ONDERZOEK - Nederlanders weten niet alleen weinig over de zwarte bladzijden van onze geschiedenis. Als ze meer informatie krijgen verandert ook hun houding tegenover de betrokken bevolkingsgroepen, ontdekte de Utrechtse sociologe Sabrina de Regt
Een van de speerpunten van het nieuwe kabinet is meer aandacht voor de Nederlandse cultuur, identiteit en geschiedenis. Meer specifiek staat in het regeerakkoord: “We vinden het belangrijk de kennis over onze gedeelde geschiedenis, waarden en vrijheden te vergroten. Deze maken ons tot wat we samen zijn. … Het is van groot belang dat we die historie en waarden actief uitdragen (p. 19)”.
De vier regeringspartijen hebben ook nagedacht over hoe ze dit willen bereiken. Zo lezen we in het regeerakkoord dat alle kinderen op school het Wilhelmus moeten leren, inclusief de context ervan. Ook willen ze dat alle kinderen tijdens hun schooltijd het Rijksmuseum en het parlement bezoeken. Verder wordt de nationale canon uitgereikt aan jongeren die de leeftijd van 18 jaar bereiken en aan personen die het Nederlanderschap verwerven.
In het regeerakkoord wordt echter met geen woord gerept over de “beladen” kanten van de nationale geschiedenis. Het AD suggereerde eerder op basis van uitgelekte stukken dat D66 heeft gepleit voor lessen over kolonialisme en slavernij, maar daar is in het regeerakkoord niets over terug te vinden. Uiteraard is de totstandkoming van een regeerakkoord een kwestie van geven en nemen. Zeker wanneer het min of meer een “gedwongen huwelijk” betreft tussen verschillende partijen zoals de VVD, het CDA, D66 en de CU. Toch is het erg spijtig dat juist dit punt het niet gehaald heeft in de onderhandelingen. Dit omdat, zoals ik hieronder zal laten zien, 1) Nederlanders weinig kennis hebben van dit deel van onze “gedeelde geschiedenis” en 2) een focus op het beladen verleden kan zorgen voor meer cohesie in de samenleving.
Kennis beladen verleden beperkt
Wat weten de “gewone, normale Nederlanders” eigenlijk van dit beladen verleden? Om hier achter te komen legden wij, van de Universiteit Utrecht, Nederlanders enkele basisvragen voor over de beladen kanten van de nationale geschiedenis.
De resultaten laten duidelijk zien dat de kennis over de beladen periodes in de nationale geschiedenis beperkt is. Slechts 20% weet (ongeveer) hoeveel procent van de bevolking actief samenwerkte met de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Verder weet slechts 15% exact wanneer de Onafhankelijkheidsoorlog met Indonesië plaatsvond en ongeveer 30% weet exact wanneer de val van Srebrenica plaatsvond. Zeker als je dit vergelijkt met het aantal Nederlanders dat exact weet wanneer de Tweede Wereldoorlog plaatsvond is dit erg weinig. Zo weet bijna 90 procent van de Nederlanders wanneer de Tweede Wereldoorlog begon en meer dan 95 procent van de Nederlanders weet in welk jaar de Tweede Wereldoorlog afgelopen was. Tot slot weet slechts 15 procent van de Nederlanders ongeveer hoeveel slaven Nederland verhandeld heeft. Meer dan 70 procent van de Nederlandse bevolking gaf hier een (totaal) verkeerd antwoord. Uiteraard zijn dit specifieke vragen en per onderwerp ook nog andersoortig van aard verschillende. Toch geven ze samen wel een globaal beeld van het huidige kennisniveau van de Nederlanders over deze onderwerpen. De resultaten suggereren dat er zeker winst te behalen valt wat betreft de basiskennis, laat staan meer substantiële kennis, over deze periodes uit de nationale geschiedenis.
Wat als we aandacht zouden besteden aan het beladen verleden?
