Opgesloten in een vreemd land

Voor de politiek blijft vreemdelingendetentie een problematisch onderwerp. Onlangs kwam staatssecretaris Teeven in zijn toekomstvisie met voorstellen om het huidige detentiebeleid te veranderen. Vreemdelingendetentie is er voor vreemdelingen die niet in Nederland mogen zijn en zo snel mogelijk het land moeten verlaten. Duizenden vluchtelingen krijgen er jaarlijks mee te maken. Hoe gaat ons land hier mee om en hoe is het om als vluchteling achter de tralies te belanden?

REPORTAGE - ‘Vreemdelingendetentie; straf of maatregel?’, was de titel van een lezing van Amnesty International in Den Haag over het onderwerp. De mensenrechtenorganisatie startte in mei van dit jaar de campagne ‘Ik schaam me diep’, om aandacht te vragen voor de volgens hen inhumane detentie van vreemdelingen in Nederland.

Het stel Mohammed Talib (35) en Mollee Thabit (26) weet uit ervaring hoe het is om door Nederland te zwerven. Begin oktober zijn ze verhuisd van de vluchtflat naar de Weteringschans in Amsterdam, waar bijna 200 vluchtelingen wachten op een nieuwe toekomst.

Griekse gevangenis

Wat begon als een ontroerend liefdesverhaal voelt voor de twee nu als een nachtmerrie. Vijf jaar geleden gaf Mollee in Jemen stiekem een briefje met haar telefoonnummer aan die leuke jongen van de pizzahut. Iets dat je als vrouw in Jemen absoluut niet mag doen, zeker niet omdat deze jongen, Mohammed, een vluchteling uit Eritrea is. Een relatie met een Afrikaan, dat is een doodzonde. Daarom vertrok Mohammed een jaar later naar Europa om in Griekenland terecht te komen. ‘Ik kan bijna niet praten over de Griekse gevangenissen. Ze zijn zo walgelijk en smerig,’ zegt hij.

Uiteindelijk wist Mohammed de Griekse wet te omzeilen. Hij ging op een olijfboerderij werken en huurde een kamer. Toen kon Mollee hem achterna reizen. Via een Egyptische tussenpersoon waar ze €3000, – voor betaalde, werd ze Jemen uitgesmokkeld. Als vrouw kom je dat land zonder man niet uit.

In Nederland

Via Frankrijk kwamen ze vervolgens in 2012 in Nederland terecht, waar de asielprocedure begon in Ter Apel. Daarna volgden asielzoekerscentra (AZC) in Wageningen, Arnhem en Zevenaar. Mollee was al een aantal maanden zwanger toen ze in Wageningen haar baby verloor. Na een operatie werd ze door het ziekenhuis gelijk weer op straat gezet, want als vluchteling heb je alleen recht op noodzakelijke medische hulp.

Langzaam kreeg het stel door alle verhuizingen de hoop dat ze wel eens zouden mogen blijven. Een ongegronde hoop, want na een dag lang verhoord te zijn in Zevenaar, bleek dat de IND hun verhaal niet geloofde. Het kon niet zo zijn dat Mollee niet meer terug kon naar Jemen. Terwijl zoals Mollee zegt ‘iedereen op internet kan opzoeken dat er in Jemen een wet is dat je als vrouw niet zomaar met een buitenlander mag trouwen. Deze relatie betekent mijn dood. Mijn familie accepteert me niet meer.’ Ook Mohammed zou naar eigen zeggen een terugkeer naar Eritrea niet overleven. Hij is al sinds 2000 als dienstweigeraar op de vlucht voor het regime in dat land.

Warme maaltijden

Na Zevenaar ondernamen ze een poging om naar het Verenigd Koninkrijk te gaan, waar ze in detentie terecht kwamen. ‘Het was dan wel een gevangenis, maar we waren vrij om rond te lopen. We mochten onze eigen telefoons gebruiken, er waren recreatievoorzieningen en we kregen goed te eten. Warme maaltijden!’

De Europese wetgeving is echter zo dat je als vluchteling altijd terug gestuurd wordt naar het eerste land waar je in Europa asiel hebt aangevraagd. Alle Europese landen behalve Griekenland, daar zijn de omstandigheden te schrijnend, doen mee aan dit zogenaamde Dublinverdrag. Zo komen Mohammed en Mollee na een paar weken weer aan op Schiphol. In een detentiecentrum waar om negen uur ’s avonds de deuren van je cel op slot gaan en iedere twee uur door een luikje gekeken wordt of je nog leeft. Eigen telefoons zijn verboden en internet mag alleen gebruikt worden om nieuwspagina’s te bekijken. Het eten is iedere dag precies dezelfde koude hap. ‘Een manier om je gek te maken,’ zegt Mohammed.

