In zijn verder positieve bespreking van de film Selma in de NRC van afgelopen woensdag (betaalmuur) echoot recensent André Waardenburg de kritiek die erover in de Amerikaanse media rondzong:
[D]e film doet alsof Johnson de Voting Rights Act opzettelijk traineert, in werkelijkheid was dit niet zo en konden King en Johnson het vrij goed met elkaar vinden.
In diezelfde NRC herhaalt ook filmredacteur Coen van Zwol in het stuk Waargebeurd, maar toch zeker niet zo? (betaalmuur) deze kritiek:
In Selma raakt Johnson zo geïrriteerd dat hij de FBI opdracht geeft om King onder druk te zetten met overspeltapes. Geschiedvervalsing, protesteerde Johnsonbiograaf Mark K. Updegrove. Dominee King en de president waren, disputen over tactiek en tempo ten spijt, twee handen op één buik. Johnsons rechterhand Joseph A. Califano noemt de president zelfs de ware strateeg achter Selma.
Op deze kritiek van Califano (die ook voorstelt dat Selma uit bioscopen wordt geweerd en uitgesloten wordt van het winnen van prijzen) plaatst Van Zwol wel een reactie van regisseur Ava DuVernay:
„Mijn mond valt open van verbazing. Beledigend”, tweette regisseur Ava DuVernay in een reactie.
Maar suggereert vervolgens sterk dat DuVernay niet verbaasd en beledigd was omdat deze kritiek inhoudelijk onjuist was, maar omdat ze gewoon vindt dat ze zich als filmmaker dergelijke vrijheden mag permitteren:
[W]aarom mag een dode president niet een beetje verschurkt worden in dienst van het drama? […]
DuVernay zelf gaat in interviews verder: historische waarheid is relatief, een kwestie van standpunt. Zelfs leugens zijn prima: dat nodigt uit tot nader onderzoek. Een fan wijst erop dat Abraham Lincoln in een actiefilm als vampierjager figureert, dus mag je je ook met Lyndon B. Johnson vrijheden permitteren.
De volgende alinea wijdt Van Zwol dan aan het onderuithalen van DuVernays zogenaamde standpunt:
Dat is iets te gemakkelijk. […] Hoewel iedereen beseft dat films feiten condenseren en samenvoegen, is de minimale eis dat ze zo ‘de waarheid liegen’.
De voorstelling dat DuVernay weliswaar beseft dat ze oneerlijk is over de rol van Johnson, maar dat ze gewoon vindt dat ze daarover oneerlijk mág zijn om dramatisch gezien een betere film te maken, is echter volkomen vals. Dat spreekt eigenlijk alleen al uit de tweet die Van Zwol ‘citeert’:
Notion that Selma was LBJ’s idea is jaw dropping and offensive to SNCC, SCLC and black citizens who made it so.
(Mijn dik, uiteraard.)
Niet de stelling dat ze eerlijk dient te zijn is dus “jawdropping and offensive”, maar de stelling dat ze niet eerlijk is. Hoewel de NRC dit op geen enkele manier erkent, verzet ze zich dus juist tegen de beschuldigingen dat ze niet eerlijk is geweest, en haalt daar o.a. dit stuk (uit 2013, ruim vóór de controverse) van historicus Louis Menand in The New Yorker voor aan, waarin deze zegt:
Kennedy and Lyndon Johnson did not especially like dealing with King. But they needed him, because they needed a hero whose vision the democratic system could realize. […]
Johnson recognized the need for additional voting-rights legislation, and he directed Nicholas Katzenbach, soon to be his attorney general, to draft it. “I want you to write me the goddamnest toughest voting rights act that you can devise,” is the way he put it. But then progress slowed. Johnson had the most ambitious legislative agenda of any President since F.D.R. (his idol), and he explained to King that he was worried that Southern opposition to more civil-rights legislation would drain support from the War on Poverty and hold up bills on Medicare, immigration reform, and aid to education. He asked King to wait.
King thought that if you waited for the right time for direct action (as nonviolent protests were called) you would never act.
Sindsdien heeft DuVernay meer bijval gekregen, en zou het dus eigenlijk al niet eens meer omstreden mogen zijn dat de rol van Johnson, zoals voorgesteld in Selma, wel degelijk eerlijk is weergeven.
