Vorige week passeerde even de architectuurcompetitie ‘follyDOCK’ (2006 – 2007). Het winnende ontwerp van Aeneas Wilder was een folly, een koepelvormig bouwsel dat later ook nog even dienst heeft gedaan als informatiepaviljoen.
Een gangbare definitie van een folly is: een nutteloos bouwsel, ongeschikt voor reguliere bewoning, maar wel fantasierijk vorm gegeven. Wie op zoek gaat naar follies komt er echter achter dat een folly nooit echt nutteloos is. Het kan functioneren als prieeltje, uitzichtplaats, nepruïne, mausoleum, paviljoen of gewoon als ‘mooi bouwsel’.
De folly leeft in Nederland meer dat u misschien dacht. Eén organisatie als pleitbezorger en twee vrij recente folly-festivals lijkt weinig, maar dit land is te klein om vol te bouwen met de fantasierijke uitspattingen van architecten en andere ontwerpers.
De DonderbergGroep (zo genoemd naar het inmiddels gesloopte hotel/restaurant in Leersum waar de groep bij elkaar kwam) is, net als hun Engelse en Ierse collega’s, pleitbezorger voor historisch folly-erfgoed. Dat zijn vooral bouwsels op voormalige landgoederen. Sprookjesachtige torentjes, theepaviljoentjes in Chinese stijl of barokke belvédères.
Om een klein deel van het zo diverse arsenaal aan follies te noemen. Kijk vooral naar de foto´s op de websites van de DonderbergGroep en de Folly Fellowship om een indruk te krijgen wat er zoals onder follies wordt verstaan. Wij gaan kijken naar follies als architecturale kunst.
Het Kröller-Müller Museum heeft een aantal bouwwerken gekocht die eerder op een van de Sonsbeekmanifestaties waren te zien. Dat betekende in een aantal gevallen afbreken en weer opbouwen. Soms werd een project speciaal voor het museum opnieuw gebouwd. Voorbeelden: het Rietveld paviljoen (Sonsbeek ’55), het Aldo van Eyck paviljoen (Sonsbeek ’66),
Afkomstig van Sonsbeek 2001, aangekocht door het Kröller-Müller Museum: WD-spiral part one CINEMA (2001) van Hermann Maier Neustadt (1956 – 2009).
Een folly die het museum niet heeft gehaald is het Bakhuis van Alphons ter Avest voor Sonsbeek 2016. In het bouwwerk stond een oven waar brood in werd gebakken, gestookt met het hout van het bouwwerk zelf, dat aan het einde van de expositie opgebrand zou zijn.
In 1990 vond in Groningen de manifestatie ‘What a Wonderful World! Musicvideo’s in architecture’ plaats. Er werden vijf paviljoens gebouwd, waarin men naar muziekvideo’s kon kijken. In Groningen zelf zijn er twee overeind gebleven. Twee anderen zijn jaren later herbouwd in Appingedam en Delfzijl.
Tschumipaviljoen (tegenwoordig expositieruimte) Groningen, Bernard Tschumi, 1990.
3.JPG "cc nl.wikipedia.org wiki Bestand Groningen Tschumi 3")
Video Clip Folly, Delfzijl, Coop Himmelb(l)au, 1990.
New Follies op Fraeylema is een project op het landgoed Fraeylemaborg (Slochteren). Uit 74 inzendingen werden tien follies gekozen, die op het landgoed gerealiseerd zijn. In 2013 begon men met de bouw van de eerste follies. In 2016 werd met de laatste folly het project officieel geopend. De follies blijven nog tot 2021 staan.
In het volgende filmpje (8 min), ook voor de liefhebbers van parken, paden en paddestoelen, ziet u achtereenvolgens (tijdmoment in de film, titel van de folly, naam van de maker):
Op 0’30”: Koperen Kamer, René van Zuuk; 1’08”: Donkerlicht, Geir Eide, Reidar; 1’45”: Strotempel, Reinier de Gooijer; 3’06”: Facade, Lambert Kamps; 3’44”: Secret Oak, Adrianus van Eijk; 4’04”: Hazelnoot, Alex den Braver; 4’50”: Bus noar Bos, Fivelingo, Peter van Tholen; 7’01”: Koetshuisje, Haiko Meijer, Onix; 7’36”: Trug noar de Worrel, MVRDV; 7’49”: Swoaistee, Huting & de Hoop.
In 2019 organiseert Stichting Amonet voor de tweede keer Folly Art Norg. Tot 1 maart kun je een ontwerp indienen en kans maken om één van de tien geselecteerden te worden die zelf hun folly in en rond Norg mogen bouwen. Vanaf zondag 4 augustus blijven de follies vier weken staan.
