ANALYSE - Het is opvallend hoe hardnekkig het idee is dat bezuinigen helpt als de economie in recessie is. Door misleidend taalgebruik wordt op een verkeerde manier gedacht over economie.
Het is voor iedereen duidelijk dat we de crisis alleen kunnen weerstaan met daadkrachtig bestuur. Onder daadkracht verstaat men dan bezuinigen en lasten verzwaren. Niet alleen politici vinden dat vanzelfsprekend, ook het publiek ondergaat het gewillig. Politici die suggereren dat zij zich opofferen omdat ze moeilijke maatregelen nemen, hebben boter op hun hoofd. De burger verwacht niet anders dan bezuinigingen en lastenverzwaring. De “opofferingsgezindheid” van politici helpt juist om herkozen te worden.
Jammer alleen dat het misplaatste opofferingsgezindheid is: bezuinigen werkt averechts en de recessie wordt er erger door. Maar dat lijkt niets uit te maken. Hoe komt het dat zo hardnekkig wordt vastgehouden aan beleid waarvan bewezen is dat het niet werkt – in tegendeel zelfs – en bovendien heel vervelend is voor de burger?
Omdat we de economie te vaak in metaforen beschrijven.
Economie als meteorologie
Economie is saai en moeilijk, en om het uit te leggen gebruiken journalisten graag vergelijkingen. Een populaire vergelijking is die met het weer. Men spreekt vaak over het “economisch klimaat” en sinds 2008 is vooral “zwaar weer” in zwang. De decemberraming van 2008 van het CPB is getiteld ‘Nederlandse economie in zwaar weer.’ De titel van de Miljoenennota van 2010 is ‘De economie in zwaar weer.’ In 2013 verkeren verschillende bedrijfssectoren in zwaar weer. Maar liefst vijf jaar zwaar weer dus. Ook het klimaat moet er aan geloven: in 2010 zijn ondernemers weer even positief over het economisch klimaat, maar in 2013 eist het klimaat toch weer haar tol.
Dit lijken objectieve uitspraken, maar dat zijn ze niet.
De keuze van een metafoor is allerminst neutraal. Ze bepalen ons denken. Welke metafoor je kiest voor een probleem bepaalt vaak ook de oplossing ervoor. Zo is het ook met de keuze om economie met het weer te vergelijken. Door over de crisis te denken als een natuurverschijnsel zien we vooral passieve oplossingen, want aan natuurverschijnselen kun je niets veranderen – je kan je hoogstens er op voorbereiden. Maar voorbereiden heeft nu geen zin meer, want de crisis is al in volle gang.
Actief of passief?
Hierdoor blijft het beleid beperkt tot passieve maatregelen: loonmatiging moet ons weer concurrerend maken, zodat we ‘er klaar voor zijn’ als de economie in het buitenland weer aantrekt. We kunnen nu niets meer doen dan afwachten tot de storm voorbij is, en onderwijl je kruit droog houden. De gedachte dat je ook actief wat kan doen aan de eigen economie, bijvoorbeeld met extra overheidsinvesteringen in infrastructuur en onderwijs, past niet in deze manier van denken.
Dit blijkt duidelijk uit de rede die staatssecretaris Frank Heemskerk hield in 2009 met de titel ‘Sterker, slimmer en schoner uit crisis komen.’ Aan de crisis zelf kun je niets doen, de crisis is iets dat je ondergaat, maar je kan er wel goed uit komen! De passiviteit blijkt vooral in de derde zin in zijn rede: ‘Dit alles in de wetenschap dat Nederland alleen de mondiale recessie niet kan opheffen!’ Dat is helemaal niet zo zeker.
Een ander gevolg die deze metafoor op ons denken heeft, is dat het ons onzeker, en somber maakt. We weten niet hoe lang het gaat duren, en misschien is het dieptepunt nog niet eens bereikt. De enige zekerheid die we lijken te hebben, is dat de crisis weer voorbij zal gaan. Kees Kraaijeveld verzet zich in zijn column in Vrij Nederland tegen deze ‘zwartgalligheid.’ Maar ook hij bevestigt de metafoor als hij stelt: we moeten weer ‘geld [gaan] uitgeven en investeren, des te sneller [zal] de zon weer schijnen.’
