Links, rechts en premier Cohen

De peilingen, zowel de fingerspitzenprognose van Maurice de Hond als de Politieke Barometer, laten in het laatste half jaar grote veranderingen in het electoraat zien. Het Job effect domineert in de laatste weken: hiernaast (klik op het plaatje voor een grotere versie) zie je hoe in een soort poll of polls (gemiddelde van De Hond en de Barometer) de PvdA omhoog springt na maanden van relatieve stabiliteit. Cohen heeft grote kans om premier te worden denkt men. ‘Yes, We Cohen!‘ was de boodschap van het PvdA congres. Echter als je goed kijkt naar de patronen die onder de peilingen liggen, is de kans erg klein dat Cohen premier wordt.

Als we de uitslagen van de verschillende partijen op elkaar leggen in plaats van naast elkaar wordt het al snel duidelijk dat er een grote mate van stabiliteit is tussen blokken. Wat de PvdA in de laatste weken heeft gewonnen lijkt vooral door andere linkse partijen te zijn verloren. Maar net zo: wat de VVD wint wordt verloren door het CDA en de PVV. De Nederlandse politiek lijkt verdeeld te zijn in twee stabiele ongeveer even grote blokken. Een linker- en een rechterblok. Bij de verkiezingen van 2006 haalde dat linkse blok 76 zetels. In de prognose van De Hond en de barometer staan dit blok op 73 respectievelijk 74 zetels. Dat is in vergelijking met al het peilingsgeweld dat we voortdurend zien een redelijk rustig beeld.

Dit alles hangt natuurlijk af van je definitie van links en rechts. Ik zou links willen definieren als de generaal pardon-meerderheid van 2006. Het generaal pardon is echt een typisch issue voor wat links sinds ongeveer 2002 inhoudt: het opnemen voor asielzoekers en niet meteen iedere migrant als een misdadiger zien. Hier zitten elementen van zowel traditioneel links in (het opnemen voor zwakkeren in de samenleving) als ook van progressief of tolerant links (het open staan voor migranten). Dan bestaat links uit de PvdA, de SP, GL, D66, de CU en de PvdD. En rechts dus uit Wilders, Verdonk, de SGP, de VVD en het CDA. We kunnen debateren over de vraag of de CU wel echt tot links gerekend kan worden, maar die partij is de peilingen in het laatste half jaar zo stabiel geweest dat het weinig uitmaakt.

En zo kan het dus gebeuren dat met alle gebeurtenissen van de laatste zes maanden: de val van het kabinet, de wisseling van de wacht bij de SGP, de SP en de PvdA, het Job-effect en het verminderen van de Pechtold-bonus, de zoveelste Wilders-hype en de Balkenende-moeheid die Nederland langzaam bekruipt, de blokken min of meer even groot blijven, zoals je in het figuur boven heel duidelijk kan zien. Alhoewel de uitslag soms iets wisselt is het ongeveer 50% links en 50% rechts.

Electorale verschuiving lijken zich dus grotendeels binnen het linkse c.q. het rechts blok voor te doen: wat de VVD wint verliest het CDA. Het kan overigens nog heel wat complexer: wat de ene partij van het ene blok verliest maakt een andere partij uit dat blok goed. Zo zal de D66 ongetwijfeld ook wat zetels zijn kwijtgeraakt aan de VVD. Maar PvdA heeft dat goed gemaakt door ook zetels te winnen van de CDA.

Dit fenomeen is overigens niet mijn observatie voor deze ene casus: Peter Mair, professor vergelijkende politiek in Florence stelt dat dit fenomeen zich sinds de jaren ’50 in heel West-Europa voortdoet. Alhoewel er grote wisselingen zijn geweest tussen allerlei partijen, blijft de verdeling tussen links en rechts in veel landen grofweg het zelfde is.

We kunnen hier drie centrale conclusies uit trekken:

Ten eerste: laten we ophouden over een linkse coalitie. Die haalt nooit of te nimmer een stabiele meerderheid. Als we zelfs D66, de PvdD en de ChristenUnie tot ‘links’ rekenen dan is er op momenten een meerderheid van maar een paar zetels. De zeer spectaculaire groei van de PvdA in de laatste peilingen is gepaard gegaan met een daling van de andere linkse partijen. Ook historisch gezien komt links in Nederland nooit ver boven die 50% uit. Coalities in Nederland zijn altijd coalities van links en rechts, of van rechts. Halsema, Roemer en Cohen kunnen nog zo veel koffie met elkaar drinken, daar komt geen verandering in.

Ten tweede, omdat er geen linkse meerderheid is, is het mogelijk dat de PvdA de grootste partij wordt maar dat er zonder haar een coalitie kan worden gevormd van centrum-rechtse en centrum-linkse partijen. Al dat gedroom over premier Cohen of Paars Plus ten spijt, kiezen de centrum-rechtse partijen ‘niet dan bij uiterste noodzaak‘ ervoor een coalitie met de PvdA te vormen. Dat de PvdA misschien de grootste partij is of de meest logische keuze heeft daar niets mee te maken: denk maar aan 2003 toen er een mogelijkheid met D66 open lag die CDA en VVD gretig aangrepen. Er zijn genoeg punten om te breken tussen PvdA en CDA, of PvdA en VVD en genoeg overeenstemming tussen VVD en CDA om regering met de PvdA onwaarschijnlijk te maken.

En als laatste, er is geen meerderheid van VVD en CDA met elkaar. Daar zijn meer partijen voor nodig. Samen halen de twee centrum-rechtse partijen in de laatste peilingen zo’n 57 zetels. Dus 19 zetels moeten erbij komen voor een meerderheid. D66 en de ChristenUnie zouden de meest logische voorkeurspartners vormen: flexibele, pragmatische partijen die het idee delen dat de Nederlandse publieke sector moet worden hervormd. Een partij die dicht bij het CDA staat en een partij die dicht bij de VVD staat. En samen zijn die in de laatste peilingen goed voor precies 20 zetels. Zolang de mogelijkheid CDA/VVD/D66/CU open blijft, kan Cohen nog zo groot groeien, maar premier wordt hij toch niet.