Geen bal op tv | Het beste voor Kees

COLUMN - Alweer zo’n zestien jaar geleden zag ik de documentaire Trainman. Over de autistische Kees Momma. “Goed dat jullie er zijn”, zei hij tegen de cameraploeg in de eerste scène, “er worden wafels geserveerd in de restauratie.” Hij was met zijn modeltrein de rit Amsterdam-Brussel aan het afleggen. Met een tijdschema naast zijn transistor. Een paar dagen later ging hij met zijn moeder en de cameraploeg daadwerkelijk naar Brussel. “Oooh!”, juichte hij toen de trein eraan kwam, “het is net als in het echt!” Toen er in Brussel een motor met iets te veel volume langs scheurde, begon hij te schelden. Hij legde zijn linkerarm over zijn hoofd zodat zijn linkerhand zijn rechteroor bedekte. “Godverdomme wat een klootzak”, schreeuwde hij. Hij spuwde het uit. Thuisgekomen liet hij foto’s ontwikkelen. Hij kreeg de foto’s terug in een mapje waarop twee meisjes van een jaar of zeven in bikini stonden afgebeeld. Ze waren met water aan het spelen. Bezorg kwam hij naar beneden om aan zijn moeder te vragen of dat geen pedofilie was. Zijn moeder verzekerde hem dat dit geen pedofilie was. “O, gelukkig”, zei Kees.

Kortom, Zomergastenmateriaal. Kees stal mijn hart. En nu blijkt hij terug. Ik, tv-recensent van likmevestje, had het helemaal gemist, maar in de documentaire ‘Het beste voor Kees’ (twee weken geleden uitgezonden door de NCRV) onderzoekt documentairemaakster Monique Nolte hoe het gaat met haar onderwerp van 17 jaar geleden. Inmiddels is Kees 45 jaar. Hij woont nog steeds bij zijn vader en moeder, die nu een jaar of 80 zijn. Hij rijdt nog steeds veel en vaak met zijn treinen. Dit keer ging hij van Brussel naar Amsterdam. Hij was net voorbij Luik toen de cameraploeg binnenkwam. Ze hadden wel enige vertraging opgelopen, omdat de regisseuse zo onverstandig was geweest om een kort rokje aan te trekken. 

Het leven is er niet eenvoudiger op geworden voor Kees. Zijn angsten en neuroses zijn verstevigd, hij maakt zich zorgen over alles. Over de zachte winter die hij als bewijs ziet van de opwarming der aarde (“Ik wil niet een mediterraan land wonen!”). Over mensen die zomaar midden op de dag een kettingzaag gebruiken om takken te zagen (“Godverdomme, klootzakken!”). Over Duitsers die rechts in halen (“Rotmof! Ze zouden een waterstofbom op Mofrika moeten gooien!”) Over de kale plek op zijn hoofd. Over zijn jongere neefje dat ineens groter blijkt dan hij. Maar vooral over het naderende einde van zijn ouders.

Alleen zijn moeder is in staat Kees gerust te stellen. Ze is daar zo goed in geworden, dat ze zelf vindt dat haar zoon zijn autisme is ontgroeid. Hoewel ze tegelijkertijd ook wel ziet dat hij niet zonder haar kan. Ze kijkt voor hem naar het weer, zodat ze hem kan vertellen dat het allemaal wel goed komt. Ze knipt uit de tv-gids de artikelen uit die over dood en verderf gaan. Ze loopt even weg als ze moet hoesten, omdat hij van streek raakt van het geluid. Ze lijkt er vrede mee te hebben als haar zoon, mocht zijn leven zonder haar ondraaglijk zijn, de hand aan zichzelf slaat.

Kees Momma is als een kind. Zonder enig relativeringsvermogen. Alles wat niet aan zijn verwachtingen voldoet is een ramp. Zijn wereld ligt continue overhoop. Dat is grappig en aandoenlijk, maar tegelijkertijd erg treurig. Dat vindt hij zelf ook. Tegelijkertijd heeft hij zichzelf Japans geleerd. Een kwetsbaar juweel, noemt zijn moeder hem. Samen met zijn moeder kan hij de wereld aan. Alleen niet. Mogen zij nog lang een twee-eenheid vormen.