De jaren 90: het hoogtepunt van de privatiseringshype en de gezondheidszorg moest ook efficiënter. Minder bureaucratie, meer marktwerking, meer prikkels. De patiënt als klant, de zorgverlener als ondernemer, en de verzekeraar als bewaker van de ‘doelmatigheid’. Dat was het verhaal, en het klonk toen allemaal rationeel, zakelijk, onvermijdelijk (*).
Alsof een ziekenhuis hetzelfde is als een supermarkt, en een patiënt als iemand die rustig de schappen afstruint op zoek naar de goedkoopste bypass. Alsof iemand met pijn op de borst eerst even de aanbiedingen vergelijkt, de kleine lettertjes leest en nadenkt over de bonuspunten. Alsof iemand met een gebroken heup kan onderhandelen over de prijs per schroef. De fictie van de “zorgconsument” is dat mensen met keuzestress in het leven plots rationele actoren worden zodra hun gezondheid op het spel staat. In werkelijkheid kiest niemand voor een hartaanval met vrije markttoegang. De patiënt is geen klant, maar een gegijzelde: afhankelijk van schaarse zorg, van obscure declaratiecodes, van verzekeringsvoorwaarden die elk jaar opnieuw worden herschreven door mensen die zelf nooit in een wachtkamer zitten.
En we zijn nu ruim 20 jaar verder .Wat we kregen, is geen efficiëntie. Het is een andere vorm van verspilling, slimmer verpakt. De oude bureaucratie met haar papieren dossiers en stempelformulieren is ingeruild voor een digitale nachtmerrie van vinkjes, dashboards en rapportages. Een excelbureaucratie. Alles moet geregistreerd, gemeten, verantwoord en geaudit. Niet omdat het de zorg beter maakt, maar omdat aandeelhouders willen weten waar hun rendement blijft, en het personeel gewantrouwd wordt.
Waar vroeger de inefficiëntie bestond uit stroperigheid, bestaat die nu uit extractie. Elke handeling, elk consult, elk zorgpad is een datapunt dat ergens kan worden omgezet in geld. En om dat geld te vangen, is een leger van administrateurs, controllers, consultants en compliance officers nodig. Niet om te zorgen, maar om te bewijzen dat er gezorgd is.
De markthervorming heeft van zorg een keten gemaakt: van zorgverlener naar instelling naar verzekeraar en verder. Aan het einde van die keten zit iemand met een spreadsheet die beslist dat het allemaal best nog een beetje goedkoper kan, zolang de kwartaalcijfers maar kloppen. Of dat de zorg ergens niet voldoende rendeert. En dus wordt er bespaard op handen aan het bed, op tijd voor patiënten, op rust en aandacht. Wat overblijft, is een papieren efficiëntie, een boekhoudkundige schijnwereld waarin alles sneller en beter lijkt, tot je zelf ziek wordt en ontdekt dat de wachtlijst alleen maar groeit.
De markt heeft de bureaucratie niet afgeschaft, maar geprivatiseerd en verplaatst. Waar vroeger ambtenaren controleerden of het geld goed werd besteed, doen nu accountants en datamanagers hetzelfde, maar tegen meer dan marktconforme tarieven, en zijn bakken aan reclamegeld nodig om toekomstige patiënten er van te overtuigen dat zij straks bij die en die het beste af zijn. En de markt zelf is geen neutrale kracht, maar een omgeving waar winst elk jaar moet groeien. Stilstand is achteruitgang, en wie niet genoeg oplevert, verliest zijn aandeelhouders aan de volgende zorgcowboy die nog net iets meer rendement tegenover minder zorg kan bieden. Terwijl het jargon van innovatie en efficiëntie steeds luidruchtiger klinkt, lekt het geld rustig weg richting beleggers die nog nooit aan een ziekenhuisbed hebben gestaan. Lang leve het aandeelhouderskapitalisme.
Reacties (10)
En de wachtlijsten uit de jaren ’90 zijn ook niet verdwenen:
ergens in oktober is bij veel verzekeraars de ingekochte zorg op.
