Gratis meesterwerk: Kamertjeszonde

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te verkrijgen klassieker uit de Nederlandse geschiedenis. Deze week: ‘Kamertjeszonde’ van Herman Heijermans, uit 1894.

Zaten mensen in Amsterdam aan het eind van de negentiende eeuw weleens scheef op de plee? Bepeuterden zij de knoopjes van hun gulp? Krabden ze soms in gezelschap aan hun kont?

Wel in het Amsterdam van Herman Heijermans’ roman Kamertjeszonde (1894). Ja, Heijermans! Anno 2013 kennen mensen nog maar één zin van hem – De vis wordt duur betaald, uit zijn toneelstuk Op hoop van zegen. Onbegrijpelijk: lees één bladzijde van die man en hij grijpt je bij je kraag en sleurt je zonder pardon Amsterdam binnen. Een bedompt,smerig, benauwd, armoedig, benepen, bang Amsterdam van het eind van de negentiende eeuw. Download het boek en treed een wereld binnen die dichtbij is en tegelijkertijd totaal anders.

Kamertjeszonde vertelt het verhaal van een schrijver, Alfred Spier, die, net als  zijn vrienden, op een armoedig kamertje in Amsterdam woont en gaat samenwonen met een getrouwde vrouw: Georgine, een actrice van wie de man al jaren in Amerika zit. Al dat gezanik over moraal en goede zeden, daar moeten Alfred en Georgine niets van weten. Het gaat om de echte hartstochtelijke liefde – wie maalt er dan om alle roddels en tegenwerking?

Het is de antiburgerlijke moraal die honderdtwintig jaar later vooral door Youp van ’t Hek wordt gepredikt, maar met twee verschillen. Voor Heijermans stond er écht iets op het spel – samenwonen werd niet alleen afgekeurd maar was ook echt verboden. En Heijermans kon écht meeslepend schrijven – zo briljant dat je al je behoefte aan de namaak verliest wanneer ze het echte werk gratis kunnen downloaden.

Het is duidelijk dat Heijermans echte mensen wilde beschrijven – niet de mannen met de stijve boorden, niet de vrouwen die fatsoenlijk thuis zaten te borduren. Die mensen waren hem kennelijk niet reëel genoeg, die zaten te vast in de maatschappelijke moraal. Heijermans gaf de voorkeur aan de vrouwen die ’s nachts om drie uur zo dronken waren dat ze de dienstdoende agent tot diens geamuseerde verbazing uitgebreide complimenten maakten over hun snor, en de mannen die nog snel even op de pof een brood gingen versieren bij de bakker als een vriend langskwam. Hoewel het verhaal betrekkelijk eenvoudig is – de moeilijkheden met de maatschappij stapelen zich op, vooral als de wettelijke echtgenoot terugkomt uit Amerika –, verveel je je geen moment omdat iedere bladzijde overstroomt van onversneden leven.

Dat Heijermans vooral een toneelschrijver was, gloeit je ook op iedere bladzijde tegemoet, want de dialogen bruisen. “Mot jij hoeje dragen die je niet betalen kan! Sla d’r nou gofferdomme nog is! Nou! Kom d’r is uit as je durref! Kom d’r is uit sodemieterstraal!” Wie denkt dat het een teken is van de algehele verloedering van het hedendaagse Nederlands dat mensen is zeggen in plaats van eens (of me broer), die leest niet genoeg.

Zoals ik me er – over vooroordelen gesproken –  trouwens op betrap dat ik verbaasd ben hoe stoer de vrouwen in Kamertjeszonde zijn. Dat vrouwen in 2013 stoer zijn, dat accepteer ik allang, maar in zo’n oud boek verwacht je onbewust toch wat volgzamere en onnozelere types. Onzin natuurlijk; Heijermans doet me mijn overgrootmoeder beter begrijpen.

Een van de dingen die me opviel was hoe anders de verveling was in de negentiende eeuw. Ook nu lummelen mensen natuurlijk nog wat rond, maar als ze willen is er altijd de tv of Facebook. In Heijermans’ tijd moesten de mensen elkaar vermaken, door flauwe grappen te vertellen, of ruzie te maken of de Mei van Gorter voor te lezen, waarbij ze dan in slaap vielen.

Je kunt er zo gelukkig van worden, van lezen, van zien hoe de mensen 120 jaar geleden ook al dag in dag uit worstelden en ruzie maakten en van elkaar hielden. Je hoeft niet naar een tempeltje in een exotisch buitenland om een beetje verleden op te snuiven. In boeken als Kamertjeszonde kun je makkelijk kopje ondergaan in een lang vervlogen tijd

Volgende week: A.L.G Bosboom-Toussaint, Het Huis Lauernesse