‘2020: WARning’ – Nieuwe studie levert verontrustende bevindingen op

ANALYSE - Op het wereldtoneel hangen ontwikkelingen in verschillende landen samen. Het gehele samenspel is een systeem met patronen en gevoeligheden. Een verkiezing zoals in de VS levert bijvoorbeeld weer geheel nieuwe dynamiek op.
Maar hoe onvoorspelbaar en complex het ook op het eerste gezicht lijkt, het is wel mogelijk om op basis van historische patronen bepaalde voorspellingen te doen.
Een van de voorspellingen die uit onderzoek naar voren komt, stemt ongerust. Het kan zoveel impact hebben op ons dagelijks leven dat we daar graag uitgebreid bij stil staan. Ingo Piepers zal ons in een reeks artikelen uitleggen wat er kan gaan gebeuren en waarom die verwachting reëel is.

De komende maanden – in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen 15 maart 2017 – zal ik in een aantal artikelen de dynamiek en ontwikkeling van het Internationale Systeem bespreken. Deze artikelen zijn gebaseerd op recent afgerond onderzoek. Daarbij heb ik gebruik gemaakt van ‘harde’ data en de meest recente inzichten in de werking van complexe systemen en netwerken. Het is een nieuwe benadering die een aantal opzienbarende bevindingen oplevert. Deze bevindingen kunnen en mogen niet zonder politieke consequenties blijven.

De wetenschappelijke titel van het onderzoek luidt: “Social integration and expansion in anarchistic systems: How connectivity and our urge to survive determine and shape the war dynamics and development of the System“. De korte meer begrijpelijke titel, die tevens verwijst naar de meest opvallende conclusie van het onderzoek luidt: “2020: WARning” en verwijst naar de kritieke toestand die het Internationale Systeem rond 2020 zal bereiken.

Oorlogsdynamiek

Deze studie betreft een volledig nieuwe benadering van sociale processen, en maakt het onvermijdelijk dat ik een aantal nieuwe inzichten, concepten en termen introduceer. In dit inleidende artikel zal ik kort deze nieuwe theorie toelichten. In de artikelen die volgen, zal ik vervolgens nader ingaan op bepaalde belangrijke onderdelen, en die in meer detail uitleggen. De volledige (Engelstalige) studie kan worden gedownload op mijn website www.global4cast.org.

Op basis van deze theorie – gebaseerd op de oorlogsdynamiek van het Internationale Systeem in de periode 1495-1945 – is het ook mogelijk de conditie van de huidige internationale orde – beter bekend als de ‘Verenigde Naties’ – te beoordelen. Ik zal uitleggen wat de samenhang is tussen de haperende Verenigde Naties, dreigende fragmentatie van de Europese Unie (Brexit), populisme en radicalisering (ook in onze Tweede Kamer), Trumps verkiezingsoverwinning, oorlog in het Midden-Oosten en provocaties van (onder andere) Rusland, China en de Verenigde Staten.
Deze ontwikkelingen passen bij een internationale orde die in toenemende mate disfunctioneel is, en de spanningen die ontstaan niet meer kan reguleren.

Collectieve uitdaging

Ik zal uitleggen dat we daardoor voor een collectieve uitdaging staan: We moeten samen (1) een ‘uitweg’ vinden voor de spanningen die zich opbouwen in het Systeem, (2) overeenstemming bereiken over een ‘nieuwe’ internationale orde, die (in ieder geval tijdelijk) weer een afspiegeling is van de feitelijk ‘machtsverhoudingen’ in de wereld, en (3) deze nieuwe orde vreedzaam – niet door middel van een oorlog – implementeren.

