Kunst op Zondag | De denker

Er zijn veel denkers in de wereld. Die van Auguste Rodin is eigenlijk een dichter. Het verhaal gaat dat Rodins denker Dante Alighieri moest voorstellen. Het beeld heette dan ook aanvankelijk ‘De Dichter’.

Een enkel detail, de rechterhand onder de kin, de linkerarm voorlangs naar beneden en dan houdt elke gelijkenis met Rodins denker op bij dit standbeeld van Dante:

Ugo Zannoni (1836 – 1919) – standbeeld Dante Alighieri,  1865.

Bronsgieters zagen meer gelijkenis met het grafmonument dat Michelangelo maakte van Lorenzo de Medici. Dat beeld werd ‘Il Pensieroso’ (de denker) genoemd.

Michelangelo (1475 – 1564) – beeld boven graftombe van Lorenzo II de Medici, 1524 – 1531.

Al lang voor Rodin was de hand onder de kin, of tegen de zijkant van het hoofd, het stereotype voor denken. Of eigenlijk meer: gepeins. Hier zien we bijvoorbeeld de apostel Johannes denken: “Mijn god, wat een toestand…”

De peinzende apostel is onderdeel van een terra cotta beeldengroep van treurende mensen rond de aan het kruis gestorven Jezus. Het tafereel staat in de Santa Maria della Vita kerk in Bologna (Italië). Let eens op de zeer expressieve Maria Magdalena, helemaal rechts.

Niccolò dell’Arca (1435 – 1494) – De bewening van Christus, 1450.

Bij denkers gaan onze gedachten in eerste instantie uit naar filosofen en wetenschappers.

Leonidas Drosis (1834 – 1882) – Standbeeld van Socrates, 1870.

Denken, peinzen? Bij dit beeld moeten we meer denken aan mijmeren of wegdromen.

Aristide Maillol (1861-1944) – La Méditerranée, 1902 – 1905.

In het Antwerpse beeldenpark Middelheim is ze van dichtbij te bekijken. Museum Boijmans heeft een replica. Bij een tentoonstelling (2012-2013) in de Kunsthal Rotterdam brachten enkele kunsthistorici hun twijfels in het nieuws over de authenticiteit van bronzen beelden van Maillol. Sommige beelden zouden na de dood van Maillol zijn gegoten, terwijl met stempels werd gesuggereerd dat ze tijdens zijn leven zouden zijn gemaakt. Stof tot nadenken.

Altijd goed als kunst tot nader denken aanzet. Bijvoorbeeld als je kunst uitlegt aan een dode haas. Dat was een meesterwerkje van Joseph Beuys. Barry Flannagan zag liever een andere rol voor de haas: een karakter ontleend aan strips en cartoons samen laten smelten met kunsthistorische elementen.

Barry Flanagan (1941 – 2009) – Thinker on a rock, 1997. Ook te zien in Utrecht.

En daarmee komen we vanzelf op alles wat is afgeleid van Rodins denker. Grafisch vormgever Jaap Drupsteen verwerkte een denker in een van de leaders die hij in de periode 1970 – 1979 voor de VPRO maakte.

In een leader voor het roemruchte programma ‘Het Gat van Nederland’ transformeerde Drupsteen de denker tot de pilaarheilige van Carel Willink, die als een Icarus in vlammen dreigt om te komen, maar er aan weet te ontsnappen.

In een van de VPRO eindleaders (vertoond als de avonduitzending ten einde was) voerde Drupsteen een vermoeide denker op.

U zag hoe de denker moedeloos zijn arm liet hangen. Iets dergelijks is ook te zien op de gevel van de Sagrada Familia in Barcelona. Op de zuidwestfaçade is de Passie (lijdensweg van Jezus) uitgebeeld. Eén van de scenes (Ecce homo) is die waar Jezus voor Pontius Pilatus wordt geleid.

Moedeloos van alle onrust onder het volk liet Pilatus het volk kiezen welke gevangene vrij gelaten mocht worden: Jezus of de moordenaar Barabbas. Het volk koos voor de laatste.

Josep Maria Subirachs (1927 – 2014) – Ecce homo, 1987 – 2009.

De moedeloze Pilatus

Georg Baselitz deed een zelfportret als denker. Afgebeeld met het witte petje dat hij placht te dragen als hij aan het werk is. En elke werk ‘begint bij nul’, volgens Baselitz.

Georg Baselitz (1938- heden) –  Volk Ding Zero (Folk Thing Zero), 2009.

Van Hans-Jörg Limbach is bar weinig bekend. In Stuttgart staat wel een bijzondere denker van hem.

Hans-Jörg Limbach (1928 – 1990) – Denkpartner, 1980

Veel van de denkers die zijn afgeleid van het werk van Rodin zitten. Dat mag een kenmerkende pose voor denkers zijn, toch is dat lang niet altijd de realiteit. Er zijn mensen die qua denken op hun best zijn als ze in beweging zijn. Denken, peinzen, mijmeren tijdens het ijsberen of een wandeling.

Tijdens een vijfdaags bezoek aan Litouwen werden Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir gefotografeerd door Antanas Sutkus. Een foto van Sartre die door de duinen loopt werd de inspiratie voor een standbeeld van de filosoof, gemaakt door Klaudijus Pudymas.

Klaudijus Pudymas (1955 – ) – Prieš vėją (Against the wind), 2018

Een soortgelijk beeld staat in Parijs bij de Bibliothèque Nationale. Gemaakt door Roseline Granet.

Tot slot: kijk eens op de website Broken Thinker, een onderzoeksproject van Arnoud Holleman en Gert Jan Kocken. Aanleiding was de diefstal en vernieling van De Denker in het Singermuseum in Laren. Nadat het beeld was teruggevonden twijfelde men enige tijd of het gerestaureerd moest worden. Dat is uiteindelijk wel gebeurd (o.a. met behulp van 3D technieken). Op de Broken Thinker is de vernieling en restauratie uitgangspunt om uit te zoeken waar de vernielde Denker staat in de lange geschiedenis van toe-eigening en vervorming van Rodins Denker.

Er zijn wel vaker denkers  over heel de wereld beschadigd geraakt. In Cleveland (Ohio, Amerika) werd een denker slachtoffer van een bomaanslag. Het Cleveland museum besloot niet tot restauratie over te gaan en de beschadigde denker ten toon te stellen.

Op de foto boven dit artikel van de denker met zwaar beschadigde benen.