Eigen verantwoordelijkheid

Foto: kopen_creditcard-2140603_1280_pixabay

COLUMN - De laatste tijd heb ik een aantal opiniestukken gelezen over de eigen verantwoordelijkheid van de consument, met betrekking tot milieu en gezondheid. Ik bestrijd niet dat die verantwoordelijkheid er is, maar er wordt vaak voorbij gegaan aan de manipulatie van die consument. Marketing is psychologie, laten we dat niet vergeten.

In de jaren ’80 had je een serie rond Max Headroom, een AI-presentator, briljant vertolkt door Matt Frewer. Ook bekend van het nummer Paranoimia van Art of Noise. In de aflevering “Blipverts” worden consumenten blootgesteld aan “subliminal messages”; boodschappen die zo kort in beeld zijn dat je ze niet bewust waarneemt, maar die wel een reactie in je brein veroorzaken. Het blijkt dat mensen die er langdurig aan worden blootgesteld exploderen. Hoewel dit satirisch en dus grotesk overdreven is (en ook heerlijk retro trouwens), is het wel een aardige illustratie van hoe ver bedrijven willen gaan om hun product te verkopen.

We weten allang dat aankoopkeuzes vaak onbewust worden gemaakt en dat we die achteraf gaan rationaliseren. Je wordt gemanipuleerd waar je bij staat, continue. Door reclame, door producten op ooghoogte te plaatsen, door benaming van producten (Light! Verbeterd recept! Ja vast…tot je de ingrediëntenlijst doorneemt…wat maar weinig mensen doen helaas), door gesponsorde “wetenschappelijke” onderzoeken, en de laatste paar jaar ook door influencers op social media.

We hebben in het verleden gezien hoe bedrijven ons stelselmatig een verkeerde voorstelling van zaken hebben gegeven. Roken was gezond. Suiker een prima vervanger voor vet. Oliebedrijven hielden rapportages over milieuschade onder de pet. Apparaten die we kopen worden al sinds jaar en dag zo gefabriceerd dat ze een bepaalde levensduur hebben, zodat we gedoemd zijn steeds een nieuwe aan te schaffen. Erger nog, er wordt gebruik gemaakt van crippleware. And so on and so on. Pas geleden had John Oliver een interessant onderwerp; Astroturfing. Bedrijven of lobbygroepen die zich voordoen als consumentenorganisatie of burgerinitiatief en op die manier hun boodschap naar buiten brengen. Het houdt niet op, er worden steeds weer nieuwe manieren bedacht om ons een rad voor ogen te draaien.

Dus ja, de consument heeft een eigen verantwoordelijkheid. Maar hoe moet die uit de gigantische hoeveelheid bull shit die de wereld in wordt geholpen nog een beetje wijs worden? En de minima hebben al helemaal weinig keus; als je de eindjes aan elkaar moet knopen let je alleen nog maar op de prijs. Dan ga je echt geen ingrediëntenlijst lezen of je afvragen hoe lang de levensduur van je wasmachine is, je bent allang blij dat je je kinderen kan voeden en een wasje kan draaien.

Dus nee, je kunt de consument uiteindelijk niet verantwoordelijk houden voor de chaos die is veroorzaakt door het bedrijfsleven. En door de politiek die dat bedrijfsleven zo de vrije hand heeft gegeven. Met een heilig geloof in marktwerking en zelfregulering.

Het moet gezegd; er ís al heel veel regelgeving, zeker in de EU en Nederland. En toch hebben we het niet goed in de hand. We moeten echt af van het adagio dat economische groei móet, of tenminste een andere definitie verzinnen voor die groei. Want het eindeloos produceren en aan de man brengen van allerhande troep is niet alleen slecht voor het milieu, maar ook slecht voor de mens. Die eigen verantwoordelijkheid is nou eenmaal niet voor iedereen zo makkelijk te nemen.

Reacties (32)

#1 Jos van Dijk

En toch…zou ik de eigen verantwoordelijkheid van de consument niet willen vervangen door een overheid die de beoordeling van al die bullshit overneemt om manipulatie te voorkomen. Zo’n overheid zal ook onderwerp van manipulatie worden van de kant van bedrijfslobbyisten en die opereren per definitie buiten de openbaarheid. De beste waarborgen tegen al dit nepnieuws zijn toch gelegen in goed onderwijs en kritische media. Laat de overheid daar liever in investeren dan in regelgeving die moet uitmaken wat waar en betrouwbaar is en wat niet.

