WW: Zon wellicht in winterslaap

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

De zonnecyclus: je kon er altijd je klok op gelijk zetten. Iedere elf jaar groeit het aantal zonnevlekken tot een hoogtepunt, waarna het weer nagenoeg tot een nulpunt daalt. Maar de huidige zonnecyclus, die in 2008 begonnen is, lijkt één van de zwakste ooit gemeten te worden.  En nieuwe meetmethoden en -instrumenten lijken nu aanwijzijngen op te leveren dat de zon misschien wel een cyclusje over wil slaan.

Zonnevlekken zijn donkere vlekken op het oppervlak van de zon. Het bijvoegelijk naamwoord ‘donker’ moet hier nogal relatief genomen worden, de vlek is nog altijd 5000 keer lichter dan de maan. Wat zonnevlekken precies zijn, is niet helemaal duidelijk, maar het lijkt in ieder geval te gaan om een magneetveld wat afwijkt van die van het omliggend zonne-oppervlak. Als de afwijking te groot is, ontstaat er een soort tunnel-effect die door het oppervlak heen boren. In het ontstane dipje gaat de temperatuur omlaag. Waar kleinere zonnevlekken in enkele minuten verdwijnen, blijven sommige dagen en weken in stand.

Grote zonnevlekken kunnen met het blote ook worden waargenomen (NIET DOEN), en de eerste waarnemingen dateren van voor Christus. De ontdekking van het cyclische van de zonnevlekken werd gedaan in 1843 door de Duitse astronoom Samuel Heinrich Schwabe. Zonnevlekken -en dus de cyclus- kunnen worden gebruikt om verstoringen in de ionosfeer te voorspellen en hebben als zodanig invloed op radio- en  satelliet-communicatie (ik zeg het er maar even bij, om aan te tonen dat astronomie wel degelijk toegepast onderzoek kan zijn).

Volgens de zonnecyclus moeten we nu steeds meer zonnevlekken gaan waarnemen, maar het aantal vlekken in 2008 daalde zoals gezegd tot een dieptepunt. Onderzoeker Frank Hill van het National Solar Observatory in Sunspot, New Mexico zegt dat er aanwijzingen zijn dat het wel eens een serieuze winterslaap kan worden. Zo zijn er dit keer veel minder lichte verstoringen te zien dan anders. Deze lichte plekken, die beginnen bij de evenaar en langzaam naar de polen bewegen zijn een indicator voor de zonne-activiteit. En deze dip is zo ernstig dat onderzoekers niet alleen denken dat de in 2013 verwachte piek uit zal blijven, maar ook die van 2022.

Overigens zou het niet de eerste keer dat de zon zich langere periode koest houdt. Van 1645 tot 1715 werden ook al geen pieken in zonneactiviteit waargenomen: het zogenaamde Maunder Minimum. Eén theorie over de huidige dip is dat deze samenhangt met deze veel oudere. Dat zou een langere cyclus bovenop de kortere kunnen aanduiden.