Yesilgöz, de formatie en de kunst van het verschuivende midden

Dilan Yesilgöz heeft een opmerkelijke politieke vaardigheid ontwikkeld: ze hoeft zelf niet te bewegen om het midden van plaats te laten veranderen. Haar bewering dat een kabinet met JA21 een middenkabinet zou zijn, is geen beschrijving van de politieke werkelijkheid maar een poging de werkelijkheid te veranderen. Het mogelijke gevolg? Het midden wordt niet langer gezien als een plek waar je elkaar treft, maar als een label dat je plakt op partijen die je strategisch nodig hebt.

Het traditionele midden had, ondanks zijn halfslachtigheid, een functie. Het was de zone waar partijen zichzelf temden, waar scherpe randen werden afgeslepen. Yesilgöz draait dat nu binnenstebuiten. In haar lezing hoeft niemand zich meer te matigen om het midden te bereiken; het midden schuift gewoon op tot het precies past rondom de gewenste coalitie. Het is geen ideologische beweging maar een taaloperatie.

Tegelijk blijft de realiteit dat JA21 geen middenpartij is. Het is een verzameling weggelopen FvD-standpunten in net iets acceptabeler verpakking. Door hen in het centrum te plaatsen, wordt de beweging naar rechts verkocht als bestuurlijke normaliteit. Niet de inhoud verschuift, maar de etiketten. En zodra dat frame staat, wordt kritiek afgedaan als niet willen luisteren naar de verkiezingsuitslag.

Het verschoven Overton-window en de gedeelde verantwoordelijkheid
Dit proces raakt aan iets breders: het Overton-window is de afgelopen jaren stelselmatig naar rechts geduwd. Niet door spontane maatschappelijke consensus, maar doordat rechtse partijen het met overtuiging hebben opgerekt. Maar rechts deed dat niet alleen. Links heeft hieraan meegewerkt door mee te schuiven in plaats van zich te verankeren, uit angst voor ‘de kiezer’ . Steeds een stapje naar rechts richting het nieuwe centrum, zogenaamd om relevant te blijven, maar in feite een bevestiging van de verschuiving. Daardoor draagt ook links verantwoordelijkheid voor het feit dat standpunten die ooit als radicaal golden nu als serieuze beleidsvoorstellen worden gepresenteerd.

Die volgzaamheid heeft een tweede effect gehad: de definitie van wat een middenpartij is, wordt nu blijkbaar bepaald door partijen die het midden zelf al hebben verlaten. De vraag of de VVD nog een middenpartij is, is daarmee onvermijdelijk geworden. De partij heeft jarenlang beleid en retoriek omarmd die haar inmiddels rechts positioneren. Toch blijft zij vasthouden aan de claim dat zij het centrum representeert, waarmee het de motor is van deze verschuiving.

De wind uit Washington
Daar bovenop klinkt steeds harder de steun uit de Verenigde Staten voor radicaalrechts. In de VS wordt dat frame verkocht als verzet tegen globalisme, migratie en “woke”, en die retoriek bereikt Europa zonder noemenswaardig tegengewicht. De lof waarmee Amerikaans rechts Europese populisten omarmt, fungeert als een soort internationale validatie. Het werkt als druk van buitenaf om het politieke landschap nóg verder naar rechts te verschuiven. Wat ooit extreem was, wordt zo gepresenteerd als onderdeel van een wereldwijde trend.

Het bewijs dat de strategie werkt
En dan gebeurt er iets opmerkelijks in de Nederlandse formatie. VVD schuift aan tafel met D66 en CDA, terwijl GL/PvdA aan de zijlijn staat. Dat is niet alleen een onderhandelingstechnisch detail. Het is het bewijs dat de strategie van Yesilgöz effect heeft. Door zonder veel bezwaar te accepteren dat de VVD vanzelfsprekend een middenpartij is en GL/PvdA niet, bevestigen D66 en CDA precies dat frame dat hen op termijn óók verzwakt. Zij normaliseren een politieke indeling waarin VVD het centrum bezet, ondanks een koers die allang naar rechts is verschoven. Het is alsof men de plattegrond van het landschap accepteert zonder zich af te vragen wie die plattegrond heeft getekend.

Het signaal is duidelijk: de VVD mag meepraten omdat ze als middenpartij wordt gezien, niet omdat ze zich gedraagt als middenpartij. GL/PvdA wordt uitgesloten omdat het frame hen buiten het midden plaatst, niet omdat hun standpunten extremistisch zouden zijn. De formatie bevestigt daarmee precies het verhaal dat Yesilgöz probeert te verkopen.

De mal die altijd past
Wat Yesilgöz doet, is geen poging om het midden te beschermen. Het is een poging om het midden te bezitten. Een poging om de definitie van redelijkheid te herschrijven zodat zij er automatisch binnen valt. Het midden wordt een elastische zone die zich plooit naar de strategie van één partij. Wie kritiek levert, kan gelijk worden neergezet als iemand die de nieuwe werkelijkheid niet begrijpt.

Misschien is dat de kern: niet dat JA21 in het midden zou passen, maar dat het midden zelf is verplaatst, uitgehold en opnieuw gevuld. Dat links meebeweegt en daardoor medeverantwoordelijk is. Dat de internationale wind het proces versnelt. En dat andere middenpartijen het frame bevestigen door te doen alsof de VVD nog altijd de natuurlijke bewoner van dat centrum is.

De vraag is dus niet of Yesilgöz het midden aan het reconstrueren is. De vraag is waarom zo veel partijen haar daarbij helpen.