Door middel van een experiment hebben wij vervolgens onderzocht wat er zou gebeuren indien er aandacht zou komen voor de beladen geschiedenis. We hebben Nederlanders random (op basis van loting) ingedeeld in een bepaalde groep. Sommige groepen kregen een verhaal te lezen over het beladen verleden (de slavernij, collaboratie tijdens WO2, de “politionele acties” in Nederlands-Indië of de val van Srebrenica). Andere Nederlanders kregen geen verhaal te lezen. Vervolgens hebben alle groepen exact dezelfde vragen beantwoord over hoe positief zij zijn over bevolkingsgroepen in Nederland. Meer specifiek hebben zij aangegeven hoe positief zij zijn over Antillianen, Bosniërs, Indonesiërs, Marokkanen, Surinamers, Syriërs en Turken in Nederland.
In de bovenstaande figuur is per experimentele groep de gemiddelde houding ten aanzien van al deze bevolkingsgroepen weergegeven. De figuur laat duidelijk zien dat mensen in de controlegroep (dus mensen die geen verhaal hebben gelezen) negatiever zijn ten opzichte van bevolkingsgroepen in de Nederlandse samenleving dan mensen die een verhaal hebben gelezen over de beladen kant van de nationale geschiedenis. Dit verschil is ook statistisch significant. Kortom, informeren over Nederlandse wandaden uit het verleden kan zorgen voor positievere houdingen ten aanzien van andere groepen Nederlanders. Zeker in tijden waar discriminatie en uitsluiting grote maatschappelijke problemen zijn, lijkt het mij dan ook zonde dat deze kans niet gegrepen wordt.
Aandacht voor de beladen kanten van de nationale geschiedenis kan dus zorgen voor positievere houdingen ten opzichte van andere groepen Nederlanders (intergroep-cohesie), maar wellicht zorgt het ook voor een negatief zelfbeeld (intragroep-cohesie)? Denken Nederlanders slechter over Nederland indien stilgestaan wordt bij bijvoorbeeld het slavernijverleden? Hier vonden we geen bewijs voor: mensen in de controlegroep voelden zich niet minder sterk verbonden met Nederland dan mensen die geïnformeerd waren over de beladen kanten van de geschiedenis.
Een gemiste kans
In lijn met de tijdsgeest wil dit kabinet meer aandacht voor de Nederlandse identiteit en cultuur. Er moet meer kennis komen van gedeelde normen en waarden en dit moet onder andere komen door een groter historisch besef. Helaas lijkt de nieuwe regering (nog?) niet klaar om echt met een open blik naar het Nederlandse verleden te kijken. Zwarte bladzijden uit de nationale geschiedenis zoals slavernij, kolonisatie en collaboratie blijven waar ze nu veilig en onverstoord liggen: onder het tapijt. Een gemiste kans als je het mij vraagt.
Ten eerste is het huidige kennisniveau over deze periodes laag, dus Nederlands hebben nog veel te leren over dit verleden. Ten tweede kan het gunstig zijn voor de samenleving om wel aandacht te besteden aan dit verleden. Focussen op dit verleden lijkt ervoor te zorgen dat Nederlanders positiever zijn over andere Nederlanders en zich tegelijkertijd niet minder verbonden voelen met Nederland.
Kortom, waarom zijn wij nog steeds niet bereid eerlijk te kijken naar ons nationale verleden? Waarom vinden we het belangrijk om achteruit te kijken, maar doen we dit in een deels afgeplakte spiegel? Waarom een deel van geschiedenis ontkennen of in ieder geval wegstoppen als de samenleving baat kan hebben bij een eerlijke en complete blik naar het verleden? Kunnen we niet juist uit dit verleden belangrijke lessen trekken over het belang van vrijheid en democratie? Ik hoop dat de politici in Den Haag, kijkend naar de Nederlandse vlag die vanaf nu gaat wapperen in het parlement, eens oprecht gaan nadenken over deze vragen.
Sabrina de Regt is socioloog en werkt als universitair docent aan de Universiteit Utrecht. Haar onderzoek richt zich op democratische waarden, nationale verbondenheid en nationale herdenkingen.