  • Volgende discussie
#2 Joop

Grappig dat in deze tijd waarin we zo egocentrisch en met onszelf bezig zijn, maar we kunnen geen eigen verantwoordelijkheid nemen. Dan moeten we als vrijgevochten geëmancipeerde westerlingen weer bij het handje worden genomen. Want we laten ons te simpel bedonderen door marketingtrucs.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Lutine

We hebben in het verleden gezien hoe bedrijven ons stelselmatig een verkeerde voorstelling van zaken hebben gegeven. Roken was gezond. Suiker een prima vervanger voor vet.

Het is natuurlijk een beetje mal om een producent te geloven.
Dat snapt een klein kind nog wel. Stap eens bij de Ford dealer binnen. Gaat de verkoper je aan raden om een Opel te kopen? Stap eens bij een makelaar binnen. Gaat hij je aan raden om eerst eens bij de concurrent te kijken, want die heeft leukere huizen?

In mijn Nederland was het in de jaren 70 al breed bekend dat tabak en suiker geen goede zaak was voor je gezondheid. Ik heb willens en weten gerookt en suiker gebruikt. De enige die daar verantwoordelijk voor was, dat was ik zelf. Maar ik zie hier weer het overbekende zoeken naar schuldigen. En dat ben je nooit zelf, anderen krijgen altijd de schuld.

Sorry, maar ik trap er niet in.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 KJH

He @0! Het is ‘continu’, niet ‘continue’. Dat laatste is namelijk een Engels werkwoord. Voor de rest: wat een kont-artikel. Kijk ‘es, dat je als consument niet wordt geacht om een microscoop te voorschijn te pakken om te zien of er ook Listeria in je melk zit – soit. Daar hebben we de voedsel- en waren-autoriteit voor. Dat je niet bedrogen mag worden – daar hebben we allerlei wet en regelgeving voor. Maar wie op dit niveau de eigen verantwoordelijkheid van de consument wil afschaffen, weet niet in wat voor wespennest hij/zij zichzelf steekt. Man man man.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Bismarck

@4: Continue is ook een Nederlands bijvoeglijk naamwoord (bv. er was continue regenval deze winter, lengte is een continue variabele).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Folkward

@4
Er is in ieder geval één regel als je mensen gaat verbeteren op hun grammatica/spelling: zorg dat je eigen reactie goed op orde is. Hoewel je gelijk hebt wat betreft continu (met de kanttekeningen van #5), zijn er wel degelijk fouten in jouw reactie: waren-autoriteit heeft een onnodig koppelteken, maar het koppelteken ontbreekt dan weer bij ‘wet- en regelgeving’. Daarnaast wordt ’tevoorschijn’ als één enkel woord geschreven, niet als twee. Mocht een artikel echt bol staan van de fouten, dan mag je daar (de redactie) best op wijzen (het hoort immers bij dier taken). Maar enige mildheid misstaat niemand.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 DeVrede

Niemand dwingt je de treurbuis aan te zetten, zoals niemand je dwingt je op sociale media te begeven en ik ook nog nooit gehoord heb van dwang bij het aanschaffen van een Knorr zakje; dat doen mensen zelf.

Jouw voorstel om de overheid erop te zetten roept bij mij zo mogelijk nog meer weerstand op dan zelfregulering van de markt. Maar laten we voor het gemak er eens van uit gaan dat jouw idee erdoor komt. Hoe werkt dat dan vanaf dat moment?

Gaat de overheid alle definities bepalen?
Gaat de overheid de controles op naleving uitvoeren?
Hoe zien de sancties eruit en wie krijgen die opgelegd?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Manfred

Het gekke van produkten aanschaffen is dat je eigenlijk niet het ding wilt hebben maar wat het doet. Wie wil er nou echt een wasmachine hebben, zo’n lawaaierige staindeweg? Je wilt schone was! Als al je was automagisch schoon en droog zou zijn als je dat nodig hebt zouden er geen was- en droogmachines meer worden gekocht.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Karin van der Stoop

@4: Waar zeg ik dat ik de eigen verantwoordelijkheid wil afschaffen? Ik bestrijd zelfs niet dat die er is en er ook moet zijn (duh). Misschien moet je met je luie kont nog ff een cursusje begrijpend lezen doen.