Economie als een motor
Er is nog een metafoor die je ook wel eens tegen komt: de economie als motor. Een motor heeft brandstof nodig, en moet af en toe even een zetje krijgen als-ie hapert. Beroemd is de uitspraak van Keynes dat de problemen van de Grote Depressie werden veroorzaakt door magneto problemen. De motor haperde, niet omdat hij niet sterk genoeg was, maar omdat een onderdeel (de magneto, ofwel de alternator) verkeerd stond afgesteld.
Deze metafoor geeft aanleiding tot actief ingrijpen, niet tot zwartgallige passiviteit.
Je komt de motor-metafoor vaak tegen, namelijk als men zegt dat export de motor is van de economie. Maar laat dat nou juist het enige element in de economie zijn waar we nauwelijks controle over hebben.
Hulp komt van buiten
Hoe de export-is-motor-metafoor werkt, is mooi te zien in een recente column van Heleen Mees in het FD (registratie nodig). Zij heeft commentaar op Paul Krugman, die harde kritiek heeft geuit op het bezuinigingsbeleid van de Europese regeringen en de Europese Commissie.
Paul Krugman beweert met droge ogen dat als de overheid maar voldoende de bestedingen opvoert nadat een huizenbubbel is gebarsten, de economie zich vanzelf weer zal herstellen en voldoende zal groeien om de staatsschuld houdbaar te maken. Het gaat in zijn ogen immers alleen om tekort schietende vraag, en er zijn helemaal geen problemen met het aanbod.
Maar in werkelijkheid zijn de onevenwichtigheden binnen de eurozone het gevolg van handel met niet-eurolanden. Duitsland zag in het vorige decennium een flinke toename van de export naar Azië en Oost-Europa, terwijl Zuid-Europa een grote toename zag van de import uit lagelonenlanden. Om het zuiden weer concurrerend te laten worden moet er in die landen een interne devaluatie plaats vinden. Het heeft weinig zin dat Duitsland zichzelf ook uit de markt prijst.
Waar het mij om gaat, is haar passiviteit: Op het eerste gezicht lijkt het of Mees een actieve houding aanneemt. Het kan volgens haar toch niet zo zijn dat ‘de economie zich vanzelf weer zal herstellen.’ Maar in de tweede alinea blijkt dat alle actie is gericht op de export. De successen van Duitsland worden verklaard door de export, en de problemen van het zuiden concurrentie met lage lonen landen.
Europa heeft volgens Mees geen controle over haar eigen economie – een economie van 500 miljoen mensen. De enige verbetering kan komen van de export – van buiten dus. Passief denken is het uitgangspunt, de oplossing moet van buiten komen. Mees mag dan docente “Beheer internationale crises” zijn, haar denken is nog door en door Nederlands.
Hopen op beter weer
In het verleden maakte het niet veel uit: Nederland was niet groot, en wij konden het ons permitteren om ons op te trekken aan andere, veel grotere economieën. Door de loonstijging onder controle te houden met het akkoord van Wassenaar werden we concurrerend. Duitsland heeft hetzelfde gedaan in de jaren nul van deze eeuw. Binnen Europa is dat echter onmogelijk, want iedereen is aan het bezuinigen en Europa als geheel is te groot om zich aan een ander op te trekken. Bovendien moeten er ook voldoende andere grote economieën zijn waar het wel goed gaat. In de Verenigde Staten en Japan gaat het beter, maar of dat voldoende is, is maar de vraag.
Toch pleiten economen als Heleen Mees, en veel politici, van PvdA tot VVD, op grond van deze aannames, voor loonmatiging en bezuinigen. Maatregelen die onnodig leed veroorzaken, alleen werken als het elders beter gaat en de economie juist doen krimpen.