Na twee maanden blijkt dat Mohammed ziek is. Daarbij komt dat de rechter oordeelt dat de Dienst Terugkeer en Vertrek fouten heeft gemaakt en ze onterecht vastzitten. Weer aan hun lot overgelaten, komen ze in de Amsterdamse vluchtflat terecht en uiteindelijk op de Weteringschans.

Spijt

De twee maken dagelijks ruzie. Mollee verwijt Mohammed dat hij haar ooit mee heeft genomen. Als je ze vraagt of ze het anders hadden gedaan als ze dit geweten hadden zegt Mohammed ‘Ik had haar misschien niet moeten meenemen. Mollee komt uit een welvarend gezin in Jemen. Hier wordt er soms gevochten om eten en daardoor eet ze nauwelijks nog. Ze huilt heel erg veel.’ Mollee weet eigenlijk niet of ze haar telefoonnummer wel had moeten geven. Toch wil en kan ze niet terug naar Jemen. ‘Ik wilde niet in een burka lopen, uitgehuwelijkt worden, gedwongen seks hebben en onderdrukt worden. In Nederland zijn vrouwen vrij om lief te hebben.’

Hoewel Mohammed en Mollee heel blij zijn met de nieuwe locatie, hebben ze totaal geen privacy. De bewoners zijn op land van herkomst ingedeeld over het gebouw. Overal staan bedden en liggen matrassen waar mensen op hangen of slapen. De bewoners zijn ondanks de ruzies die er af en toe plaatsvinden een hechte club geworden en proberen samen een leefbare situatie te creëren. Volgens Jonneke Van Wierst, een journaliste die al lang met het onderwerp vreemdelingendetentie bezig is en zich ook heeft verdiept in het dossier van Mollee, staat de groep door samen te blijven sterker.

Administratieve aangelegenheid

Van Wierst: ‘In het Nederlandse asielbeleid is er weinig aandacht voor de persoon. Dit in tegenstelling tot een land als Zweden waar asielzoekers een persoonlijke begeleidingscoach krijgen. Vreemdelingendetentie zou een administratieve aangelegenheid moeten zijn en geen strafrechtelijke.’

Vreemdelingen komen in Nederland in detentie terecht als ze beschikbaar moeten zijn voor vertrek en er een kans bestaat dat ze uit het zicht verdwijnen. In de basis heeft deze maatregel een administratief karakter. In de praktijk komen mensen in een detentieregime terecht, zoals blijkt uit het Advies Vreemdelingenbewaring van de Raad voor Strafrechtstoepassing.

Als het binnen zes maanden niet gelukt is om iemand terug te sturen naar het land van herkomst, omdat bijvoorbeeld dat land de burger niet wil terugnemen, wordt diegene met een dagkaart voor het openbaar vervoer op straat gezet. Met als doel dat ze zelf het land verlaten. Iets wat zelden lukt en als ze dan weer opgepakt worden, gaan er zes nieuwe maanden in. Het zogenoemde ‘klinkeren’. Hierdoor belanden sommige mensen meer dan tien keer in de cel.

Positieve bejegening

In navolging op de toekomstvisie van Teeven maakte het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) een rapport over de werking van de tenuitvoerlegging van vreemdelingenbewaring in Nederland. Daarin staat onder andere: ‘Ingeslotenen die de detentie rechtvaardig vinden zijn beter op de hoogte van, en positiever over, de mogelijkheden op het gebied van terugkeerondersteuning.’ In de beleidsreactie op het onderzoek zegt Teeven dat hij in de uitkomsten een bevestiging ziet van de beleidslijn van Dienst Justitiële Inrichting (DJI) om in het kader van de tenuitvoerlegging van de vreemdelingendetentie te investeren in een positieve bejegening van de ingeslotenen.

Uit een onderzoek van de in Australië gevestigde ‘International Detention Coalition’ bleek al eerder dat het meedenken met mensen en het bieden van alternatieven leidt tot een hoger terugkeerpercentage van asielzoekers. Ook geeft het onderzoek aan dat alternatieven vaak minder kosten, detentie onnodige schade aanricht bij de gedetineerde en niet productief is bij het bereiken van een oplossing op de lange termijn.

Positieve bejegening, persoonlijke aandacht en minder vreemdelingen in detentie. Wellicht maatregelen waardoor de toekomstdroom van mensen als Mollee en Mohammed om ‘gewoon een beetje een normaal leven te leiden’ uit zou kunnen komen.