Ik geef alleen maar aan dat gezonde en bewuste keuzes moeilijk worden gemaakt. En niet alleen voor minima en/of laagopgeleiden. Ook de drukke tweeverdieners hebben vaak geen tijd, zin of benul om zich te verdiepen in wat ze nou precies in huis halen of in hun mond proppen. Ik probeer zelf zo bewust mogelijk te zijn van wat ik koop (en kies soms ook bewust voor lekker maar ongezond, want ik kan het hebben, en ook ik laat me wel eens verleiden tot een product ik dat eigenlijk niet nodig heb…niets menselijks is mij vreemd), maar van sommige producten is niet eens helemaal te traceren hoe en waar ze zijn geproduceerd. Zie het kledingconvenant.

Ik pleit ook niet per se voor nóg meer regels, ik zou willen dat het huidige systeem, dat gewoon verrot is en slecht voor mens en milieu, veranderd wordt. Er gaat zoveel mis, dingen die ik niet eens genoemd heb in het artikel omdat ik niet een heel essay wilde schrijven; dat gesleep met producten over de hele wereld, het uitputten van grondstoffen, de plastic soep, uitbuiting van mensen in de derde wereld, dierenleed, overgewicht van kinderen in het westen, enzovoort. Dat is toch echt allemaal te danken aan het bedrijfsleven en het idee dat we altijd maar meer moeten produceren omdat de economie moet groeien. Misleiding en manipulatie van de consument zijn daar een instrument in.

Bedrijven zijn natuurlijk niet “slecht” of zo (op een paar uitzonderingen na), ze hebben ook voor veel innovatie en welvaart gezorgd. Maar het systeem is wel uitgegroeid tot een perversiteit. Dat moet en kan anders.

Er zijn gelukkig al een paar voorbeelden van duurzame initiatieven, zoals Philips Lighting, waar je verlichting least in plaats van koopt. Waarmee Philips er dus zelf bij gebaat is om lampen te maken die heel lang mee gaan. Win-win-win, ze maken nog steeds winst, de klant heeft er geen omkijken naar en het milieu wordt gespaard. Dus zo kan het ook.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Karin van der Stoop

@7: Dat zeg ik dus helemaal niet, dat maak jij ervan. Zie verder mijn commentaar in #9

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Karin van der Stoop

@6: Hehe…mooi gepareerd. Ik maak niet zoveel taalfouten, al overkomt het me natuurlijk best eens. Maar een correctie met zoveel fouten erin is wel erg grappig. Daarnaast ook nog nix begrijpen van het artikel…vrouw vrouw vrouw.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Karin van der Stoop

@8: Het wachten is op de sonic shower en aanverwanten. De replicator, tricorder en de transporter. Zijn we van een hoop gezeik af.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 beugwant

@9:

”Er zijn gelukkig al een paar voorbeelden van duurzame initiatieven, zoals Philips Lighting, waar je verlichting least in plaats van koopt. Waarmee Philips er dus zelf bij gebaat is om lampen te maken die heel lang mee gaan. Win-win-win, ze maken nog steeds winst, de klant heeft er geen omkijken naar en het milieu wordt gespaard. Dus zo kan het ook.”

Dan is de cirkel weer rond. Het doet me denken aan die oerdegelijke T65 huurtelefoon van de PTT, die -hoe kwaad je ook was na een ongelukkig gesprek- niet kapot te krijgen was.

Maar misschien helpt het als we -toch weer overheid- de wettelijke garantie op een hoop spullen gewoon eens op minimaal vijf of tien jaar stellen. Of op zijn minst een bepaalde mate van repareerbaarheid verplichten. Zal Apple niet leuk vinden, een iPhone met een verwisselbare accu.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Lutine

Ik pleit ook niet per se voor nóg meer regels,

Is in tegenspraak met:

Dat moet en kan anders.