[Overgenomen van Stuk Rood Vlees]
Reacties (25)
je moet niet in het verleden blijven (gaan) hangen, kijk naar de toekomst die is reëel
Srebrenica is niet echt Nederlandse geschiedenis, ook is het lang na mijn laatste geschiedenisles dus ik heb nooit het jaartal uit mijn hoofd geleerd. Ik weet wel wat er gebeurt is, maar ik heb toch geen specifieke mening over Bosniërs dus wat dat betreft maakt het niet uit. De slavernij, collaboratie etc. is wel uitgebreid behandeld, het exacte aantal slaven weet ik inderdaad niet uit mijn hoofd, maar hetzelfde geld voor het aantal Joden wat uit Nederland is gedeporteerd, doet dat er precies toe?
Idem geld voor Marokko, in de Nederlandse geschiedenis heeft dat nooit wat betekend. De negatieve houding t.o.v. Marokkanen is geheel te danken aan het handelen van een grote groep jeugdige Marokkaanse mannen en Islamitische misstanden over heel de wereld.
Bij mijn geschiedenisles heb ik wel uitgebreid geleerd van de Romeinen, de Spanjaarden, Fransen en redelijk recent de Duitsers die flink bij ons huisgehouden hebben. Wat gebeurt is, is gebeurt, en als ik een Duitser ontmoet ga ik ook niet beginnen over wat zijn grootvader misschien heeft gedaan, mijn grootouders deden dat aanvankelijk nog wel, maar later gingen zij ook naar Duitsland op vakantie. Veel immigranten zouden hier een voorbeeld aan moeten nemen, dan zou de integratie een stuk vlotter en positiever lopen i.p.v. te zeiken over Zwarte Piet.
@2: al zal dit niet bij iedereen het gewenste effect hebben
Le Redoutable heeft helemaal gelijk, bovendien denk ik dat artikelschrijfster e.a. flink gespijbeld hebben en nooit naar een museum gaan, want ook daar heb ik veel gezien en gelezen over de slavernij zowel vaste als tijdelijke tentoonstellingen en niet te vergeten aandacht in boek, docu en film zoals op tv en bioscoop.
Tegenstanders van Zwarte Piet lijden aan een waanidee waar ze niet van los kunnen komen, een GGD verwijzing helpt meer dan allerlei flauwekul als roetvegen en zo. Artikelschrijfster heeft het meest voor de hand liggende Suriname opvallend genoeg “vergeten”. Nog even toevoegen: alle informatie op internet zoals http://www.museumjocas.nl/page51.html
@2 Hear hear.
Belachelijke vragen zo aan het tabelletje te zien, validiteit van likmevestje.
Er is een maximum aan de hoeveelheid shit die een mens kan of wil hebben en als je hem meer voert, zet die de hakken in het zand. Zie #1.* We worden op het moment allemaal wel op een of andere manier opgejaagd zodat de rek steeds meer uit de samenleving raakt. En uitgerekend op zo’n moment komen allerlei groepen hun beklag doen en erkenning eisen. Dat werkt averechts bij de volksmenners, die hebben een wij/zij-tegenstelling nodig, en varen wel bij een vijandbeeld.
Overigens vertellen geschiedenisboeken meer over de tijd waarin ze geschreven zijn, dan over de periode die ze behandelen. Zo is Lou de Jong allang geen halfgod meer en ergens in mijn huis ligt een aardrijkskundeboekje van anderhalve eeuw oud, waarin een kwalificatie van ‘den neeger’ staat, waar de honden geen brood van lusten.
Misschien lees ik op mijn oude dag nog eens een dissertatie “het volkslied in de 21ᵉ eeuw” . ;)
*Al heeft #Cor in zoverre een punt dat je niet teveel in dat verleden moet blijven hangen. Zo beschouw ik de meiherdenkingen als een toppunt van hypocrisie omdat ‘wij’ als Nederland (en al zouden het alleen maar de multinationals zijn) ons sinds 1945 even doodleuk aan net zulke wandaden schuldig maken, al is de schaal dan niet zo industrieel.