Reacties (13)
In diezelfde NRC van afgelopen woensdag noemde Los Angeles-correspondent Diederik van Hoogstraten American Sniper trouwens ook “verrassend apolitiek.”
Over “jawdropping and offensive” gesproken …
, we zijn rechtse rakkers.
Maar wat mij betreft – ik neem de beweringen van de Johnson-biograaf en -rechterhand ook in mijn stuk ter kennisgeving aan – ze hebben een belang in Lyndon B. Johnson als held – en ik schrijf in het stuk ook dat ze hun best doen Johnsno ‘als essentie van het Selmaverhaal’ te positioneren.
Uit dat stuk van The New Yorker maak ik op dat King wellicht Johnsons agenda forceerde in Selma, maar uit andere stukken dat Johnson dermate zo alert en enthousiast reageerde op Selma dat het draagvlak dat King daar creeerde het Witte Huis bij enig doordenken wel degelijk welkom was.
Ik denk dat de dynamiek tussen Johnson en King in wezen correct wordt geschets – zelfde doel, maar de een op de rem en de ander op het gas. En het is politiek, dus men zet elkaar al doende op allerlei manieren onder druk.
Maar op een ander punt wordt Johnson wel degelijk ‘verschurkt’: in de scènes waar Johnson J. Edgar Hoover op de dominee afstuurt – ook The New Yorker noemt die ‘onhandig’ – zo van – oude witte mannen zweren altijd samen. Hoewel Hoover en zijn FBI ooit King al veel langer afluisterde, ooit met de zegen van Robert Kennedy, was Hoover een ongeleid projectiel met een eigen politiek.
Ik geloof overigens niet dat het gedoe over Johnson de film zijn Oscarnominaties kostte. Dat zit dieper. The Academy is doodsbenauwd voor controverse. En streepte volgens mij mentaal American Sniper af te tegen Selma.
Coen van Zwol
Wauw. “Verschurken”. Dat is een mooi woord. Dat kan blijkbaar niet zonder het tegendeel “Verhelden”.
Goed nieuws, een film is maar een film. In het echt is niemand zwart, en niemand is wit, we zijn allemaal grijs dus laten we nu maar stoppen met het elkaar opknopen omdat er ergens in een boekje staat dat dat zo is.
Seemingly Unrelated…
Poetin is een fijne vent als hij zegt dat Nederland meer zou moeten doen tegen pedo’s en voor vrouwenrechten.
Poetin en vrouwenrechten? Voortplanting is nationale plicht, en wat betreft verkrachting – een echte kerel probeert het, een goede vrouw verzet zich. Zo herinner ik me althans.
@2 Vanuit het oogpunt van de dramaturgiek heeft dat wel enkele voordelen. Je hoeft niet nog eens allerlei nieuwe karakters in te voeren en hun motivaties uit te leggen om te kunnen laten zien dat de FBI zelfs sekstapes van MLK naar diens echtgenote stuurde om hem te intimideren, en welke impact dat had. FBI-directeur Hoover is in de film gewoon het kwade duiveltje dat de linkerhand van Johnson stuurt. Meer is niet nodig.
De regisseur voert bovendien de tegenstand van Johnson op, en daarmee wordt de prestatie van MLK des te groter dat deze de Amerikaanse president over wist te halen tot het invoeren van een federale Voting Rights Act, die discriminatiepraktijken verbiedt.
Overigens vind ik Selma niet de briljante film die nogal wat Amerikaanse ‘liberals’ ervan maken. Het doet me vooral denken aan die HBO-drama’s over het leven van deze of gene. Alleen dan gepolijster. De film beoogt m.i. ook een stukje maatschappijleer te zijn; en dat maakt historische onjuistheden dan wel weer kwalijker dan in een willekeurige andere film.
Hij beviel me juist wel om dat ouderwetse recht-op-en-neer achtige: een film die geschiedenis serieus neemt, de complexe manoeuvres, timing en details waaruit politiek bestaat. En dan zijn er nog een stuk af wat uistekende rollen. Geen meesterwerk, maar beter dan een educatieve HBO-film, en zeker beter dan ik had verwacht. Ik vermoedde veel plechtig gedeclameer.
@2:
Het stukje doet meer dan hun standpunten als zodanig (dus als hún standpunten) weergeven, het laat deze standpunten zonder weerwoord staan en suggereert daarmee dat ‘Selma’ inderdaad een loopje met de waarheid neemt.