Het moet en kan anders, maar zonder nóg meer regels, Karin?
Ik kan er nog steeds geen touw aan vast knopen waar het allemaal heen gaat. Ik moet mijn spullen gaan leasen? Volgens mij doen ze dat al met die smartfoontjes (heb ik van horen zeggen, ik heb niet zo’n ding) en dan noemen ze dat een abonnement. Waarvan de eigenaar dan na 1 of 2 jaar weer een nieuwe neemt, want het kost toch maar xx euro per maand.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 analist

@12: Ah een Star Trek-socialist. Figures. Als tiener vond ik dat ook wel leuk, als jongvolwassene vind ik iets als The Expanse (https://en.wikipedia.org/wiki/The_Expanse_(TV_series)) ietjes boeiender.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Lutine

http://www.lighting.philips.nl/home

Ik zit me nu nog steeds af te vragen of dat serieus is, zo’n led lampje leasen. Die dingen kosten een paar euro en hoe lang ze mee gaan weet ik niet. Armaturen koop je in principe bijna nooit, die gaan zelden stuk.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 pjotr

Ik vind, dat Karin een belangrijk probleem aankaart. We worden om ons heen continu (zonder e) gebombardeerd met prikkels van bedrijven (en soms ook van non-profit instellingen). Die hebben allemaal tot doel ons ergens toe te bewegen; vaak om iets te kopen. Grote bedrijven hebben hele legers van marketeers, psychologen en juristen in dienst om dat te bewerkstelligen. Als simpele burger probeer ik tissen al die bullshit mijn weg te vinden. Door dezelfde reclame word ik er almaar op gewezen, dat ik een vrije burger ben , die zijn eigen keuzes moet maken. Als ze dat echt zouden willen, zou al die reclame met vaak halve waarheden, niet nodig zijn.
Meer overheidsregels? Waarschijnlijk wel nodig, maar ook niet alleenzaligmakend. Langere garantietermijnen lijkt.me wel zinnig. En een reclamecode-commissie van kritische burgers, in plaats van zo’n commissie bemand door reclamemakers.en lieden uit het bedrijfsleven.
En consumentenopvoeding maar zonder vingers van het bedrijfsleven erin.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 analist

@17: Grote bedrijven hebben hele legers van marketeers, psychologen en juristen in dienst om dat te bewerkstelligen.

Ik werk bij een vrij groot bedrijf en:
->de enige psycholoog op mijn afdeling is een middle manager
->de marketingafdeling is misschien een derde van een IT, klantcontact of finance afdeling en bestaat met name uit tekstschrijvers en webanalisten
->de juridische afdeling is vrijwel uitsluitend bezig met het vertalen van nieuwe regelgeving (vanuit de wetgever en toezichthouder) naar de werkvloer.

ik denk dat je de effectiviteit van het groot bedrijfsleven om ons te manipuleren erg overschat.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Lutine

@17

In feite schrijf je dat je een onmondige slaaf van je behoeftes ben.
Zo’n bedrijf hoeft maar op een paar knopjes bij je te drukken en je vliegt naar de winkel om overbodige troep te kopen.

Ik begin zo langzamerhand door te krijgen waarom ik het onderwerp niet begrijp.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 George_Smiley

@17: Als ik door de supermarkt loop op zoek naar een bepaald artikel van mijn boodschappenlijstje, sta ik wel eens stil bij een artikel, wat ik eigenlijk niet zoek. Ik vraag me dan af, waarom sta ik bij dit artikel? En dan schiet me te binnen, dat ik ergens een reclame heb gezien van het product, en koop ik het dus niet, want ik heb het niet nodig.
Hetzelfde geldt min of meer met webreclame. Heb ik eens onderzoek gedaan op het web naar een bepaald product en mijn keuze bepaald en aangekocht, krijg ik ex post facto allerlei reclame-uitingen die betrekking hebben op de productgroep via Google Ads o.i.d. Dat werkt dus ook niet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 beugwant

@20: Het is intussen al zo dat ik liever niet heb dat huisgenoten ‘even snel iets googlen’ wanneer ik als user ben ingelogd. Want zo’n zoekopdracht blijft je inderdaad achtervolgen wanneer het allang niet meer relevant is, als het dat al ooit geweest zou zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Frank789
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 DeVrede

@10:

Ik vraag je, meegaand in je gedachtenexperiment, hoe dat ’tot iets anders komen’ er dan in de praktijk uit ziet. Je wekt de indruk dat niet te weten of in ieder geval druk je je buitengewoon vaag en vrijblijvend uit terwijl je tegelijkertijd wel roept dat er verantwoordelijkheden moeten worden opgepakt.
Daar word ik dan wat kriegelig van…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 Karin van der Stoop