Ook voor de “autochtone bevolking” is de gedeelde geschiedenis maar betrekkelijk. Grote delen van het oosten en zuiden van het huidige Nederland zijn bijvoorbeeld pas met het Wilhelmus (en de geschiedenis die daar bij hoort) in aanraking gekomen nadat Wilhelmina er het Nederlandse volkslied van maakte. Feitelijk zou je kunnen zeggen dat Nederland pas een min of meer gedeelde geschiedenis heeft sinds de aanleg van de spoorwegen.
Verder denk ik dat Nederlanders de geschiedenis (in het algemeen, of dat nu de plaatselijke, regionale, Nederlandse, Europese of wereldgeschiedenis betreft) slecht kennen, ook als het niet om getalletjes gaat. Ik weet overigens niet of dat meteen iets slechts is als je het vergelijkt met veel andere westerse landen, waar men specifiek de nationale geschiedenis beter kent (en dan toch vooral een bepaalde inkleuring daarvan). Ik zou ten slotte eerder pleiten voor meer aandacht voor plaatselijke en regionale geschiedenis, omdat die vaak veel meer relevantie in het dagelijks leven heeft.
Het is al sinds jaar en dag armoe troef met het geschiedenis onderwijs. Op de basisschool (toen werd dat nog lagere school genoemd) heb ik geen woord gehoord over de politionele acties. (eufemisme voor oorlog) Wel werd nog steeds extra aandacht aan Nederlands Indië gegeven onder het mom van aardrijkskunde. Over de Nederlandse rol in de slavenhandel bleef het ook stil.
WO2 daar in tegen werd wel uitgebreid behandeld. Dat is een mooi onderwerp om de good guys tegenover de bad guys te zetten. Natuurlijk leerden we niets over de bombardementen op Hamburg en Dresden. Wel over de heldhaftige daden van het verzet die Joden hielpen onderduiken. Over zoiets als kopgeld natuurlijk weer geen woord.
Kortom: geschiedenis is het aangewezen vak om nationalisme te kweken. Simpelweg door de ‘eigen’ daden te roemen en de misdaden te verzwijgen. Wij zijn goed en die rotmoffen hebben het leven van onze ouders verpest.
Soms vraag je je wel eens af of er überhaupt wel zoiets als geschiedenis onderwezen moet worden. Geschiedenis is nooit vrij van perceptie. En het is nu eenmaal zo dat een grote groep mensen er geen belangstelling voor heeft. Anders zouden we er wat van leren. En wie wel belangstelling heeft, die gaat uit zichzelf wel op onderzoek uit.
@7: Zie hier voor het Wilhelmus: tekst uitleg en melodie http://www.museumjocas.nl/page287.html
@8: Laatste alinea: je zou bijna denken dat men er wel degelijk wat van leert, maar dan eerder in de zin van: “Hé, dat kan ik ook!”
En zo zie je dat bepaalde mechanismen zich blijven herhalen – had Rutte geen geschiedenis gestudeerd?, en zelfs vroegere slachtoffers in ietwat vermomde of afgezwakte vorm de methodiek van hun kwelgeesten toepassen op weer anderen.
Die tabel toont aan dat de kennis over een onderwerp achteruit gaat, als het zich vroeger in de geschiedenis afspeelde. En om die indruk te vermijden, zetten we de onderwerpen er maar een beetje in random volgorde in?
Je moet niet in het verleden blijven hangen, maar wel zeuren over vlagvertoon ,het Wilhelmus en het koningshuis. Ga toch weg.
In Engeland zijn ze al wat verder in het besef dat de geschiedenis van het eigen land wat verder gaat dan de landsgrens of de autochtone bevolking. Ook mensen uit de voormalige koloniën hebben daar nu een aandeel in Remembrance Day (vorige week)
Want:
Some 1.3 million Indian soldiers who fought in the WW1, of whom 400,000 were Muslim. In World War Two, about 2.5 million Indian soldiers took part, including 600,000 Muslims.
