Wie heeft er trek in een levenslang dieet?

ANALYSE - Door een goed uitgekozen dieet gebaseerd op de biochemie van het menselijk lichaam, zou medicatie misschien overbodig worden, berichtte de Volkskrant onlangs. Onzin, vindt Marcel Hulspas.

Wetenschap dringt maar zelden door op de voorpagina van de dagbladen. Het enige dat wél weet door te dringen, zijn mooie foto’s van planeten, of een of andere stunt die als ‘wetenschap’ wordt verkocht. Een wetenschapsredacteur die daar zijn stuk wil hebben, moet pretenderen wérkelijk revolutionair te brengen. ‘Dieet vervangt medicijn’ stond er onlangs op de voorpagina van de Volkskrant. Dat klinkt revolutionair. En voor wie dat niet begreep, was er de bovenkop: ‘Routeplanner’ menselijk lichaam brengt revolutie teweeg in de geneeskunde’.

De intro gaat in hetzelfde tempo nog even verder: ‘Op maat gemaakte diëten ter vervanging van geneesmiddelen. Het einde van de hielprik. Betere kankergeneesmiddelen. Volgens wetenschappers ligt het allemaal in het verschiet, nu systeembiologen voor het eerst een complete biochemische ‘routekaart’ van de mens hebben voltooid.’

Indrukwekkend

Denk die hielprik effe weg, en het ziet er toch best indrukwekkend uit. Nooit geen geneesmiddelen meer, wie weet geen kanker meer – dankzij een gezond dieet. Gebaseerd op een complete ‘routekaart’ van de biochemie van ons lichaam. Nu gereed. Het artikel zelf laat vooral systeembioloog Hans Westerhoff aan het woord, een van vele wetenschappers die meegewerkt hebben aan de publicatie in Nature Biotechnology, waar het dus allemaal om draait.

Westerhoff is ook al zo lekker stellig: ‘We begrijpen nu voor het eerst hoe een mens zichzelf precies maakt uit de voeding die hij tot zich neemt.’ En de Volkskrant voegt daar aan toe: ‘De routekaart zal de komende jaren een forse revolutie teweegbrengen, verwacht Westerhoff.’ Gelukkig doet Westerhoff zélf over de genezing van kanker geen domme uitspraken uitspraken. Maar waar gaat het hier om? De reden waarom Westerhoff en de Volkskrant een medische revolutie voorspellen, vindt u hier.

Collectieve arbeid

Een mooi stukje collectieve arbeid, dat is zeker. Systeembiologen werken al jaren aan een complete beschrijving van alle biochemische processen in ons lichaam, een ‘routekaart’ van de ontelbare reacties van de ontelbare stoffen in ons lichaam. Van voedsel tot bouwsteen tot lichaam tot geest. Daarbij is nu weer een leuke stap vooruit gemaakt – maar zoiets als een complete beschrijving, een volledig overzicht, dat is het beslist niet. Dat ligt nog in de verre toekomst.

Grote delen van de ‘kaart’ zijn onvolledig of nog nauwelijks verkend. De auteurs van het artikel schreeuwen nergens dat deze ‘routekaart’ de weg opent voor het dieet dat ons allen gezond zal maken. Het is allesbehalve een revolutie. Dat is wat Westerhoff er van maakt. En de Volkskrant liet hem gewoon leeglopen. Iedereen gunt de man zijn fifteen minutes of fame, maar moest dat dáár?

Te gretig

Waarschijnlijk zag de krant ook wel in dat ze iets te gretig over een medische revolutie had gekraaid, want de volgende dag (5 maart) verscheen een lang vervolg onder de veel minder leuke kop ‘Meer foliumzuur, vragen uw genen.’ (Maar dit was dan ook op pagina 4). In het stuk wordt de waarde van de publicatie van Westerhoff cs teruggebracht tot reëlere proporties. Een cruciale stap, maar het vakgebied staat voor ‘de nog grotere uitdaging’ om het systeem kwantitatief en dynamisch te doorgronden. Want daar zit ‘m de kneep.

Een lichaam is helemaal geen kaart. Dat hele zo keurig in kaart gebrachte systeem reageert op interventies. Ander voedsel, andere omstandigheden, doen de ene route verdwijnen en weer andere verschijnen. Dergelijke veranderingen zijn onvoorspelbaar, juist omdat het systeem ongelofelijk complex is. En het gebeurt bij iedereen weer anders. Om over de reqacties van de mens-in-zijn-totaliteit maar te zwijgen. Een kerngezond dieet gebaseerd op een ‘kaart’ is dus kolder. Medisch-wetenschappelijk – maar ook sociaalwetenschappelijk.

Persoonlijk dieet

De krant citeert Maastrichtse onderzoekers die momenteel nadenken over de mogelijkheid van een gepersonaliseerd dieet, gebaseerd op genetische informatie. De biochemische routekaart (in wezen het product van genetische informatie), geeft dan extra informatie over wat iemand meer zou moeten eten – of juist niet te veel. Maar voorlopig houden de Maastrichtenaren (onder leiding van hoogleraar humane voeding Win Saris) zich met een nog veel fundamenelere vraag bezig: willen we dat wel?

Hebben we behoefte aan een dokter met een kaart die ons vertelt wat wel en niet mogen eten? Die voor ons het leven gaat bepalen – omdat we zogenaamd allemaal voortdurend gezond willen zijn? Want dat laatste is de grote medische illusie die achter al dit superdieetdenken schuil gaat: de illusie dat we voortdurend (net als dokters) bezig zijn met onze gezondheid. Helaas, dat is een proeccupartie die bij de meesten pas na hun veertigste optreedt.

Dagdromen

Daarvoor hebben we een broertje dood aan ziekte, veroudering, kanker en de dood. We eten en drinken wat we lekker vinden. Dat we daar later problemen door krijgen, kan het overgrote deel van de min-veertigers geen moer schelen. Dus op een vreselijk wetenschappelijk,  een hoge leeftijd belovend dieet zit niemand te wachten. Die routekaart is vast heel nuttig. Menige zeldzame stofwisselingsziekte zal daarmee straks beter te bestrijden zijn. Maar de wetenschappers die daaraan werken moeten niet verkondigen (of dagdromen) dat ze met hun kennis iedereen tot patiënt kunnen maken. En voedsel tot ieders medicijn.

Wetenschap is ongelofelijk mooi en interessant. Het heeft geen quasi-utopische drogredeneneringen nodig om mooi te zijn.

Meer lezen? Neem een abonnement!