@14: Ik zei “niet per sé voor meer regels”, misschien is dat wel nodig. Maar het kan ook zijn dat er gewoon andere regels nodig zijn. Of stimuleringsregelingen. Of iets met belastingen.
Maar ik denk dat verandering niet uit de politiek zal komen. Daarom haal ik het voorbeeld van Philips aan.
Waarbij jij je natuurlijk gewoon van de domme zit te houden. Daar gaat het in eerste instantie om het bedrijfsleven. Fabrieken en kantoren die gigantische hoeveelheden lampen nodig hebben. En die een facilitaire dienst hebben om dat allemaal te beheren. Dat kan Philips dus helemaal uit handen nemen.

Maar aan het belangrijkste punt ga je helemaal voorbij; dat het in deze constructie voor Philips zelf van belang is om lampen te maken die veel langer meegaan. En dat scheelt bergen materiaal, energie, afval en frustratie. En you know what, uiteindelijk heb jij daar ook profijt van, dat je lampies thuis langer meegaan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 Karin van der Stoop

@23: Ik hoef als columnist ook niet met een oplossing te komen, ik signaleer iets dat ik problematisch vind. En het ergert me, in dit geval maar ook vele andere, dat de verantwoordelijkheid vaak bij de burger wordt neergelegd. Die moet maar consuminderen, terwijl het hele systeem erop gebouwd is om te consumeren. En daar worden heel wat psychologische trucjes voor uit de kast getrokken. Daar word ik dan weer heel erg kriegelig van.

Maar om je toch tegemoet te komen: Kate Raworth heeft denk ik een aardige aanzet gegeven met haar donut-theorie.
Zie verder #24

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 JANC

@13: Als ik kijk naar leasingauto’s weet ik niet of de duurzaamheid daar nou zo hoog in het vaandel staat, met elke twee jaar een nieuwe wagen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 Lutine

@24

Ten eerste: “Waarbij jij je natuurlijk gewoon van de domme zit te houden.” is een diskwalificatie van je gesprekspartner. Vind ik erg jammer.

Ten tweede: Ik ben een mens, geen fabriek of kantoor. Ik reageer dan ook als mens. Deze mens/burger/consument koopt lampen in de hoop dat deze zo lang mogelijk mee gaan. De spaarlampen uit het verleden waren een teleurstelling. De led lampen die er nu zijn lijken beter. Maar dat kan alleen de tijd mij leren.

Ten derde ga je finaal voorbij aan wat ‘leasen’ betekent. Leasen (of equivalenten) betekent een contract en voorfinanciering met en van de fabrikant. (En achter de fabrikant staat altijd een bank!) Ik als mens/burger/consument wens vrijheid t.o.v. de producenten. Ik wens mij niet te laten knechten door het grootkapitaal. Liever niet de modernste snufjes dan een 48 maandelijkse afbetalings termijn. Mijn vrijheid is mij liever dan een contract met wie dan ook. (Uitgezonderd mijn vrouw)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#28 JANC

@18: Ja, lekker anoniem “werken voor een groot bedrijf”. Maar zonder naam is dat zo vaag. Je noemt geen branche, je noemt geen product. Ik denk dat een firma als Coca-Cola of Shell toch vrij grote marketingafdelingen hebben.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#29 Frank789

@28: Ik denk dat velen een totaal verkeerde indruk hebben van de hoeveelheid grote bedrijven in Nederland.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#30 Analist

@28: @29: groot is relatief frankje. In Nederland hoor je met >1000 man bij het grootbedrijf. Mijn werkgever: 3500 fte, verzekeraar.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#31 Frank789

@30: [ groot is relatief frankje. ]

frankje??? Serieus?
Wat staat er in @29 dat je zo op je pik getrapt bent en ad hominem gaat?
Of gewoon nog steeds pissig dat ik je de les over online / direct marketing gelezen heb?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#32 Frank789

@28: Even ter verduidelijking:

Slechts 2800 bedrijven met meer dan 250 werknemers. Van de totaal pakweg 1,5 miljoen bedrijven waarvan 1,1 mln met één werkzame persoon.
En tegenwoordig is er veel geoutsourced omdat je niet meer alle marketing/juridische etc specialismen in huis kunt en wilt hebben.

https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2015/16/steeds-meer-ondernemers-in-nederland

  • Vorige discussie