Sinds de crisis begon zijn we bevangen door tot passiviteit leidende beeldspraak en worden we steeds wanhopiger – zwartgalliger om met Kraaijeveld te spreken. In afwachting van beter weer maken we de economie van een heel continent kapot. Hoe lang nog, voordat we de silver lining zien? Of moet er eerst iets breken? En anders keert de wal het schip? Kies de juiste metafoor, aan u de keuze!
Reacties (30)
Pssst: je kruit drooghouden. Als in buskruit.
Verder een goed stuk.
Het is jammer dat thermodynamica niet veel minder saai en moeilijk is en dus niet echt geschikt voor soundbites, maar dat zou een metafoor zijn die in elk geval de wetenschappers beter zouden moeten leren kennen.
‘Het is opvallend hoe hardnekkig het idee is dat bezuinigen helpt als de economie in recessie is. Door misleidend taalgebruik wordt op een verkeerde manier gedacht over economie.’
De vaak gehoorde uitdrukking: ‘economisch te werk gaan’ laat zich moeiteloos en onweersproken vertalen als: zuinig(er) opereren.
Bedrijven, ook die floreren, doen tussentijds aan bezuinigen.
Overinvestering, i.e. te veel geld in een onderneming stoppen, kan tot dalend rendement leiden; bezuinigen om een hogere opbrengst te verkrijgen is dan nodig.
Er zijn aanwijzingen dat teveel geld erin gepompt, het NL onderwijs veel kwaads heeft gedaan. Bezuinigen!
Bezuinigen is een door en door ecomisch concept.
Een kind kan weten dat bezuinigen positief kan zijn.
Michels oopstel: ‘Economie is geen weerbericht’ is een opruiend artikel, hoewel de titel niet geheel onjuist is. Denkt aan het conjuctuurbegrip.
@3
Goede illustratie bij mijn verhaal. Opvoeding als metafoor voor de economie.
“floreren” – economie als tuinieren.
Ha, dat zijn er al twee.
“Pompen” … nou ja, ik heb mijn punt wel gemaakt denk ik.
En inhoudelijk dan: Bedrijven en burgers bezuinigen nu inderdaad, zij hebben geen andere keuze. Alleen de overheid hoeft dat niet te doen. Zij kan er daardoor voor zorgen dat de economie weer opgang komt. Anticyclisch beleid heet dat. Maar ik ga het hier niet uitleggen, want daar gaat mijn stukje nu niet over.
Kijk eens verder in de economische literatuur. Volg enkele van de links die ik heb geplaatst naar Bas Jacobs en Paul Krugman.
@3.
Jij brabbelt alleen maar in het voordeel van de aandeelhouder. Daarom moet er bezuinigd worden (rendement). Dat zie je tegenwoordig met ‘winstwaarschuwing’, eerst maar weer mensen eruit gooien.
En toon eens aan dat het onderwijs minder deugt door teveel geld. Nee, jij bent het niet eens met huidige systeem, jij wil terug naar jaren vijftig, met je conservatieve geest.
Opruiend bericht is jouw bericht. Asociaal, in het voordeel van de sterkeren. Wat denk je van koopkracht. Geld moet rollen. Naar verschillende kanten, niet alleen de al genoemde aandeelhouder.
En die definities van jouw (zogenaamd onweersproken) kloppen niet. Ken het woord ‘investeren’ nog? Nee, we moeten bezuinigen, en daarmee kan je dus niet de over-investering, maar de benodigde investering laten lopen. En ploep zo zakt de boel in elkaar volgens jouw theorie.
Wel eens van het woord ‘kapotbezuinigen’ gehoord. Dat kan ook in het bedrijfsleven!
@4.
Leuk, anti cyclisch beleid. Klinkt helemaal verantwoord.
Had er wel eerst even wat gespaard moeten worden ten tijde van hoogconjunctuur.
Als er nu ‘geinvesteerd’ wordt door de overheid (lees: onbeperkt besteden) moet je rente gaan betalen over de schuld. En kun je belastingverhoging heel even uitstellen.
Het eenzijdig aanjagen van bestedingen in een open economie heeft net zoveel nut als het stoken met alle ramen en deuren open. Je krijgt het pas echt warm als de rekening komt.
