Vertakte meningen voorkomen culturele saaiheid

Er bestaat geen saaie wereldwijde monocultuur en dat is best wel raar, zegt evolutiebioloog Barbara Vreede.

Waar zou de Arabische Lente geweest zijn zonder Facebook? En zou de internet-zeepbel überhaupt wel gevormd zijn zonder menselijke communicatie? Elke vorm van collectief gedrag, van internethypes tot economische problemen of zelfs een volledige revolutie, kan teruggevoerd worden tot de onderlinge interacties tussen mensen. Wij beïnvloeden elkaars meningen en veranderen elkaars gedrag met elke ontmoeting, virtueel of in den lijve. Maar die invloed is niet oneindig: ondanks het feit dat ontwikkelingen als luchtvaart en het internet ervoor zorgen dat er steeds meer contact is tussen mensen in alle uithoeken van de wereld, is de mensheid nog niet verworden tot één saaie, monoculturele samenleving. Dat mag logisch lijken, maar in feite is dit behoorlijk paradoxaal.

Meningen

Stel je voor: met ieder contact dat je hebt, verandert je mening een beetje. Natuurlijk luister je niet naar iedereen: mensen die voor een groot deel dezelfde meningen hebben als jij, zullen jou wellicht kunnen overtuigen in een discussie, maar iemand met een radicaal andere achtergrond en bijbehorende rare ideeën zal bij jou waarschijnlijk niet meer dan ergernis oproepen. Toch zou je je kunnen indenken dat, als er maar genoeg tijd overheen gaat, en er geen geïsoleerde groepen mensen zijn, uiteindelijk iedereen dezelfde set gebruiken en meningen heeft.

In modellen waarin culturele interacties worden nagebootst gebeurt dit dan ook. Op kleine schaal zien we het zelfs om ons heen: denk aan mode, aan hypes, maar ook aan de vorming van economische zeepbellen: grote groepen mensen vertonen hetzelfde (collectieve) gedrag. Maar er lijkt een grens te zijn, want op grotere schaal bestaat er nog een enorme diversiteit, en die lijkt helemaal niet af te nemen. Waar komt die grens vandaan?

Deze paradox is onlangs getackled door Diego Garlaschelli, econofysicus (het wetenschappelijke huwelijk tussen economie en natuurkunde—lang leve de interdisciplinaire vakgebieden!) aan de Universiteit Leiden. Samen met collega’s uit Oxford, Engeland en Siena, Italië, kwam hij erachter wat er ontbrak waardoor de modellen niet strookten met de realiteit. Namelijk: de realiteit.

Het viel de wetenschappers op dat voor eerdere modellen altijd computergegenereerde, random “meningen” waren gebruikt. In plaats daarvan gebruikte het team van Garlaschelli nu eens échte menselijke meningen, uit een daadwerkelijk uitgevoerde multiple choice enquête. Multiple choice gegevens waren handig, want zo konden de onderzoekers afstanden meten tussen de meningen, en zien hoe verschillende combinaties verspreid waren. Dit bleek aanzienlijk te verschillen met de willekeurige meningen die voorheen door computers werden uitgespuugd, en dat verschil bleek de sleutel voor het oplossen van de paradox.

Boom

Garlaschelli en zijn team vergelijken de meningen van mensen met de takken van een boom. Personen met veel overeenkomsten zijn twijgjes dicht naast elkaar, slechts een enkele vertakking van elkaar verwijderd. Hoe meer vertakkingspunten er tussen twee personen zitten, hoe verder hun meningen uit elkaar liggen. Collectief gedrag—stel je een vlammetje voor dat zich verspreidt—kan ontstaan, maar het zet alleen één (hoofd)tak in de fik voor het weer uitsterft, en niet de hele boom tegelijk. Het verschil met de random computermeningen is precies deze metafoor: meningen die helemaal willekeurig zijn clusteren niet tot takken, maar lijken meer op een pluizig stukje wol. Een hype kan zich daardoor razendsnel verspreiden, waardoor de hele baal wol een monocultuur wordt.

We zien het als vanzelfsprekend, maar de boomvorm in onze meningen is extreem belangrijk voor het handhaven van culturele diversiteit. In hun onderzoek manipuleerden Garlaschelli en collega’s van alles, maar niets zorgde ervoor dat de hele boom samensmolt tot één saaie cultuur. Kort gezegd: de manier waarop onze meningen zich tot elkaar verhouden is de reden dat collectieve gedragingen én culturele diversiteit vredig naast elkaar kunnen bestaan.

Sociaal

Een van de manipulaties die de wetenschappers uitvoerden zorgde voor misschien wel het opvallendste resultaat: knoeien met het ‘sociale netwerk’—de verbindingen die er tussen mensen onderling bestaan—bleek nauwelijks effect te hebben. De combinaties van meningen, overtuigingen, etc. die bestaan in een groep mensen hebben dus aanzienlijk meer invloed op het verloop van culturele ontwikkelingen dan de individuele connecties tussen mensen. Met andere woorden: het gaat niet om wie je kent, maar hoe je denkt. Dat is het belangrijkste ingrediënt voor een revolutie: je mening. En gelijkgestemden op een naburige tak.

L Valori, F Picciolo, A Allansdottir, D Garlaschelli (2012): Reconciling long-term cultural diversity and short-term collective social behavior. PNAS 109: 4. 1068-1073 (arXiv) (Pubmed)

foto illustir