In haar afscheidslezing als Leonardohoogleraar aan de Universiteit van Tilburg op 26 mei pleitte Femke Halsema voor grotere openbaarheid. Politici deinzen ervoor terug om ‘inzicht te geven in hun beweegredenen en in de wijze waarop zij tot een besluit zijn gekomen, met wie zij hebben gesproken en welke rol bijvoorbeeld lobbyisten hebben gespeeld. Openbaarheid van informatie kan de legitimiteit van beslissingen vergroten’, zo stelde Halsema.
Halsema heeft, samen met Tilburgse studenten, een half jaar onderzoek gedaan naar de politieke betekenis van de jaren ’0. Het onderzoek richtte zich op drie geleidelijke veranderingen die de politiek ingrijpend hebben veranderd, waaronder ‘de globalisering van de risicomaatschappij’. Halsema ontleent deze term aan het werk van Ulrich Beck, die hiermee aangeeft dat de risico’s van de moderne technologie, zoals milieuvervuiling, zich niets aantrekken van maatschappelijke tegenstellingen. In het algemeen geldt, zegt Halsema, dat ‘globalisering en internationale crises politici in heel grote mate afhankelijk maken van deskundigen, wier achtergronden, motieven en belangen – anders dan die van politici – dikwijls slecht controleerbaar zijn’.
In de ogen van Halsema is ‘Nederland onderdeel geworden van een internationale, globale en kwetsbare risicomaatschappij’. Eerder was globalisering een abstracte notie en ‘leek het wel mee te vallen met de aanwezigheid van onbeheersbare, wereldwijde risico’s’. Dat crises zich allang niets meer aantrekken van landsgrenzen is bijvoorbeeld duidelijk te zien aan ‘de razendsnelle verspreiding van ook voor mensen gevaarlijke dierziekten’.
Een van de casussen die Halsema onderzocht, was de Mexicaanse griep. Nederland kocht miljoenen griepvaccins. De overheid wilde een pandemie voorkomen. De Mexicaanse griep bleef uit. Wat Halsema opviel toen ze met studenten de besluitvorming reconstrueerde, was ‘de grote en oncontroleerbare rol’ die deskundigen speelden in het proces. Politici misten de specialistische kennis om de gezondheidsrisico’s in te schatten. Wetenschappers stelden twee keuzes voor: afwachtend beleid ‘met een risico voor de nationale gezondheid’ of preventief beleid met ‘een financieel risico’. Dat was geen legitieme keuze, vindt Halsema, want ‘geen verantwoordelijk politicus zal uiteindelijk geld boven de gezondheid van de bevolking plaatsen’. Volgens haar kan er in dit geval terecht getwist worden over de ‘onbevooroordeeldheid van de deskundigen, de mogelijke rol van de farmaceutische industrie en het oordeelsvermogen van politici’.
Wat kan de politiek hieraan doen? De legitimiteit van beslissingen kan worden vergroot door informatie openbaar te maken, stelt Halsema: ‘Een cultuur van heimelijkheid vergroot de behoefte om politici hard af te rekenen als blijkt dat zij oneigenlijk informatie achterhouden’. Daarom pleit ze ervoor om ‘een onafhankelijke Besluitvormingskamer in te stellen die nagaat hoe een grote politieke beslissing tot stand is gekomen, op welke feiten en onderzoek deze is gebaseerd, welke derden daarbij een grote rol hebben gespeeld en wat hun belangen en motieven zijn’.
De Leonardo-wisselleerstoel van de Tilburgse Faculteit Geesteswetenschappen wordt jaarlijks bekleed door een spraakmakende gastdocent. Sinds februari dit jaar was dit ex-fractievoorzitter van GroenLinks in de Tweede kamer, Femke Halsema. Ze gaf de masterclass ‘Politiek in de 21ste eeuw’. Lees Halsema’s Leonardolezing.
Dit artikel verscheen ook op de website van het GroenLinks Magazine.
[cmon]
Reacties (1)
Een onafhankelijke Besluitvormingskamer! Het moet niet gekker worden. Waar hebben we de Tweede Kamer voor, democratisch gekozen met de verplichting tot verantwoording? In plaats van allerlei nieuwe instituten te verzinnen zou het beter zijn de werking van de Tweede Kamer te verbeteren. Minder details, minder hype, meer nadenken, meer onderzoek, die richting.