“Als ze meer informatie krijgen verandert ook hun houding tegenover de betrokken bevolkingsgroepen”
Als er goed onderwezen wordt over de slavernij zal dat niet positief zijn voor de houding t.o.v. Berbers, Ghanezen en Turken.
@14: Angelique en de sultan?
@14: De collectieve jij-bak, vroeg of laat komt die er als iemand een discussie op gang wil brengen over de zwarte bladzijden van de Nederlandse geschiedenis. Maar zij deden het ook!!!! Let wel : we hebben hier een premier gehad die de VOC aanprees dus lijkt me redelijk om naar die zwarte bladzijden te kijken.
Kostelijk onderzoek weer! Sociologie uit de achtertuin van de linkse kerk! de dominee moet de domme schaapjes natuurlijk wel een misplaatst schuldgevoel blijven aanpraten, anders blijven ze niet liev voor de “zwartjes”. Nu het thema jodenvervolging wat uitgeput raakt moeten er blijkbaar weer nieuwe bronnen voor schuld en boete worden aangeboord.
@10
Mijn inziens leert men alleen van de geschiedenis wat men WIL leren. Momenteel is het interbellum leerzaam als vergelijkingstijd met onze tijd. Probleem is echter dat men het subjectief in vult. Populisten gebruiken het interbellum om moslims aan te wijzen als de nieuwe nazi’s. Verstandige mensen gebruiken het interbellum om aan te wijzen dat stigmatisering tot vervolging kan leidden.
@14 geeft er een voorbeeld van. Berbers, Ghanezen en Turken kunnen ‘we’ mooi de les lezen. En dan is gelijk de aandacht voor ons eigen verleden niet meer aanwezig.
Geschiedenis is een stukje introspectie. (voor zo ver het vaderlandse geschiedenis betreft uiteraard) Het gaat over óns. Jan Pieterszoon Coen is ónze Mladic. Srebrenica gaat over óns falen. Niet om onszelf naar beneden te halen, maar om rekenschap af te leggen voor ons verleden.
Geschiedenis is dus niet alleen een reeks gebeurtenissen, maar ook verantwoording nemen voor het perspectief. Waarin de leerling ook geleerd wordt dat het subject (ik, de Nederlander) van belang is. Het subject wat altijd op zoek is naar een object wat minimaal even slecht is. (De Turk, De Duitser enz) Het subject dient ook geleerd te worden dat afleidingsmanoeuvres naar “een object” niet passend zijn. Deze leerweg zal slechts ten dele slagen, omdat veel mensen ware meesters zijn in het schuld afschuiven. Maar minimaal de onderwijzende kracht zal dit stukje dienen te beheersen.
@17: reacties met “linkse kerk” zijn bij voorbaat af. De rest van jouw reactie laat zien dat dit terecht is
@14
Geen idee waarom het jij-bakken zou zijn. Nederland was een rader in een brede slavernijgeschiedenis. Ik reageerde op de intro met de betrokken bevolkingsgroepen.
De Nederlandse rol was zeker niet fraai. Met Nederlanders/Europeanen als daders en slachtoffers, Afrikanen als daders en slachtoffers. Een gekleurde geschiedenisles over slavernij is geen goed plan. Men moet wel het hele wat meer gecompliceerde verhaal vertellen.
@18:
Ik twijfel een beetje wat nu mijn schuld is eigenlijk, Mijn voorouders komen uit Duitsland en waren architecten. Echter, zo rond 1900 zitten er ook veel Joden tussen. Ben ik nu verantwoordelijk voor de Holocaust of mag ik mij als slachtoffer in deze melden? En hoe zit het met de slavernij, sinds wanneer moet een Duits gezin historisch gezien in Nederland wonen om verantwoordelijk te zijn voor die duistere bladzijden van onze geschiedenis? En als ik dat dan ben, ben ik dan ook weer van die holocaustschuld af?
