Het verleden van schoonpapa Zorreguieta

OPINIE - De Argentijnse justitie ziet voorlopig af van vervolging van Jorge Zorreguieta. Maar betekent dat dat hij onschuldig was?

De koninklijke schoonvader is weer in opspraak. Alles gaat voorbij, maar het verleden niet. Jorge Zorreguieta was bewindsman in een kwalijk militair regime in Argentinië, eind jaren zeventig, begin jaren tachtig. Een aantal verdwijningen wordt opnieuw bestudeerd door de Argentijnse justitie, al wordt vooralsnog van vervolging van Zorreguieta afgezien.

Is het redelijk of gepast? Hoe zat het ook al weer, wat hebben we precies gedaan en onderzocht? De media waren nogal opgewonden toen de vrijage van Willem Alexander en Maxima serieus leek te worden: Wim Kok toonde zich crisismanager, hield alle opwinding af en stuurde Michiel Baud op verkenning en liet Max van der Stoel de boodschap brengen dat de schoonvader niet welkom was bij het huwelijk.

Aanklacht en onderzoek

Kok had het er moeilijk mee, want een formidabele stoorzender was de oude diplomaat Maarten Mourik. Uit zijn boek “Dubbelgevecht” over de episode licht ik twee citaten uit zijn brief aan het voltallige parlement:

‘Het Koninklijk Huis is niet zo maar een familie en de vermoedelijke troonopvolger al helemaal geen doorsnee persoon. Het Koninklijk Huis is sluitstuk van ons staatsbestel en symbool van de eenheid van de natie. Als zodanig dient het onbesproken en zonder blaam te zijn.’—

‘Uit het bovenstaande moge blijken dat ik gedreven word door morele verontrusting over een mogelijke bezoedeling van de reputatie van ons Koninklijk Huis en van de naam van ons volk.’ (p.164-165, Maarten Mourik)

Historische vragen

Het lijkt mij dat die zorg nog geldig mag zijn. Wat waren de bevindingen van Michiel Baud? Diens vragen waren historisch van aard, niet juridisch, volkenrechtelijk of strafrechtelijk:

1. Was Jorge Zorreguieta persoonlijk betrokken bij het schenden van mensenrechten?
2. Kon J.Z. in de periode van 1976-1981 kennis hebben van het schenden van mensenrechten?
3. Kan J.Z.  (mede) verantwoordelijk worden gesteld voor het schenden van mensenrechten?

Nog eens: het zijn historische vragen. Op 7 januari jongstleden meldde het NRC Handelsblad dat de Argentijnse Justitie vooralsnog van vervolging heeft afgezien over een verantwoordelijkheid inzake enige specifieke verdwijningen. Betekent dat nu dat Zorreguieta aanwezig kan zijn als Willem Alexander zijn moeder op volgt? Het lijkt mij niet. Daarvoor zijn voldoende redenen te vinden in het rapport Baud, waarin deze Zorreguieta afschildert als een technocraat en apolitieke uitvoerder.  In termen van onze oorlogsgeschiedenis zou je hem een ‘meeloper’ kunnen noemen: te weinig afstand, zelfs geen burgemeester in oorlogstijd geweest.

Staatsgreep van militairen en burgers

In een reactie op het rapport Baud schrijft Zorreguieta: ‘Ik wil duidelijk stellen dat ik op geen enkele manier heb deelgenomen aan de voorbereiding van de militaire staatsgreep van 24 maart 1976.’ (p.205) Dat heeft een reden: in de historische beschrijvingen wordt  een samenzwering van militairen en burgers geschetst. Cadenas Madariaga was een centraal figuur in de landbouw en de ambtsvoorganger, Zorreguieta was zijn  trouwe secretaris. En de landbouwwereld was belangrijk in Argentinië.

In een boek van Jan Thielen over Zorreguieta wordt deze sprekend opgevoerd:

‘Gedetailleerde informatie wil Cadenas, die grif toegeeft bij de voorbereidingen ( van de staatsgreep)betrokken te zijn geweest, niet geven. “Je kunt er per slot van rekening van beschuldigd worden te hebben gecomplotteerd tegen een democratische regering,” stelt hij nuchter vast.’

Maar dan komt er iets van betekenis:

‘Van aanvang af was tussen alle betrokkenen duidelijk afgesproken dat die details nooit of te nimmer naar buiten zouden komen. “En iedereen heeft zich daar tot op heden keurig aan gehouden,” zegt hij.’ (Jan Thielen, Zorreguieta, p. 80)

Uitvoerend technocraat of medeplichtig?

Toen Zorreguieta Cadenas Madariaga opvolgde, deed hij volgens het rapport Baud of er niets bijzonders aan de hand was. Hij maakte bekend het beleid van zijn voorganger te willen voortzetten en voegde daaraan toe: ‘Ik zal mij inspannen om er voor te zorgen dat de principes vastgelegd in 1976 met het Proces van Nationale Reorganisatie gerespecteerd worden.’ (Baud, p.62)

Het beeld is a-politiek, de technocraat, de plooibare uitvoerder. Is dat voldoende? Baud concludeert: ‘er is geen indicatie dat hij zich op de een of andere manier tegen het militaire regime of onderdelen van de militaire repressie heeft verzet of er afstand van heeft genomen… Het is praktisch uit te sluiten dat Zorreguieta in de periode van zijn regeringsdeelname persoonlijk betrokken is geweest bij de repressie of de schending van de mensenrechten … Anderzijds is het even ondenkbaar dat hij niets van de praktijk van de repressie en de mensenrechtensituatie zou hebben geweten.’ (p.194)

De historische conclusies van Baud zijn genuanceerd en evenwichtig, maar het verleden is onvoltooid, zo heb ik nog van Jan Romein geleerd.

Het onvoltooid verleden

Zo gaat het met het verleden. Eerst pogen we de verschrikkingen achter ons te laten, met waarheidscommissies en amnestie. Dan bedenken we dat dit niet deugt. Zo komt Julio Poch in de cel. Maar Poch is hoogstens de machinist van een trein, die gevangenen naar een vermoedelijke dood brengt. Als ik strafrechter was zou ik hem, bij hard bewijs, wel verantwoordelijk achten voor deelname aan een immoreel systeem. Maar straf? Veel keus had hij niet, als jong pilootje.

Zo is opnieuw discussie over Jorge Zorreguieta. Ik denk dat hij, zonder veel politiek bewustzijn, heeft deelgenomen aan de samenzwering in 1976 en dat hij zijn deelname aan het “Proces van Nationale Reorganisatie” nog steeds niet verkeerd vindt. Dat proces is een mooi woord voor geweld, onderdrukking en verdwijningen. Hij zegt dat hij elk geval van marteling, verdwijnig en moord afkeurt. Dat is iets. Maar het is te weinig voor de status van officiële gast bij het Koninklijk Huis.  Ik was het ruim tien jaar geleden al met Mourik eens.  Ons nationaal symbool moet niet worden bezoedeld.