Dat is een lastig proces waar bovendien niet meer veel tijd voor is. Om maar eens een aantal heikele punten te noemen die nu aan de orde zijn: Zijn Rusland en China bereid af te zien van de uitbreiding van hun invloedssfeer, in respectievelijk Oost-Europa (Oekraïne) en de Zuid-Chinese Zee? Is de NAVO bereid af te zien van de plaatsing van een raketafweersysteem? En – een meer fundamentele kwestie – zijn Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk – inmiddels achterhaalde grootmachten – bereid afstand te doen van hun privileges in de huidige internationale orde (een permanente zetel en vetorecht in de Veiligheidsraad, ‘legaal’ bezit van nucleaire wapens) ten gunste van bijvoorbeeld India, Brazilië of Indonesië of de Europese Unie (vooropgesteld dat de nieuwe orde op een dergelijke wijze zou moeten worden georganiseerd)?

Verkiezingen en verwachtingen

Dit zijn politieke vraagstukken, en hier is dan ook het raakvlak tussen deze alarmerende studie en de verkiezingen in maart 2017: Wat kunnen – en moeten – we nu verwachten van onze politieke partijen, gegeven deze ontwikkelingen? Is ‘de politiek’ doordrongen van de urgentie van de huidige situatie – nog los van andere zeer urgente kwesties zoals klimaatverandering – en het feit dat ‘meer van hetzelfde’ geen oplossing kan bieden?

Alvorens deze actuele vragen aan de orde komen zal ik nu eerst de nieuwe theorie uitleggen en in een reeks artikelen die de komende weken verschijnen.
Ik veronderstel dat de ‘mens’ wordt gedreven door een zekere overlevingsdrang, en dat daartoe een aantal basisbehoeften moeten worden vervuld: elementaire levensbehoeften zoals voeding en veiligheid, maar ook identiteit. Ervaring leerde, dat vervulling van deze basisbehoeften (die ook steeds verder evolueerden, en dat nog steeds doen) en overleving beter kon worden gerealiseerd door middel van samenwerking. Samenwerking vergroot overlevingskansen. De mens organiseerde zich in eerste instantie in ‘extended families’, stammen, dorpen en steden, en vervolgens in kleine staten.

Eind vijftiende eeuw – 1495 – bestond ‘Europa’ uit zo’n 300 kleine en diverse (stad-)staatjes, met een totale bevolkingsomvang van circa 83 miljoen, en was voldoende verbonden (‘connected’) om een samenhangend systeem te vormen en systeemgedrag te ontwikkelen. Een belangrijk kenmerk van dit systeem was (en nog steeds is, maar nu op een globale schaal) dat het anarchistisch is: het ontbreekt aan een algemeen geaccepteerd kader (gezag). In een anarchistisch systeem zijn staten verantwoordelijk voor hun eigen veiligheid.
In anarchistische systemen geldt dat de veiligheid van staat A (zeker gesteld door middel van wapens, bondgenootschappen en verdragen) de onveiligheid is van staat B; en omgekeerd natuurlijk. Als de internationale orde wordt ondermijnd, ontwikkelt het systeem een eigen dynamiek van bewapening en intimidatie, die steeds verder escaleert. In ‘dynamical system‘ jargon spreekt men dan van een zelfversterkend mechanisme.

Kritieke toestand en ontlading

Uit deze studie blijkt dat spanningen die opbouwen in het Internationale Systeem, kunnen worden opgevat als ‘energie’, en dat deze energie – net als alle andere vormen van energie – een aantal natuurkundige wetmatigheden gehoorzaamt. Energie die zich opbouwt in een systeem wordt op een zeker moment benut om een nieuwe orde te implementeren, teneinde het energieniveau in het systeem structureel te verlagen. Ordening en herordening zijn – ook in het Internationale Systeem blijkt nu – het gevolg van simpele natuurkundige wetmatigheden.

Gedurende de periode 1495-1945, heeft het Internationale Systeem tot vier keer toe een kritieke toestand bereikt, en heeft vervolgens door middel van (vier) systeemoorlogen nieuwe – ‘ge-upgrade’ – internationale ordes geïmplementeerd. Deze nieuwe ordes zorgden voor (tijdelijke) stabiliteit, en maakten verdere (bevolkings-)groei en ontwikkeling mogelijk.

