Het failliet van het rentmeesterschap

De eerste die ik over het regeerakkoord hoorde, was Kees de Kort, vrijdagavond op BNR. De tweede was zaterdagochtend Barbara Baarsma in de Volkskrant (wie het artikel kan vinden: graag!), en de derde was Femke Halsema op radio 2 (vanaf ongeveer 12.15 – het programma moet snel online komen).
Conclusies: in plaats van de huidige economische problemen te zien als indicatie voor een structureel probleem, heeft men in het regeerakkoord afgesproken dat er geen probleem is. De huizenmarkt, arbeidsmarkt, de pensioenen; alles is okay en de tijd heelt alle wonden. De pakweg dertig jaar neoliberaal economisch beleid, dat geleid heeft tot een economie die drijft op een kredietkurk wordt in stand gehouden, en er zullen geen structurele hervormingen plaatsvinden – die zijn immers niet nodig, de markt lost het allemaal vanzelf wel op.

Dit is niet alleen ‘een gemiste kans’ (Halsema) omdat er in Nederland op dit moment, na het faillissement van DSB, de staatsteun aan ING en ABN-AMRO, de ontmanteling van Fortis en het instellen van de deeltijd-ww een breedgedragen maatschappelijk besef is van de noodzaak aan structurele hervormingen, het is ‘bühnebeleid’ (Baarsma). Het zijn ad-hoc afspraken die zijn gemaakt om een regering te vormen – goed voor de poppetjes Rutte, Verhagen en Wilders, maar met landsbelang heeft het niets te maken. ‘Met vrienden als Maxime, Geert en Mark heb je geen vijanden nodig.’ (De Kort)

De huidige economische crisis staat niet op zichzelf, en komt voort uit hoe de vorige crisis is ‘opgelost’. Wij besteedden hier afgelopen zomer ook al aandacht aan in onze zomercolleges.

In het kort: in de jaren zeventig was de productiefactor ‘arbeid’ te machtig, en werd door de neoliberale doctrine (denk Thatcher, denk Reagan) de productiefactor ‘kapitaal’ machtiger gemaakt. Dit gebeurde onder andere door loonmatiging (denk Lubbers, denk Kok). Het probleem is alleen: minder loon betekent minder koopkracht. Minder koopkracht betekent minder vraag. Uiteindelijk kan een kind zien aankomen dat dit leidt tot economische stagnatie. En hier komen we bij de crux van de huidige crisis. In plaats van de enige juiste conclusie trekken, namelijk dat de productiefactoren arbeid en kapitaal een evenwichtig geheel moeten vormen om een stabiele economie te waarborgen, heeft men gekozen voor de introductie van krediet om de vraag te stimuleren. Creditcards, consumptieve kredieten, sub-prime mortgages, plasma-televisies op afbetaling, et cetera, enzovoorts. Hier zijn structurele systeemhervormingen nodig, maar het kabinet kiest daar niet voor.

Het kabinet negeert ook de problemen in het pensioenstelsel. Dit is gebaseerd op intergenerationele solidariteit – mijn generatie geeft geld uit aan de generaties die ouder zijn, in de hoop dat de generatie die jonger is ook geld aan mijn generatie zal geven. Maar hoe solidair ben ik eigenlijk met de graaigeneratie babyboomers, die het economische systeem naar hun eigen hand hebben gezet – die snel allemaal nog op hun 57’ste met de lucratieve VUT of pre-pensioenregelingen gaan overwinteren op de boot in de haven van Benidorm en die van mij verwachten dat ik daar tien jaar langer voor ga werken omdat zij het systeem hebben gehypothekeerd? En hoe solidair zijn mijn kinderen straks met mij? Dat de bevolking in rap tempo vergrijst (als gevolg van goede voeding, kleding, betere huizen, uitstekende gezondheidszorg en medicijnen verdommen de bejaarden het om dood te gaan), en dat daarmee de lasten onevenredig zwaar doorwegen op de beroepsbevolking, daarmee was destijds geen rekening gehouden. En daarvoor sluit het regeerakkoord opnieuw de ogen. ‘Een beetje draaien aan de knopjes, en daarmee komt alles wel goed.’ (De Kort)

Ook de huizenmarkt is een bekend probleem. De hypotheekrenteaftrek houdt de huizenprijzen kunstmatig hoog, waardoor het voor starters moeilijk is om een eigen huis te kopen: precies het omgekeerde effect van wat de maatregel ten doel had, namelijk het stimuleren van eigen huis bezit. Zij die al een huis hebben worden gestimuleerd om NIET af te lossen, en de schuld in stand te houden: sterker: zij worden gestimuleerd om op de overwaarde van het huis bij te lenen. De werkelijke (economische) waarde van de huizen ligt daardoor lager dan de marktwaarde en net als bij alle andere economische discrepanties tussen arbeid, kapitaal, vraag en aanbod komt een moment dat dit – linksom of rechtsom – gecorrigeerd wordt. Maar laten we daar vooral niet over na denken, laten we de babyboomers vooral nog wat extra overwaarde laten bijlenen en laten we projectontwikkelaars vooral nog wat leegstaande bedrijventerreinen langs de snelweg laten aanleggen, in plaats van betaalbare starterswoningen – heus jongens, het komt allemaal vanzelf weer een keertje goed.

Met stijgende verbazing heb ik dan ook afgelopen weekeind zitten kijken naar het CDA-congres; een partij die rentmeesterschap en de zorg voor komende generaties hoog in het vaandel zegt te hebben. Ik heb er weinig van gehoord. Eigenlijk vrijwel niemand. Inhoudelijk is het regeerakkoord door het congres niet behandeld: het rapalje van Verhagen c.s. heeft bewust aangestuurd op de centrale vraag: moet het CDA samenwerken met Wilders. Dubbele tong Verhagen zegt op het congres dat hij afstand doet van Wilders, hij speecht met een traan in zijn stem dat hij van de partij houdt, en dat hij de grondbeginselen van het CDA te vuur en te zwaard zal blijven verdedigen (daarbij geruggesteund door een opmerkelijk felle Camiel Eurlings), en stuurt daags nadien een smsje aan Wilders waarin hij hem succes wenst in Berlijn. Het congres was een show, en de vraag die ertoe deed werd niet beantwoord omdat de 5000 leden zich blindstaarden op wat de spinners hadden bedacht. 68 procent was voor wat de spinners hadden bedacht, 32 procent was tegen wat de spinners hadden bedacht. Maar 100 procent van de aanwezigen had zich in het ootje laten nemen.

Dit huidige kabinet doet NIETS aan rentmeesterschap. Dit kabinet schuift de systematische problemen in de economie door naar de toekomst, en doet daarmee dus het tegenovergestelde. Het CDA verkwanselt daarmee haar grondbeginsel en zadelt de komende generaties op met een alleen maar groter wordend probleem. Het regeerakkoord is ‘visieloos schaven’ (Baarsma), de bezuinigingen zijn ‘wisselgeld’ (de Kort) en het akkoord is bedoeld om iedereen een beetje tevreden te houden ten einde de bankjes te vullen. Het is onbegrijpelijk dat het CDA-congres zich niet met díe vraag heeft beziggehouden.