Lastig lastig…. Weet je. Misschien moeten we geschiedenis gewoon zien als een les om het heden te begrijpen. En dan mag je gewoon de nadruk leggen op hoe mooi verschillen eigenlijk zijn. De schuldvraag zou ik achterwege laten. Focus je liever op het hoe en waarom.
Geschiedenis is nu, blijkt uit de reactiedraad. Zie b.v. @2. Srebrenica heeft Nederland gidsland het zelfvertrouwen een dermate knauw opgeleverd die er voor gezorgd heeft dat de term niet meer gebruikt wordt. De tweede fout is dat criminaliteit weer eens aan etniciteit wordt gekoppeld, waar de WRR al vele malen gesteld heeft dat criminaliteit een veel grotere relatie heeft met sociale klasse. Verder zie ik (niet alleen van @2) zoveel interpretatiefouten (mijn mening) die mij aangeeft dat het zeer gevaarlijk is om een adhoc kabinet als Rutte III de vrijheid te geven om ‘mandatory principles’ (bevoogding) uit te vaardigen waar onderwijzers/leraren zich naar moeten schikken. Dus na financiële beknotting ook nog een beknotting van discretionaire bevoegdheden? Hallo, wie wil er nog in het onderwijs?
Als er dan toch een beleidslijn moet komen zie ik meer iets in een verplicht vak als ‘rechten en plichten’ adhv de Nederlandse wetgeving waar de ‘cultuur’ al in zit opgesloten, desnoods gevolgd door een meer filosofisch kader over hoe te handelen om verdere ‘zwarte bladzijden’ te voorkomen. Past meer bij de ‘zelfredzaamheid’ waar men tegenwoordig in Den Haag de mond vol over heeft.
@21
Hoe kan iets wat voor jouw geboorte gebeurd is je persoonlijke schuld zijn? Dat kan helemaal niet. Nederland is een territoriale eenheid welke voortgekomen is uit de geschiedenis. Of jouw of mijn voorouders van elders komen doet er ook niet toe. Jij en ik komen voort uit die geschiedenis. Genetische afstamming doet daarbij niet ter zake.
Nederland als territoriale eenheid mét geschiedenis draagt wel verantwoording voor dat verleden. Veel grachtenpanden en droogmakerijen zijn betaald met geld wat we verdiend hebben in de koloniën. Daar plukken we vandaag de dag nog de vruchten van. (Bijvoorbeeld, Nederland is een van de grootste agrarische exporteurs) Waar het in geschiedenis om gaat is het besef dat dat wat we ‘Nederland’ noemen niet zo maar uit de lucht is komen vallen.
@23:
Oké, deels me je eens. Nederland is een territoriale entiteit met een geërfd verleden. Tot zover. Echter, wat bedoel je precies met verantwoording? Want als Nederland als entiteit verantwoording gat afleggen, dan zijn dat indirect gewoon haar inwoners natuurlijk die dat moeten gaan opbrengen. En dan komen we weer terug bij je begin: “Hoe kan iets wat voor jouw geboorte gebeurd is je persoonlijke schuld zijn? Dat kan helemaal niet”.
Hoe kan Nederland verantwoording afleggen voor iets en hoe kunnen we dat loskoppelen van haar huidige bewoners die geen schuld treft? Dat lijkt me een lastig, praktisch gezien. Het probleem met de schuldvraag ligt dan ook van op de verschillende niveau’s van analyse. Persoonlijk treft niemand blaam. Statelijk gezien is er een verantwoordelijkheid. Vaak lopen discussies vast op die manier.
@24
Met verantwoording bedoel ik niet direct financiele genoegdoening aan wie dan ook. Het geeft wel een erkenning aan hoe Nederland als natie is ontstaan. Het mooiste voorbeeld hier in vind ik Duitsland, wat rekenschap heeft gegeven voor haar nazi-verleden. Vergelijk dat eens met Turkije of Japan, landen die hun verleden min of meer ontkennen. Het maakt voor de buurlanden van Duitsland, van Duitsland ook een fijner land om als buur te hebben. Geschiedkundig bewustzijn draag bij aan een vreedzamere wereld.