Ik vind het grappig dat gezien de actualiteit – bailout van een onbeduidend euroland wordt fullblown financiele paniek – michel beweert dat de overheid heel veel controle zou kunnen hebben op de macroeconomie.
Het is trouwens wel goed geschreven, maar minder relevant. Het bijna failliet van SNS, de waardehalvering van ASR, het feit dat de hypotheekverstrekking tot stilstand is gekomen: het heeft primair niet zoveel met Keynesiaanse multipliers te maken.
@6: Nogmaals, dit stuk gaat niet over het nut of onnut van overheidsbestedingen, maar over beeldspraak.
Jou reactie een aaneenschakeling van drogredenen en beeldspraken:
Dit is een straw man fallacy. Jij zegt dat het onbeperkt is, niet de voorstanders van anticyclisch beleid.
Onwaarheden:
Sparen voor de crisis: we waren bezig met afbetalen. De staatsschuld ging naar beneden. Dat gold ook voor Spanje, Italie, Ierland, etc.
Slecht lezen:
want je hebt de link naar Bas Jacobs blijkbaar niet gevolgd.
en beeldspraken: vuur in twee varianten:
– aanjagen
– stoken
Ben je bang dat je geld verbrand wordt misschien?
Michel kan zich inderdaad beter tot beeldspraak beperken.. hij is nu eenmaal geen econoom en heeft ( gebleken) te weinig verstand van de economische wetenschap om de materie te overzien..
misschien is een betere tag bij zijn stukkies: “politiek geïnspireerd praatjes”.
Alle macro-economische praatjes zijn politiek geïnspireerde praatjes, Sikkie.
Als je dat nu nog niet door hebt, zul je het nooit leren.
@ 4 Michel: ‘En inhoudelijk dan: Bedrijven en burgers bezuinigen nu inderdaad, zij hebben geen andere keuze. Alleen de overheid hoeft dat niet te doen. Zij kan er daardoor voor zorgen dat de economie weer opgang komt. Anticyclisch beleid heet dat.’
Nu doe je het weer verkeerd. Het is de juist de Overheid die moet bezuinigen. De Overheid is geen god. Te geloven dat de Overheid niet hoeft te bezuinigen, is UFO Geloof.
En verspillen van geld stopt niet op door het ‘anticyclisch’ te noemen. En hebben normaliter bedrijven wél de keus om te bezuinigen, of niet. Als het nog kan, bijtijds. En goede, economische bedrijven weten of voorvoelen wat ‘bijtijds’ is . Dat is: niet te laat = vóór de potentiële crisis.
Wat we vandaag in feite meemaken is de ‘collaps’ van een ineenstortend mondiaal ecosysteem. Een uitgeplunderde aardbol aan haar economische finale toe. Krugman (de goeie oude1) heeft dat toen impliciet toegegeven met te schrijven2 dat het restant – stuiptrekkingen -aan Economische toekomst aan de grondstof leverende landen is.
Maar om een of andere reden wil men daar niet aan en wordt het probleem weggeveinsd. Nu eens heet het ‘zure regen’, dan weer ‘door menselijk toedoen opwarming van de aarde’, ‘gat in de ozonlaag’, ‘fijnstofverstikking’ en ben ik vast nog wat ‘escapismen’ vergeten.
In ieder geval geldt: bezuinigen 1) moet, hoe dan ook, altijd, 2) is geen vloek, soms een zegen. Bekijk het eens van die kant.
1. Niet die bediende van Obama.
2. Uit het hoofd geciteerd.
@11:
Wat is het argument hier? Dat ik beweer dat de Overheid een God is? Dat ik daar in geloof? Waarop baseer je dat?
Ik geloof wel dat het niet goed is dat de overheid nu bezuinigt omdat er dan een nog grotere vraaguitval optreedt. De overheid is de enige die nog kan lenen, en moet dat doen om geld weer in roulatie te brengen.