Kritieke periodes en systeemoorlogen zijn synoniem. De vier systeemoorlogen gedurende de periode 1495-1945 zijn: (1) de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), (2) de Franse Revolutionaire en Napoleontische Oorlogen (1792-1815), en de (3) Eerste (1914-1918) en (4) Tweede Wereldoorlog (1939-1945). Deze oorlogen resulteerden telkens in een nieuwe internationale orde, een periode van relatieve stabiliteit.

Stabiele periodes zijn niet zonder oorlog

Een dergelijke relatief stabiele periode (internationale orde) en de systeemoorlog die er (telkens) op volgt vormen een cyclus. Dus gedurende de periode 1495-1945 produceerde het Systeem vier cycli.
Echter relatief stabiele periodes waren niet zonder oorlog: tijdens de eerste relatief stabiele periode (van 1495 (start systeem) tot 1618 (start Dertigjarige Oorlog)) produceerde het Systeem maar liefst 45 oorlogen waarbij zogenaamde grootmachten waren betrokken. Ik noem dit type oorlogen ‘niet-systeem oorlogen’. Nota bene er vonden dus nog veel meer ‘kleine’ oorlogen plaats, waarbij geen grootmachten waren betrokken. Grootmachten onderscheiden zich van andere staten door hun machtspositie (centraliteit) in het International Systeem.
In de periode 1495-1945 hebben in totaal (dus inclusief systeemoorlogen) 114 oorlogen met grootmacht betrokkenheid plaatsgevonden.

Cycli in oorlogsdynamiek

Historici hebben uitgebreid onderzoek gedaan naar patronen in oorlogsdynamiek; echter zonder resultaat. De vier cycli zijn nooit herkend; daartoe is inzicht nodig in de werking van complexe systemen en netwerken. Als deze cycli – die versnellen (daarover later meer) – als ‘eenheid’ van analyse worden gebruikt, dan blijkt dat er wel degelijk sprake is van patroonvorming: de patronen die kunnen worden geïdentificeerd zijn ontluisterend. Het blijkt bijvoorbeeld dat de cycli versnellen met dezelfde factor als waarmee het aantal militaire slachtoffers van systeemoorlogen groeit. Het blijkt ook dat het aantal niet-systeemoorlogen tijdens relatief stabiele periodes (de vier opeenvolgende internationale ordes) lineair afneemt. Nog veel meer patronen kunnen nu worden herkend, die allemaal nauw samenhangen en als het ware de ‘bouwstenen’ zijn van deze nieuwe theorie.

Uit het onderzoek blijkt dat bevolkingsgroei en de groei van de connectiviteit van het Systeem de ‘motor’ (driver) zijn achter deze energie- en oorlogsdynamiek. Ook blijkt dat deze oorlogsdynamiek niet zonder ‘functie’ was (en nog steeds is). Uiteindelijk, in 1939 – het moment waarop het Systeem ‘instortte’ (daarover later meer) – was de bevolking in Europa gegroeid tot 544 miljoen en was het bonte scala van (stad-) staatjes getransformeerd in zo’n 25 staten die in hoge mate waren ‘gestandaardiseerd’ en georganiseerd om oorlog te voeren. De oorlogsdynamiek (1495-1945) – en het proces van periodieke herordening (systeemoorlogen) – was instrumenteel in een proces van sociale integratie in Europa, en van expansie van Europa naar ‘buiten’ (denk bijvoorbeeld aan koloniën).

Het blijkt dat de vier cycli een identieke levensloop en patroon volgen. Uit data-analyse blijkt, dat dit patroon ook kan worden herkend in de ontwikkeling van de huidige (eerste globale) internationale orde, die startte in 1945.
Dit patroon maakt het mogelijk een kritieke toestand (let op: dat is een systeemoorlog!) te identificeren rond 2020. Dus we zijn gewaarschuwd, en hier moeten we nu mee aan de slag.