In het volgende filmpje zeven van de dertien follies uit Folly Art Norg 2018. U ziet op 0’ 08”: Tubehenge, Edo Pronk; 1’28”: Outside exit, Anna Rijff; 2’05”: Winnaar van Folly Art Norg 2018: Ver-kijker, Tim Vinke; 3’05”: Home sweet home, Ton de Vreede en Reinier van den Berg; 4’06”: Stormhuis, Margreet Klaverdijk; 5’15”: de Vlieger, Bart van der Werf; 6’02”: Dandelion, Victor M Sanchez.
Helaas heb ik niet van alle deelnemers documentatie kunnen vinden.
Prettige zondag verder.
Reacties (7)
Dit is voor het eerst, dat ik meer dan 60% van de werken in KOZ ook in werkelijkheid ken. Grappige dingen en een grappige ‘oh ja’ ervaring :)
En je stopwatsch heeft overure- nee, minuten gemaakt voor de laatste twee filmpjes. Vereden maand was ik nog hoog in het Atomium te Brussel, zeker te groot om binnen de definitie van folly te vallen?.
@1 Ik moet bekennen dat mij het wel eens andersom overkomt: een groot deel van de werken op een tentoonstelling, zie ik in het echt en heb ze wel allemaal hier al eens aan de orde gesteld.
Maar vertel eens: is er eentje (of zijn er meer) je bij gebleven (en waarom)?
@2: Het Atomium kan zeker onder de definitie van een folly vallen. Het formaat is niet van belang. De uitzichttoren in park Sonsbeek is een van de grootste follies in Nederland. En het Kremlin in Winkel (Noord-Holland) wordt ook gezien als één grote folly.
En Frank Gehry, de architect van menig groot, bijzonder bouwerk, heeft voor het Engelse Serpentine Gallery een best wel omvangrijke folly gemaakt (doet dienst als entree). De Serpentine Gallery laat herhaaldelijk grote archtitecten en kunstenaars paviljoens ontwerpen.
@3: Die dingen in Groningen omdat ik er regelmatig langs kom. Die Tschummi uiteraard, maar met name die folly van Himmel(l)au is me bekend omdat ik er regelmatig langskom en omdat ik het verhaal ken.
Het is gebouwd op de werf van de Koninklijke Niestern Sander, scheepswerf in Delfzijl en stond oorspronkelijk in de zwaaikom in Groningen stad tegenover het Centraal station, daar waar nu het museum staat.
Maar de rekening wordt niet betaald.
Dat vindt Rob Wildschut, algemeen directeur van de werf niet leuk. Hij stuurt een ploeg werkers, snijdt het werk in stukken en voert de folly op een drijvend ponton af naar zijn werf in Delfzijl. Hij wil eigenlijk het materiaal hergebruiken maar als kunstliefhebber gaat het hem dat toch wat ver.
Na de bouw van het splinternieuwe havenkantoor in Delfzijl belt hij de directeur: “ik heb wat voor je”. Na een opknapbeurt van €150.000 staat het nu voor het kantoor in Delfzijl. Een echte blikvanger, niet te missen, met dank aan de gemeente, die snel een bouwvergunning regelde.
Kijk, Coop Himmelb(l)au ontwierp maar twee buitenobjecten (drie als ik de huidige site bekijk). Een staat in New York en een, jawel, in Delfzijl of all places.
En dan gaat het verder: Als op een feestje voor de koningin haar verjaardag – Niestern Sander is een koninklijk bedrijf – Rudi Fuchs Rob Wildschut aanklampt, meldt hij dat hij (Rudi dus) bezig is een beeldentuin voor Beatrix in te richten voor haar 25 jarig vorstelijk jubileum. Hij heeft gehoord, dat het havenbedrijf van Delfzijl eigenaar is van een folly van Coop Himmelb(l)au en wil er €450.000 voor bieden. Wildschut heeft natuurlijk de pest in maar geeft geen krimp en zegt dat hij de folly aan Groningen Seaports heeft verkocht. Fuchs druipt af en er gebeurt even niets. Dan krijgt Annemarie Jorritsma (op dat moment burgemeester van Delfzijl) een brief van de koningin waarin ze zegt geïnteresseerd te zijn in de folly van Himmelb(l)au en dat ze die graag incognito komt bekijken.
Zo gezegd zo gedaan.
De directeur van Groningen Seaports is in twijfel en in alle staten. Wat te doen als ze hem wil hebben. De burgemeester zegt: even afwachten maar. En dat bleek goed advies. Na de schouw door de Koningin heeft men niets meer gehoord.
De folly staat nog steeds fier voor het havenkantoor in Delfzijl.
Voor ieder te bewonderen.
(goed genoeg @Peter ;) )
@5: Kijk eens aan, heel fraaie aanvulling. Dat is KoZ ten voeten uit, want zxoals in het KoZ-profiel staat: Lezersbijdragen worden zeer gewaardeerd.
Voor meer koepelvormige bouwsels zie ook http://control-zeta.org/
Ook voor wiskundigen.