Waar blijft nou de slag?

RECENSIE - Duizend jaar geleden werd Holland in Vlaardingen onafhankelijk.

De Slag bij Vlaardingen, op 29 juli 1018, was een zeer belangrijke veldslag. Dat krijgt de lezer van het onlangs uitgekomen gelijknamige boek op pagina één te lezen. En daarna nog een paar keer. De overwinning van graaf Dirk III van West-Friesland op de Duitse keizer markeert zo’n beetje het ontstaan van Holland (ook al dateert die naam van een eeuw later). De eigenzinnige graaf, die daar in Vlaardingen zonder keizerlijke toestemming tol was gaan heffen, had een flink pak rammel moeten krijgen maar in plaats daarvan wist hij het keizerlijke leger dat op hem was afgestuurd, terug de rivier op te jagen. Dat was de geboorte van de Hollandse koppigheid, uitmondend in zelfstandigheid, zo willen de auteur en medewerkers van dit boek ons doen geloven.

Jammer genoeg weten we maar heel weinig van die opmerkelijke overwinning. En daarom krijgen we in De slag bij Vlaardingen iets anders voorgeschoteld. Het verhaal van West-Friesland in die donkere eeuwen (maar ook daar weten we eigenlijk heel weinig van) en het verhaal van Vlaardingen, en hoe middeleeuwers woonden en werkten, wat ze aten en hoe ze gekleed gingen. De Slag kan wel even wachten.

Best interessant, dat verhaal van Vlaardingen. Je zou het niet verwachten, maar dat stadje was een van de voornaamste verblijfplaatsen van de graaf in West-Friesland. Het boek beschrijft de vondsten die in Vlaardingen zijn gedaan, en geeft een reconstructie – groots of niet, Vlaardingen was niet veel meer dan een kerk, een grafelijk houten huis en een rij hutjes aan de rivier, de Merwede. Maar dat rijtje hutjes, met zijn tol, wekte de woede van de Tielse handelaren die op Engeland voeren. Toen de keizer op een dag Nijmegen aandeed, klaagden ze steen en been over de tol die Dirk hen oplegde. Waarop de keizer besloot dat hertog Godfried van Neder-Lotharingen die inhalige Dirk eens flink moest aanpakken. Dat liep dus anders.

Slap bier

Maar voordat het zo ver is, moet de lezer 170 pagina’s doorworstelen. Over Vlaardingen en West-Friesland dus, maar ook de ‘Vlaardinger kerkenkwestie’ (met een dun lijntje naar de Slag), een verhandeling over scheepstypen in die tijd, over de kleding (iedereen ging in het grauwgrijs), het geloof en dan ook nog het eten en drinken in die tijd. (Dat ze toen alleen maar slap bier dronken, is een fabeltje.) Pas daarna komen de zwaarden tevoorschijn.

Allemaal leuk en aardig, die kleding en zo, maar de lezer staat toch al die pagina’s lang een beetje op het verkeerde been. Het boek meandert naar zijn hoogtepunt, zogezegd, zoals de rivieren in die tijd eindeloos meanderden naar de Noordzee. Verlangen is de helft van het plezier, ik weet het, maar daar zijn grenzen aan. En de herhalingen in de verschillende bijdragen maken dat wachten een beetje zwaarder dan nodig. Ik ben opgehouden met tellen hoe vaak verteld wordt over de vondst van een grafveld, in hartje Vlaardingen.

Zompig veen

Maar dan heb je ook de Slag waarbij Nederland geboren werd. Het blijft een raadsel hoe Dirk het flikte. (Hij kon uiteraard veel minder soldaten in het veld brengen dan de hertog; het was meer een zootje ongeregeld.) De hertog liet zich verrassen, zo lijkt het, waarna paniek en het zompige Vlaardinger veen de rest deden. Dirk nam Godfried gevangen, maar liet hem al snel weer gaan. (Hij kon absoluut niet de kleding en de maaltijden bieden die ’s keizers legerleider gewend was.)

Maar belangrijk? De Slag heeft de geschiedenisboekjes vooral gehaald omdat we verder over verdomd weinig heldendaden uit die tijd beschikken. Dirk was de held van de dag, zeker, en enkele kroniekschrijvers maakten verwonderd melding van deze bizarre overwinning – maar de geboorte van Holland?

Het lot van het graafschap heeft daarna nog enkele malen aan een dun draadje gehangen, zo lezen we in de laatste pagina’s. Maar het blijft aardig dat deze meevaller van graaf Dirk de geschiedenisboekjes haalde. Je zou er graag een boek over willen schrijven. Maar een boek over Vlaardingen, of wellicht ‘West-Friesland in de elfde eeuw’ ligt dan meer voor de hand. En dan graag straf samengesteld en geredigeerd. Al was het maar om de lezer niet de indruk te geven dat hij op een onafzienbaar slingerend riviertje is terechtgekomen.

Kees Nieuwenhuijsen (red.), De Slag bij Vlaardingen, 1018. Uitgeverij Omniboek, 255 blz., 15 euro.

Op 9 en 10 juni 2018 is de Slag bij Vlaardigen voor groot publiek heropgevoerd.