Zo zal vermoedelijk bijna iedere lezer het opvatten. (Zeker wanneer deze ook André Waardenburgs recensie van ‘Selma’ in dezelfde krant heeft gelezen.)
Maar het punt is eigenlijk vooral dat de (laten we zeggen) wederhoor van de regisseur niet volledig en correct wordt weergegeven. Het stukje wekt sterk de suggestie dat DuVernay zich niet helemaal verzet tegen de beweringen van Califano en Updegrove, erin meegaat zelfs, terwijl ze zich, integendeel, juist ontzettend fel heeft verzet. (Zoek haar Twitter-timeline bijvoorbeeld maar eens na op ‘Johnson’ en ‘LBJ’.)
Dat is misleidend.
Wat betreft die ‘verschurking’ van Johnson door hem de FBI te laten verzoeken King onder druk te zetten, voor zover ik weet is Johnsons precieze rol daarin niet bekend en het invullen van dergelijke gaatjes lijkt me nou typisch wel onder artistieke vrijheid vallen. Ook omdat Johnson in die tijd hoe dan ook de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het doen en laten van de FBI droeg, en omdat we redelijkerwijs mogen veronderstellen dat Johnson wel degelijk wist dat de FBI ‘zijn vriend’ King bespioneerde (en meer) terwijl hij de FBI hiervan ook had kunnen afhouden (Hoover en Johnson waren ook lange tijd buren en persoonlijke vrienden), mag de voorstelling van Updegrove en Califano dat ‘Selma’ oneerlijk is over Johnsons rol best van enige kritiek voorzien worden — en dan bedoel ik uiteraard meer dan alleen zeggen dat ze Johnsons rol in de film iets te belangrijk maken.
Nou. dan zijn we het eens. ‘het invullen van dat soort gaatjes vind ik onder de artistieke vrijheid vallen’. Ik ook. Mooi werkwoord daarvoor bedacht zelfs: verschurken. Mag van mij ook beset met Lyndon B. Johnson, zoals ik in de tekst ook aangeef. Overigens is het een misvatting – dames? heren? – dat ik in iets diepzinnigs zeggen over Johnson, King en hun relatie. Het stuk gaat over controverses die je in Oscarcampagnes krijgt bij waargebeurde verhalen, en wanneer dat ze schaadt – Selma is in dat kader gewoon een casus.
Het is een casus, daarover zijn we het inderdaad eens :þ
Maar daarmee houdt het dan ook (bijna) meteen op, want ik vind niet dat jullie deze casus correct weergeven, en jullie schijnbaar wel.
Ook zijn we het er niet over eens dat Johnson überhaupt ‘verschurkt’ wordt. De film schuift hem de volledige verantwoordelijkheid van het handelen van de FBI t.a.v. King toe, dat is waar – die verdient hij ook.
De film liegt wat dat ingevulde gaatje betreft de waarheid, en dat is het enige wat we (ook volgens jullie stukje) mogen verlangen.
(daarnaast zijn we het erover eens dat ‘verschurken’ inderdaad een mooi werkwoord is … )
@9: Snap ik nu goed dat je vindt dat wanneer iemand fout is geweest je hem ook van dingen mag betichten die hij niet gedaan heeft zodat men hun vooroordeel mogen bevestigen?
@10: Nee, dat snap je niet goed.
Johnson was uiteindelijk verantwoordelijk voor de FBI, er wordt hem dus niets in de schoenen geschoven wat daar niet thuishoort.
De waarheid wordt dus geen onrecht aangedaan, de waarheid wordt alleen versimpeld. Wat inderdaad mag, in een film van twee uur die in hoofdzaak helemaal niet gaat over de (schijnbaar zeer complexe) relatie LBJ-FBI-MLK … (en die misschien inderdaad wel een eigen film verdient.)
Er gaat niets boven een goed boek:
http://www.nybooks.com/articles/archives/2015/feb/19/some-different-ways-looking-selma/?insrc=whc
@amateur commenter
Een filmmaker heeft inderdaad een zekere vrijheid de waarheid te condenseren, feiten of personen samen te voegen, in dienst van het drama. Dat betekent natuurlijk niet dan hij alles maar mag beweren…