Bovenstaand figuur beeldt de oorlogsdynamiek uit gedurende de periode 1495-1945 als een ’turbine’ die het proces van sociale integratie en expansie voortstuwt naar het volgende niveau van organisatie. De rode schijven stellen de vier systeemoorlogen voor; de blauwe schijven niet-systeemoorlogen tijdens relatief stabiele periodes (opeenvolgende internationale ordes). De vier cycli en de omvang van de systeemoorlogen (rode schijven) zijn op schaal: de versnelling is duidelijk zichtbaar (en volgt een eenvoudige wiskundige beschrijving). Uiteindelijk doorboort de turbine door middel van de vierde systeemoorlog (de Tweede Wereldoorlog, 1939-1945) een organisatorische barrière.
De vierde systeemoorlog (de Tweede Wereldoorlog) was instrumenteel in de gelijktijdige integratie van Europa naar een niet-anarchistische structuur, en de expansie van een Europees naar een globaal internationaal systeem.

In eerste instantie vormden zich twee (intern) niet-anarchistische ‘blokken’ in Europa (gecontroleerd door respectievelijk de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie) die vervolgens in 1989 (uiteenvallen van de Sovjet-Unie, etc.) samensmolten in een enkele niet-anarchistische superstaat, althans pogingen daartoe (ik doel op de Europese Unie). De Verenigde Naties is de eerste internationale orde met een globale werking.
Vanuit een ‘natuurkundig’ en energie oogpunt kan de vierde systeemoorlog (de Tweede Wereldoorlog) worden opgevat als een (tweevoudige) fasetransitie; een volgende ‘ontwikkelstap’ – primair gedreven door bevolkingsgroei – in een lange termijn proces van sociale integratie en expansie.
Analyse van de oorlogsdata laat zien dat deze vierde systeemoorlog de typische karakteristieken bezit van een fasetransitie, zoals die ook voorkomen in andere systemen.

Data-analyse voorspelt nieuwe systeemoorlogen

Als het Internationale Systeem nu op een globale en niet meer op een Europese schaal (1495-1945), dezelfde logica volgt (dezelfde natuurkundige wetten gehoorzaamt) – en er is geen enkele reden om aan te nemen dat dat niet het geval is – dan zal het Systeem wederom (maar dan nu op globale schaal) vier systeemoorlogen produceren in de periode 1945-2187, laat deze studie zien. Deze eerste systeemoorlog zal starten in 2020, blijkt uit de data-analyse.
Deze volgende systeemoorlogen – net zoals gedurende de ‘Europese fase’ (1495-1945) – zijn onderdeel van vier cycli.
De ontwikkelingsrichting van het Systeem – ‘afgedwongen’ door natuurkundige wetmatigheden – laat zien dat de tweede serie systeemoorlogen gedurende de periode 1945-2187, net zoals het geval was voor Europa, uiteindelijk een niet-anarchistisch (maar nu globaal) systeem zullen opleveren.
Deze studie laat zien dat een dergelijk globaal systeem niet meer uit staten zal bestaan, maar uit ‘communities’ waarin (uiteindelijk) een balans is gevonden tussen ‘schaalvoordelen’ en behoud van ‘identiteiten’, binnen een kader van een aantal algemeen geaccepteerde beginselen.
Echter, dit is een langdurig en pijnlijk ontwikkeltraject, dat niet zonder risico is. Aangezien de vier (toekomstige) systeemoorlogen elkaar steeds sneller zullen opvolgen en steeds meer energie zullen (en moeten) ontladen om een volgende stabiele periode (internationale orde) te kunnen produceren, kan collectieve zelfdestructie niet worden uitgesloten.

Er is een uitweg

De vraag is, kunnen wij nu – samen – een ander ontwikkeltraject in gang zetten, waarbij wij dezelfde niet-anarchistische structuur bereiken, zonder (systeem)oorlogen, maar op basis van overleg en compromis. Niet staten – het product van anarchistische internationale ordes – maar communities zijn het antwoord.
In het volgende artikel bespreek ik de typische eigenschappen – en levensfases – van cycli. Ik zal uitleggen hoe een netwerkeffect de ‘tussentijdse’ ontlading van spanningen onmogelijk maakt, en daardoor een kritieke conditie van het systeem onvermijdelijk maakt.