Je hebt het over “geld verspillen” – wie verspilt geld? Er wordt juist te weinig geld uitgegeven omdat … komt ie weer … iedereen aan het bezuinigen is. Dat is een gevolg van de financiële crisis. Mensen hebben schulden gemaakt toen het nog goed ging, maar het onderpand van die schulden is door de crisis minder waard geworden. Denk maar aan de mensen die een huis hebben dat minder waard is dan hun hypotheek.
@12
De economie stimuleren behoort geen doel te zijn van geld uitgeven. Dat is consumentisme.
De keus is: groeien of instorten. Dit systeem kan niet stabiel zijn. Vergelijk het maar met een onweerswolk.. oh nee mag niet.
@9: Economie is veel te belangrijk om aan economen over te laten.
@13: Wat zeg je nou?:
“optimaal functionerende economie = consumentisme” dat is wat je feitelijk zegt.
Zoek eens een betere metafoor, of beter gezegd, ga eens in op het onderwerp van het artikel. Dit ook voor de rest hier in het commentariaat.
Als bezuiniging averechts werken en de recessie erger maken, geldt dan wel het omgekeerde, bezuiniging is gunstig in een groeiperiode? Welke bestuurder durft dit aan, want ook dan is de trent groei moet groei bevorderen.
Is het zo vreemd dat als landen met heel verschillende groei als Duitland en Zuid-Europa in een gezamenlijke munt gewrongen worden, er grote problemen ontstaan?
Dat is vragen om problemen en zo kost Europa ons bakken geld.
@9
Dat vind ik best meevallen. Leesbaar en goed onderbouwd met links. Misschien dat de lijn Krugman/ de Grauwe / DeLong/ Wolf je niet aanstaat, maar ik geloof dat bovengenoemde heren een stuk vaker gelijk hebben gekregen als zij een voorspelling deden dan degenen die op dit continent het economisch beleid bepalen (Hallo Bundesbank).
Alle metaforen die ik tot nu heb gehoord, missen één fundamenteel aspect van economie: de economie is een aggregaat van zeer veel kleine actoren. Specifiek moet ik denken aan de mantra van Paul Krugman dat “your spending is my income, and my spending is your income”, gevolgd door een argument dat dat allemaal prima is, tenzij we allemaal tegelijk gaan sparen, zodat we elkaars inkomen verlagen, waardoor we minder kunnen sparen, et cetera, en dat alles tot stilstand komt. Dit is typisch iets dat je alleen maar kunt verklaren door economie te zien als de combinatie van een heleboel actoren die emergent gedrag vertonen. Bank runs zijn eenzelfde soort fenomeen. Ik ken geen metaforen die dat goed omschrijven.
“Economie is geen weerbericht” :
Nee de weervoorspellingen zijn beter dan de voorspellingen van economen.
Veder ben ik van mening dat er per jaar niet meer dan 100 studenten in de economie zouden mogen worden toegelaten op de universiteiten.
Laten we wel wezen:
Zouden we niet beter af zijn met met per deccenium 1 persoon als bijvoorbeeld Gerard Philips, Anton Jurgens, Samuel van den Bergh, de gebroeders van Doorne of Hennie van der Most dan met 1000 economen en en 10.000 managers ;-)
N.B. Dames als Kellie Smits
https://www.simplydutch.com/page/buisjes-en-beugels-/
mogen ook best als zeer positief beoordeeld worden.
@3:
Ja, maar dan richt je je maar op een enkele mogelijke interpretatie, terwijl er veel meer zijn. Investeren in groei is ook economisch te werk gaan. Het is niet verrassend, dat je alleen die interpretatie kiest, die bij je argument past, want dat doe je altijd. Je bekijkt niet eerst alle argumenten om daarna je oordeel te vormen: je gaat uit van je oordeel en zoekt daar argumenten bij.
@16:
Ja.
Als ik zeg “anticyclisch” dan bedoel ik dat ook voor het deel van de cyclus dat in de plus zit.