Nogal grote woorden die de gezondheidszorg echt niet verder helpt.
Ten eerste, de Nederlandse gezondheidszorg is vanuit patiëntperspectief helemaal niet slecht, maar best wel goed. Dit is belangrijk om te beseffen, want voor je het weet ga je ideologisch gedreven de hele zorg reorganiseren en blijkt het eindresultaat alleen maar slechter.
Ten tweede is het een misvatting dat het de marktwerking is die voor de discussies over geld zorgt. Die discussies verdwijnen dan niet, integendeel. Ze worden vooral nog politieker dan ze al zijn. Het is nu eenmaal de tragiek van de zorg dat in de regel zowel de hulpverlener als de patiënt niet degene is die over het geld gaat, en zijn er dus anderen die zich druk moeten maken in hoeverre de geleverde zorg nog maatschappelijke meerwaarde heeft. Bij ons hebben we die taak deels bij de verzekeraar neergelegd, maar als die bij de overheid ligt gebeurt er precies hetzelfde.
Volgens mij is het vrij evident dat de ‘winst’ die de vrije markt zou opleveren er niet is gekomen.
Wat bedoel je precies met ‘vrije markt’ als het om de zorg gaat, wat is volgens jou de winst die deze vrij markt zou hebben moeten opleveren, en in welk opzicht is dat er niet gekomen?
Het gaat helemaal niet zo beroerd met de zorg als jij lijkt te beweren. Je schetst een karikatuur van de zorg en verdiept je totaal niet in de materie.
De belofte was meer zorg voor minder geld. Wegens concurrentie. Als je met zorgprofessionals spreekt gaat het aan alle kanten slechter. Meer bureaucratie, minder autonomie, duurdere zorg. En ja, het gaat in andere landen slechter dan in Nederland. Maar moeten we meedoen aan die race to the bottom en tegelijk blij zijn dat het elders nog slechter is?
Het is ook een misvatting dat iemand zou beweren dat marktwerking voor de discussies over geld zou zorgen. Er gaat veel geld naar de zorg, natuurlijk is daar discussie over. Geen zinnig mens denkt dat je die discussie weg zou kunnen organiseren. En als die discussies politiek zijn, is dat prima. Dat horen ze te zijn, omdat het immers een politiek onderwerp is. Beslissingen hierover kun je niet op basis van puur objectieve criteria nemen.
Je bent dus weer eens een door jezelf verzonnen bewering aan het bekritiseren.
Ik ben met u eens dat de gezondheidszorg in Nederland best wel goed is (en op veel gebieden uitstekend!).
Maar de vraag is: draagt de marktwerking daaraan bij?
Er worden af en toe scheurtjes zichtbaar, bijvoorbeeld een tekort aan huisartsen.
Het is hier nog steeds stukken beter is dan in Afrika en zelfs Polen, maar dat mag je ook verwachten in een welvarend land.
Mijn wedervraag is: welke marktwerking bedoel je precies? De zorg in Nederland is aan alle kanten gereguleerd, de marktwerking is zo bepalend niet in het functioneren van de zorg. De marktwerking leidt niet uit zichzelf tot een beter zorg, net zomin als organisatie door de overheid dat doet.
En de NHS? Doet die het beter? Duitsland? België? De inrichting van een goed zorgsysteem is zo gemakkelijk niet
Hou toch op met je rookgordijn.
Commerciële klinieken zijn een regelrechte bedreiging: https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2593766-ziekenhuizen-bezorgd-over-opmars-priveklinieken-marktwerking-niet-houdbaar
Citaat: “De concurrentie tussen ziekenhuizen en privéklinieken is niet gelijkwaardig, vindt de NVZ. Om bijvoorbeeld de spoedeisende hulp en de intensive care open te houden moet een ziekenhuis ook eenvoudige behandelingen uitvoeren om genoeg geld te verdienen. Maar die eenvoudigere behandelingen worden volgens de ziekenhuizen nu teveel uitgevoerd door commerciële klinieken.”