Eeuwige jeugd door rapamycine?

ACHTERGROND - Wat zou het toch mooi zijn als iedereen een lang en gezond leven kon leiden, geen kanker, geen ouderdomsziekten, maar gezond honderd worden. Dat is precies waar wetenschappers zich mee bezig houden. Is het proces van veroudering te remmen, vraagt Babs Fabriek zich af.

Naast het persoonlijke belang, om lang en gezond te leven, is het maatschappelijk belang wegens vergrijzing en steeds maar hogere ziektekosten een belangrijke stimulus voor onderzoek naar verouderingsprocessen. De euforie was groot toen de eerste studie in 2009 aantoonde dat het geneesmiddel rapamycine in muizen de levensduur verlengde en het ontstaan en verloop van verschillende ouderdomsziekten vertraagde. Voor die tijd was het levensverlengende effect van rapamycine louter aangetoond in studies van wormen, fruitvliegen en gist. Dat hetzelfde gold voor zoogdieren stemde de wetenschappers positief dat dit effect in mensen ook aangetoond zou kunnen worden.

Rapamycine is een geregistreerd geneesmiddel dat wordt gebruikt om afstoting na orgaantransplantatie en na het plaatsen van kransslagader-stents tegen te gaan alsmede sommige vormen van kanker remt. De werking geschied via de remming van mTOR, een enzym dat celdeling reguleert. Herstelmechanismen van het lichaam beginnen te falen met toenemende leeftijd en het risico voor vele ziekten, waaronder de ziekte van Alzheimer, diabetes, cardiovasculaire aandoeningen en kanker stijgt. Rapamycine beïnvloedt het verouderingsproces zeer waarschijnlijk door remming van mTOR, wat op zijn beurt een gedeelte van de moleculaire processen betrokken bij cel- en weefselveroudering remt. Dit anti-verouderingseffect van rapamycine is in een tiental studies uitvoerig onderzocht.

Een onlangs verschenen studie door Neff en collega’s, van de German Research Center for Environmental Health in Neuherberg Duitsland, brengt toch een kritische noot aan in de belofte van rapamycine als het nieuwe anti-verouderingsmiddel. Hierin wordt wederom aangetoond dat inderdaad de levensduur verlengd word met ongeveer 10% in muizen. In mensenjaren zou dat een zeven á acht jaar langere levensduur betekenen. Maar het effect op gezond ouder worden, oftewel vermindering van ouderdomsziekten, was bescheidener. 38% van de gemeten gezondheidsvariabelen (zoals leverfunctie, nierfunctie, ontstekingsmarkers, functioneren van het hart, cognitieve parameters en spierkracht) verbeterde door de behandeling met rapamycine. Dat is prachtig zou je zeggen. Echter, de controlegroep, jonge muizen behandeld met rapamycine, vertoonde hetzelfde effect. Oftewel, het gevonden gezondheidseffect was leeftijdsonafhankelijk en had dus niets met veroudering of het remmen van verouderingsprocessen te maken. Het verlengen van de levensduur werd waarschijnlijk veroorzaakt door het verminderen van de tumorgroei, een belangrijke doodsoorzaak in de dit type muizen. Zeker relevant, maar toch een teleurstelling als je mikt op gezond ouder worden onder behandeling van rapamycine.

Gelukkig is er in de wetenschap altijd wel iets te weerleggen of te bediscussiëren en in het wetenschappelijke tijdschrift Science Translational Medicine worden vraagtekens gezet bij de uitkomsten van bovenstaande studie. Zo werden er alleen mannetjes muizen getest, was de groepsgrootte niet voldoende, waren de experimenten niet gevoelig genoeg, en is er maar één dosis van rapamycine getest. De auteurs in Science Translational Medicine blijven steevast geloven in de nieuwe belofte van rapamycine en zij stellen vast dat er meerdere studies zijn gepubliceerd die wel anti-verouderingseffecten en verlengde levensduur onder behandeling van rapamycine aantonen. Er is dus toch nog een klein beetje hoop dat rapamycine inderdaad het nieuwe wonderelixer is. Er zal in ieder geval in een aantal onderzoekscentra hard gezocht worden naar meer onderbouwing voor de bevindingen. Het enige wat wij hoeven te doen is wachten. En terwijl we dat doen, worden we steeds een beetje ouder. Hopelijk zijn ze niet te laat.