Dat is namelijk het moment voor de overheid om buffers op te bouwen. Ook is het niet goed als de economie oververhit raakt. Dat leidt tot hoge inflatie (loon-prijsspriraal) en bubbels (meestal vastgoedprijzen). Het gaat er juist om dat je voor stabilteit, voor demping zorgt. Die demping moet aan beide kanten plaatsvinden.
@16: en nog een toevoeging:
Je legt hier precies de vinger op de zere plek.
(metafoor … iemand nog?)
@6:
Je begon goed. Er is inderdaad niet genoeg gespaard in de tijd van onbeperkte groei. En inderdaad brengt nu investeren een zeker risico met zich mee, maar wat is je alternatief? Je kunt wel leuk popie jopie grapjes maken over hoe warm je het krijgt als de rekening gepresenteerd wordt, maar in dit geval komt die rekening toch, of we nu wel of niet investeren. Die rekening is namelijk gemaakt in het tijdperk, dat de overheid alles steeds vrijer heeft gelaten, in plaats van in die tijd de teugels strak te houden. Dat is de rekening, die betaald moet worden. Die ligt al op tafel nog voordat we ook maar iets extra gestookt hebben.
Om bij je metafoor te blijven: we hebben de kachel flink opgestookt tijdens de zomer. Geschrokken van de rekening is het advies van sommigen om tijdens de winter de kachel maar uit te zetten.
@15
Ik zie het niet als optimaal als we kopen zodat de economie groeit, zodat we meer kunnen kopen, zodat de economie groeit etc.
Het probleem in dit soort discussies is inderdaad het taalgebruik. En achter dat taalgebruik (“we zitten in zwaar weer”) zit een denkfout, een fallacy of composition. Voor ieder individu is het, in tijden van financiele problemen, verstandig om het zuiniger aan te doen. Als je te veel schulden hebt moet je een tijdje minder uitgeven dan er binnen komt. Op individueel nivo klopt dit. Maar de fout die gemaakt wordt is dat dit doorgetrokken wordt naar macro nivo. “we moeten allemaal bezuinigen”, “we moeten de schulden niet doorschuiven”, etc etc hoor je dan politici of anderen roepen. Maar op macro nivo klopt dit (natuurlijk) niet. Zoals Kevin Krugman citeert: de één zijn uitgaven is de ander zijn inkomsten. De één zijn inkomsten zijn de ander zijn uitgaven. Als je allemaal tegelijk probeert minder uit te geven gaat iedereen er op achteruit. Zo zit ons economisch systeem nu eenmaal in elkaar.
Geld is niet iets wat verdiend moet worden bij een marsmannetje en uitgegeven wordt op een andere planeet. In dat geval zou het kloppen dat iedereen het hier op aarde zuinig aan moet doen. Maar het systeem is een cyclus. Als geld niet rondgaat stokt het systeem. Als de private sector schulden aan het afbetalen is en meer spaart dan ze verdient, is er maar één speler die dat gat kan opvullen, en dat is de overheid. Dat moet dan de overheid zijn met eigen munt, dus in geval van de eurozone moet de ECB hierin faciliteren.
@25: Toch is het niet zo simpel cyclisch als je schetst. ‘Geld is niet iets wat verdiend moet worden bij een marsmannetje en uitgegeven wordt op een andere planeet’ zeg je. Nee, geld is iets wat je leent van een tovenaar (de bank) en uitgeeft in de zogenoemde reele economie. En wat gebeurt er als je het weer terugbetaalt aan de tovenaar? dan verdwijnt het in het niets. De tovenaar kan dat geld dus niet gaan uitgeven. Hij kan wel nieuw geld toveren en dat uitlenen aan kredietwaardige entiteiten, bijvoorbeeld overheden. Als die er zijn.
Het is dus het geld-als-schuld systeem dat hapert. Als er meer schulden worden afbetaald dan nieuwe uitgegeven, heeft dat gevolgen voor de geldhoeveelheid. Het is dus niet simpelweg een bestaande hoeveelheid geld die rondgepompt wordt.
@24: Ok, dat is al iets duidelijker.
