and insight into oneself and the problems of life.
Ik ben het met de auteur eens dat het belangrijk is emotionele pijn te verdragen en er mee om te leren gaan, maar dat evolutionaire stuk vind ik te ver gezocht. Mist ook vergelijkingen naar andere diersoorten, maar als marketing term werkt het (zoals blijkt uit deze discussie) prima …
@ Rene, ga wat anders doen dan, anders beperk je je procreatie kansen nog verder ;)
@DJ: Alles nu weer goed qua url en zo? (Oftewel, mag die niet zichtbare reactie weg?)
Twintig jaar geleden had men een depressie door ongelukkige jeugd: pesten, scheiding, ontkende homosexualiteit, enzovoorts. Nu is het evolutie.
Dit onderzoek laat in ieder geval zien psychische ‘afwijkingen’ steeds meer als normaal worden gezien. Hetzelfde geld voor ADHD (vroeger was je druk), autisme (verlegen en introvert) of depressie (nare tijd gehad). Nurture wordt nature, bekend thema de laatste tijd. Waar er vroeger misschien teveel naar de omgeving werd gekeken, kijkt men nu misschien te veel naar biologische -hard wetenschappelijke- verklaringen. Ik ben bang dat er dan vergeten wordt dat een patient niet bij iedere afwijking maar moet accepteren, “want je bent eenmaal zo geboren”.
De oude humoren- en temperamentenleer had veel ruimte voor depressiviteit.
Zwartgalligheid = melancholie.
Robert Burton, The Anatomy of -. 17e eeuw.
@Steeph, de complete tekst van 22 was url encoded, iedere spatie was een procent 20 enzo, nu weer goed, in elk geval op mijn scherm. bij 23 op de autodestruct knop gedrukt, maar dat werkt dus niet ;) als jij 23 goedkeurt dan is alles prima, bedankt …
@25 dat en onderzoek laat zien dat specifieke diagnoses in the psychiatrie problematisch zijn …
@Rene, het is paringsdrang geen procreatie drang … dat laatste is optional evolutionair gezien …
@ spees:
Niet, dus, dat ik veel met het onderzoek op heb, maar het zegt natuurlijk niet dat evolutie depressies veroorzaakt zoals, om bij jouw rijtje te blijven, ongelukkige jeugd, scheidingen, en ontkende homoseksualiteit dat doen. Het zegt (probeert te zeggen, meer) dat een depressie als reactie op al die dingen evolutionair te verklaren is. Dat is iets heel anders…
@ DJ, #22:
Wat betreft je onderscheid in “trauma” en “erge dingen” heb je het dan dus ook inderdaad over post-traumatische stress stoornis en niet over depressie. Of in ieder geval niet primair. Er is wel aangetoond dat traumatische ervaringen in het vroege leven zorgen voor een hogere kans op depressies in het latere leven, maar oorspronkelijk zijn ze duidelijk onderscheiden.
Mijn voorbeelden van verlies van een geliefde of “onvermogen het eigen leven vorm te geven” bedoelde ik ook in ieder geval niet in de traumatische zin, als je daarop aanhaakte. Niet ieder verlies van een geliefde is traumatisch (de meeste niet zelfs: aangezien de meesten van ons dit ooit doormaken zouden wij anders allemaal getraumatiseerd zijn) en de meeste “onvermogens om [ …]” zijn het niet.
Trauma is scherp, depressie is stomp, kort gezegd.
@ DJ, #26:
Wat betreft paren, voortplanten en procreëren houden we het er maar op zo, want die begrippen kunnen me toch door elkaar gaan lopen…
Een depressie is eigenlijk wel een slap ding om aan te zien. Het zieligst zijn de sterke vrouwen, die ploef zijn gevallen.
die zijn het mooist om te redden toch?
sexual selection … in paringskeus … maar als strategie? … kan of elegant, logisch verband maar oorzaak gevolg …
slap;] ..afwijking naar links op ons halfrond, dat weer wel.
@DJ: Autodestruct zorgt ervoor dat hij bij ons in de pending-queue komt te staan. Ik had het ook liever anders gezien.
(@ Steeph: Maar even bijval voor dat “%20 effect” na een edit waar DJ het over had. Sinds de recente update is dat ook weer terug, hoewel nu sporadisch waar het toen het voorheen gebeurde altijd zo was. Nog steeds zorgt een refresh ervoor dat de pagina correct wordt ververst)