COLUMN - Hoe moet je jezelf zijn? Kun je dat bijvoorbeeld zijn door een specialist te zijn? Een deskundige op een bepaald gebied laat zich toch insnoeren door allerlei verwachtingspatronen, door regels en procedures? En kun je dat zijn door acteur te zijn? Je zegt en doet dan de hele tijd dingen die andere mensen voor je hebben verzonnen? Maar wat als dat nu eenmaal in je aard ligt?
Ik geloof dat er nog maar weinig volwassenen zijn die nog met deze vragen worstelen. De enigen die dat wel doen, smeren zich in met antipuistencrème of lezen het Viva forum. Zodra je een zekere leeftijd hebt bereikt, ben je jezelf.
In ieder geval zijn weinig mensen nog zo op zoek naar eerlijkheid als een groep Nederlandse intellectuelen in de jaren dertig was. De essaybundel De smalle mens van E. du Perron was er een neerslag van.
Eigenheid, persoonlijkheid
Die enorme hang naar eerlijkheid en dat geloof dat het ook mogelijk was om eerlijk te zijn, had natuurlijk wel zijn wortels. Multatuli is sinds zijn eerste boek in de Nederlandse literatuur alom geëerd – ook door Du Perron. En bij Multatuli heb je veel meer dan bij alle Nederlandse schrijvers vóór hem het idee dat het allemaal om Multatuli gaat.
Bovendien werd er in de jaren dertig nog volop Frans gelezen in Nederland. Juist de Franse literatuur heeft al een lange traditie van schrijvers die over zichzelf schrijven: Diderot, Stendhal. En tot slot stond indertijd ook Nietzsche in de belangstelling – ook al zo’n schrijver die zichzelf ter discussie stelde.
Maar is dat een verklaring? Je kunt ook, omgekeerd, stellen dat juist al die schrijvers in de belangstelling raakten omdat men zelf zo op zoek was naar de eigenheid, de persoonlijkheid.
Boeken en vrienden
In De smalle mens staan een opstellen verenigd over film, over de samenleving en vooral over boeken. Du Perron was voor alles een lezer, wiens leven duidelijk bestond uit boeken en gesprekken met vrienden over boeken. ‘Eerlijke’ gesprekken, natuurlijk, waarin de vrienden probeerden elkaar niet te ontzien en zo goed mogelijk tot elkaars diepste wezen door te dringen.
Het boek probeert daar dan een weerslag van te zijn. De opstellen voldoen aan zo min mogelijk regels. Soms hebben ze de vorm van een brief aan een vriend; soms bestaan ze uit een wat traditioneler artikel waaromheen de schrijver commentaar heeft geplaatst.
Het is een heel fijne wereld, waar je zo in terecht komt: een wereld waarin het vanzelf spreekt dat boeken ongeveer even belangrijk zijn als vrienden. Waarin je vrienden ook van boeken houden. Waarin boeken je vrienden zijn.
Onzin
Je krijgt er zin van om te lezen, van dat boek De smalle mens. Dat is een zelden beschreven, maar heel interessante functie van sommige boeken. Dat ze je, terwijl je aan het lezen bent, doen verlangen naar nog meer lezen. Zo kreeg ik ineens zin om Lady Chatterley’s Lover eens te lezen, van D.H. Lawrence. (Dat boek is gelukkig inmiddels ook gratis te krijgen en dus het Kroonboek van de volgende week.)
Af en toe maken Du Perron en zijn vrienden zich zorgen over onderwerpen waar nu niemand zich meer druk om maakt: of de film inderdaad een aparte kunstvorm is, en of de ware filmkenner zich dan wel druk maakt om het scenario, bijvoorbeeld. Hoezeer ze ook zichzelf wilden zijn, ze bleven kinderen van hun tijd.
En dat lijkt me de grootste les uit een boek als De smalle mens: jezelf willen zijn is onzin. Maar het is fijn als je vrienden dat dan toch proberen.
Volgende week: Lady Chatterley’s Lover