Het probleem met de economie nu is dat er vraagtekort is. De door de financielecrisis ontstane schulden, en vooral slechte schulden (denk huizen “onderwater!” – metafoor, wederom) zijn daarvan de oorzaak.
Het gevolg is dat er onderbesteding is en overcapaciteit. Dat eerst is op zich geen probleem zolang mensen nog voldoende te eten heben, een huis, etc. Maar dat tweede is wel een probleem: mensen zitten werkloos thuis. Dat dat meer is dan financiële strop hoef ik hoop ik niet uit te leggen. Aan die onderbesteding moet dus wat gedaan worden: dat is de groei waar ik het over heb. Niet de normale “welvaartsgroei” die jij hiermee denk ik verwart – een veel voorkomende vergissing overigens.
De groei is dus “doel op zich” ja, maar op een heel specifieke manier die ik hier hoop te hebben uitgelegd. Zeker niet als “consumentisme”.
@26: ja klopt helemaal wat je zegt. Nieuw geld ontstaat als lening. Bij afbetalen van de lening verdwijnt het weer. En zoals Michel aangeeft in #27, alleen of vooral als er voldoende bestedingen zijn in de economie (door mensen, bedrijven of overheden) zijn er andere partijen die daarin kansen zien en nieuwe leningen aangaan en zo de geldhoeveelheid vergroten en de groei versterken. Wat nu europabreed gebeurt is de dynamiek de andere kant op sturen: overheden krimpen hun uitgaven in, knijpen burgers af met hogere belastingen en vertellen daarbij dat we het allemaal even zuinig aan moeten doen. Ondernemers zien dat allemaal gebeuren, weten dat er weinig te verdienen valt en wachten daarom met hun plannen uitvoeren. Wat de spiraal naar beneden weer versterkt.
@28: Maar het gaat toch tegen het gezonde verstand in dat het slecht is voor de economie als schulden worden afbetaald? In het theoretische geval dat iedereen tegelijk zijn schulden afbetaalt, of ze worden kwijtgescholden, blijft er zelfs vrijwel geen geld meer over.
Eigenlijk zou er in tijden als deze schuldenvrij geld gemaakt moeten kunnen worden door de centrale bank of de overheid om het tekort op te vullen dat ontstaat door het afbetalen van schulden. Alleen zo kom je van die dwangmatige groei af.
@29: ja, dat is misschien wel gek, vanuit een bepaald perspectief. Het is inderdaad zo dat als echt iedereen al zijn schulden afbetaald, er nagenoeg geen geld meer rest in een economie. Maar normaal gesproken zal dat nooit gebeuren. Er zijn altijd weer nieuwe spelers die nieuwe leningen aangaan. Mensen starten bedrijven, mensen kopen huizen (en gaan daarvoor leningen aan, etc), overheden investeren, etc.
Wat je zelf voorstelt als oplossing is in feite wat er kan/moet gebeuren. En in zekere zin gebeurt dat ook wel. In de VS zorgt het samenspel van overheid, FED en banken er voor dat de federale overheid altijd voldoende extra kan uitgeven bovenop wat ze binnenhaalt (even afgezien van de pogingen van republikeinen om zoveel mogelijk overheid weg te krijgen cq sociale voorzieningen af te breken). De overheid geeft extra obligaties uit, de primary dealers kopen die (volgens afspraak) en de FED zorgt dat de rentestanden op het gewenste peil blijven en kan zelf ook obligaties opkopen, met een in theorie oneindig grote beurs. Het “overheidstekort” (=overschot voor de private sector) in de VS is al vijf jaar lang iets van 5-8% GDP. Daardoor heeft de private sector kunnen ontschulden en die is nu weer op het punt gekomen dat ze gaat groeien.
In de eurozone ontbreekt zo’n mechanisme. De ECB heeft een beperkter officieel mandaat: het op peil houden van inflatie. Er is geen echte centrale europese overheid die in samenspel met de ECB voldoende kan ingrijpen om de economie te stimuleren. Het wordt mondjesmaat geprobeerd met eenmalige reddingspakketten, maar dat is telkens te weinig en te laat.