Oudste koranmanuscript

Wie dergelijk nieuws een beetje bijhoudt – ik dus niet, mijn goede vriend Jona wees me er op – weet dat de Universiteit van Birmingham deze week bekend heeft gemaakt dat ze het oudste koranfragment ter wereld hebben ontdekt.

Het bericht daarover op de website van de BBC brengt het althans als een ‘ontdekking’ en niet zo’n kleintje ook: de bibliotheek van de Universiteit van Birmingham bleek in bezit van een oud koranmanuscript dat met de koolstofmethode is gedateerd en dat nu het oudst bekende koranfragment blijkt te zijn.

Volgens de journalisten is er 95% kans dat het nieuw ontdekte fragment uit de periode 568 – 645 stamt. Dat is zelfs nog iets ouder dan het tot dusverre als oudst bekend staande fragment uit Sanaa in Jemen, dat – met 95% kans – uit de periode 578 – 669 dateert. Het is bovendien geen palimpsest, maar een nog geheel intacte tekst.

De datering valt nog tijdens de regeerperiode van de derde kalief Uthman die – ik blogde er eerder al over – de standaardtekst van de koran liet vaststellen. Dit manuscript is zó oud, dat het zomaar eens geschreven zou kunnen zijn door iemand die de profeet Mohammed nog persoonlijk gekend heeft.

Dat laatste is speculatie, vooral leuk voor de journalisten, maar met een dergelijke datering niet onmogelijk. Apologetische moslimsites kraaien al victorie. Ik vond althans dit item op een site die ‘Calling Christians to the truth of Islam’ heet en deze tweet is ook wel amusant.

Iets gecompliceerder

Wie het oorspronkelijke nieuwsbericht op de website van de Universiteit van Birmingham leest, ziet al snel dat de werkelijkheid iets gecompliceerder is. Zo is het manuscript niet ‘ontdekt’, maar was het al een hele tijd bekend. Het is ook nooit kwijtgeraakt, wat in bibliotheken natuurlijk de beste manier is om een herontdekking te organiseren. Het manuscript is al tijden bekend onder de naam M1572. De ‘M’ staat voor Mingana, genoemd naar de ontdekker van het negen folio’s tellende manuscript: Alphonse Mingana, een uit het huidige Irak afkomstige christen die zijn hele leven gewerkt heeft in Birmingham. Hij voegde het manuscript in de jaren ’20 van de vorige eeuw aan de verzameling toe.

Foto’s van M1572 zijn dan ook vrij eenvoudig te vinden op het internet. Enkele folio’s zijn hier opgenomen, met wat achtergrondinformatie, en het hele manuscript is te vinden op de virtuele manuscriptenbibliotheek van de Universiteit van Birmingham. Niks nieuws dus en in zekere zin ook erg geruststellend, want nu de geschiedenis van het manuscript bekend is, hoeven we ons geen zorgen te maken over de vraag of het wellicht een recente vervalsing is. Wat is er dan met dit al lang bekende document wél aan de hand?

Wie de moeite neemt om in de virtuele manuscriptenbibliotheek even alle folio’s te bekijken, zal – ook met een lekenoog – al snel zien dat de schrijfhand van folio’s 1 en 7 verschilt van die van folio’s 2 t/m 6 en 8 t/m 9. De twee afwijkende folio’s horen niet bij de andere, hier zijn ooit twee folio’s van het ene document tussen zeven folios van een ander document terecht geraakt. Inmiddels is bekend dat de twee afwijkende folio’s behoren bij een koranmanuscript dat zich in de Bibliothèque Nationale de France in Parijs bevindt. Ik weet nog niet welk trouwens.

Die ontdekking is de aanleiding geworden om het manuscript te dateren en daarbij bleek dat de twee folio’s onverwacht oud waren: een halve eeuw ouder dan eerder werd gedacht, en dát was al oud. Zo’n halve eeuw maakt verschil in een tijd waarin de discussies over hoe oud de koran nu eigenlijk is, meer dan alleen wetenschappelijke repercussies hebben. Het is niet voor niets dat in deze blogpost twee links staan naar islamitische apologetische websites.

Koolstofdatering

De feiten kort samengevat: Een in Hijazi – de oudst bekende Arabische schrijfstijl, doorgaans zevende en achtste eeuw – geschreven manuscript van negen folio’s, al sinds de jaren ’20 van de vorige eeuw in bezit van de Universiteit van Birmingham, is opnieuw onderzocht. Twee folio’s uit dit tot dusverre voor een eenheid aangeziene manuscript horen daar bij nader inzien niet bij. Ze bevatten de tekst van soera 18:17 – 18:31 (folio 7) en 19:91 – 20:40 (folio 1).

Na koolstofdatering blijken ze (95% zekerheid) te dateren uit de periode 568 – 645 cal AD. Voor zover ik kan nagaan, betekent dat een ongecalibreerde datering van 1456 of 1457 ± 24 BP. Dat is een ongewoon scherpe marge, maar niet onmogelijk. Het manuscript uit Sanaa had een ongecalibreerde datering van 1407 ± 36 BP en ook dat is een scherpe marge. Het laboratorium dat de datering heeft uitgevoerd staat bovendien als één van de beste bekend.

De gecalibreerde datering plaatst dit fragment tussen twee jaar vóór de traditionele geboortedatum van Mohammed en het tweede regeringsjaar van de derde kalief, Uthman, als je hem tenminste letterlijk neemt. Dat letterlijk nemen is echter niet de bedoeling, al gebeurt het wel in de media. Wie iets leest over de koolstofmethode, moet zich realiseren dat de datering een kans aangeeft. Geen enkele koolstofdatering is exact. Zelfs als we hetzelfde manuscript meermaals zouden dateren, komen daar (als het goed is) licht verschillende uitkomsten uit. De enige conclusie die we nu kunnen trekken is dat het perkament van dit manuscript zeer waarschijnlijk uit het laatste kwart van de zesde of de eerste helft van de zevende eeuw stamt.

Dat beeld kan trouwens nog wijzigen als alle pagina’s van het bijbehorende Parijse manuscript gedateerd gaan worden. Ik voorspelde al in mijn vorige blog over koranmanuscripten dat we nog spannende tijden tegemoet zouden gaan voor wat betreft dit onderwerp. Dat ik zo snel al gelijk zou krijgen, had ik niet verwacht.

Naschrift (23/7): hier is de transcriptie van het hele manuscript te vinden, voor wie dat leuk vindt.