Het einde van de banken

ACHTERGROND - Veel mensen hebben het vertrouwen in banken verloren. Zij zijn immers de veroorzakers van de crisis die er met ons geld op los speculeerden, te veel risico namen en gered moesten worden met gemeenschapsgeld. Hoe worden we onafhankelijker van deze ‘dienstverleners’?

Dit is de vraag die de initiatiefnemers van de inmiddels vijfduizend alternatieve valuta op de hele wereld, zichzelf stelden. Hoe ontwikkel je een alternatief monetair systeem buiten de banken om? De bekendste van deze alternatieve munteenheden is de Bitcoin, die het betaalmiddel van de toekomst zou worden. Lokale alternatieven als La Mora in Spanje en de Bristol Pound in Engeland zijn voorbeelden van Local Exchange Trade Systems (LETS). Ook in Nederland zien we een groeiende behoefte aan alternatieve valuta.

Sociaal kapitaal

In de Indische Buurt in Amsterdam kun je tegenwoordig met Makkies betalen. Die Makkies zijn niet alleen te verdienen door producten te verkopen, maar ook door klusjes te doen voor buurtbewoners. Nederlandse taalles geven of de hond uitlaten voor de buurvrouw, levert Makkies op en die kan je dan weer uitgeven bij het lokale filmhuis of bij de supermarkt.

Op deze manier bouw je sociaal kapitaal op en creëer je gemeenschapsgevoel. De gemeenschap wordt onafhankelijker van banken en dus minder gevoelig voor crises en de alternatieve munteenheid draagt bij aan de sociale cohesie. De populariteit van alternatieve valuta lijkt hand in hand te gaan met een roep om meer sociaal contact en samenwerking in een wereld die steeds individualistischer is geworden.

Niets nieuws

Alternatieve munteenheden zijn overigens niets nieuws. In de Tegenlichtaflevering De Biecht van de Bankier wijst econoom Bernard Lietaer erop dat in de middeleeuwen iedere stad een eigen munt had.

Ook in Zwitserland wordt al tachtig jaar lang zowel met de officiële Zwitserse Frank als met de alternatieve WIR betaald. Volgens Lietaer is dat de sleutel van de stabiliteit van de Zwitserse economie, omdat er een tegencyclus ontstaat waardoor de alternatieve munt in tijden van recessie de klap op kan vangen. Als we met alternatieve valuta het betalingsverkeer buiten de banken om kunnen regelen, bestaan er in de toekomst misschien helemaal geen banken meer.

Geen toekomst voor de Bitcoin

De alternatieve valuta hebben echter ook keerzijden. In de lezing ‘Biljetten en Bitcoins’ sprak Prof. Dr. Joost Jonkers over de Bitcoin en concludeerde dat er voor deze virtuele munt waarschijnlijk geen toekomst is omdat de waarde fluctueert door het gebrek aan een controlerende autoriteit.

Het doel van de Bitcoin was het ontwikkelen van een wereld valuta die vrij circuleert, immuun is voor overheidsingrijpen en die het betalingsverkeer bij de banken weghaalt. Maar het gebrek van een controlerende autoriteit en fluctuerende waarde maakt de nieuwe muntsoort gevoelig voor criminele transacties en speculatie. Bitcoin verloren al eens in een week tijd de helft van hun waarde. Zonder enige waardevastheid slaat de munt niet aan bij het bredere publiek.

Kleine gemeenschappen

Jonkers concludeert dat alternatieve muntsoorten, die niet van zichzelf waarde hebben, maar waarvan de waarde berust op een sociale conventie, eigenlijk alleen kunnen bestaan in kleine gemeenschappen. Op microniveau is het makkelijker om de stabiliteit van de koers te waarborgen en is er meer vertrouwen in elkaar.

Alternatieve munteenheden zijn dus altijd aan een gemeenschap gebonden, maar mensen worden steeds mobieler waardoor het gebruik van die munten lastiger wordt. Is er dan geen toekomst voor alternatieve valuta?

Vallen en opstaan

‘De ene alternatieve munteenheid, is de andere niet,’ zegt Jaap Vink op een bijeenkomst over alternatieve monetaire systemen in Casco. Al decennia lang is de Social Trade Organisation (STRO) bezig met het opzetten van alternatieve munteenheden over de hele wereld, waaronder de Bristol Pound in Engeland.

STRO ontwikkelt de software die daarvoor nodig is en is op dit moment in gesprek met bedrijven en organisaties in Nederland over het introduceren van een Social Trade Circuit in Nederland, genaamd ‘Buiten de Banken Om’. Het doel van STRO is het creëren van sterke lokale en duurzame economieën die onafhankelijk van banken opereren.

Belangrijk is om te beseffen dat ons huidige economische systeem niet natuurlijk of vanzelfsprekend is. Geld is een sociale relatie, een afspraak tussen mensen. Hoe willen we onze economie organiseren? Het opzetten van alternatieve valuta gaat met vallen en opstaan maar voor nieuwe systemen, is nieuwe kennis nodig, en we leren alleen door te doen.

Via Studium Generale Universiteit Utrecht