Weg met God, leve de vrijzinnigheid

Vorige week werd een lezing van de Nederlandse schrijver Benno Barnard in Antwerpen verstoord. Vandaag staat in de Volkskrant een beknopte versie van deze lezing en dinsdag op zijn eigen blog de door hemzelf geselecteerde fragmenten. Een integrale versie van de tekst kon ik helaas niet vinden, maar ook deze fragmenten leveren genoeg stof tot discussie. Ik vind, als niet-gelovige, dat hij de plank zorgvuldig misslaat.

Voordat ik verder ga wil ik opmerken dat het verstoren van zijn lezing niet door de beugel kan. De discussie is al geweest, maar zeker en juist in het academische discours moet je vrij kunnen zijn je mening te uiten. Bovendien was Barnard juist blij met de verstoring omdat ‘ze hebben bewezen dat mijn kritiek op de islam terecht is’, dus ook in die zin bewijzen de ‘radicale moslims’ (let op het onderscheid met ‘de islam’) zichzelf geen dienst.

Maar wat zegt hij nu in zijn lezing? In de Volkskrant is als titel gekozen ‘Ook zonder God zijn we christelijk’ en op zijn eigen blog heeft hij aangehouden ‘Leve God, weg met Allah’. Een titel die de Volkskrant-redactie klaarblijkelijk enigszins aanstootgevend vond? Ik vind beide titels aanstootgevend, maar persoonlijk de eerste meer. Kennelijk ben ook ik christelijk volgens Barnard. Hij kan me wat eerlijk gezegd.

Barnard lijdt aan een naar het zich laat aanzien steeds vaker voorkomend syndroom onder christenen die zich afzetten tegen de islam: het christelijk revisionistisch syndroom. En dat is geen revisionisme op een goede manier, als in een kwestie van voortschrijdend inzicht. Nee, dit revisionisme bestaat eruit om alle verworvenheden van de moderne westerse maatschappij toe te schrijven aan het christendom en dit in schril contrast met de achterlijkheid in de islamitische wereld op vele van deze gebieden, te plaatsen. Het is een manier om de superioriteit van het christendom of wat vaak de judeo-christelijke grondslag van onze maatschappij wordt genoemd, te onderstrepen. Hiervoor is het helaas wel nodig om de geschiedenis te herschrijven met het christendom als grote motor van de vooruitgang.

Zo claimt Barnard in zijn inleiding (vrij naar Shakespeare…) aan te willen tonen dat vrijzinnigheid een logisch product is van de Joodse en christelijke traditie en dat het atheïsme Bijbelse wortels heeft. Zijn bewijsvoering voor het laatste is het lam Gods (de bok uit Leviticus 16/ Jezus), ofwel een dode Godheid. De logica achter deze redenering ontgaat mij. Het atheïsme gaat juist uit van het ontbreken van een God, niet van een dode god en al helemaal niet van eentje die daarna alsnog te aanbidden valt.

Het eerste is evenwel ernstiger. De onderbouwing van deze stelling luidt samengevat als volgt, Jezus was in een wrede omgeving een vredesduif maar we zijn zijn lessen vergeten door de wrede geschiedenis van christendom. Ik heb moeite met het maar vergeten van de uitwerking van het christendom in de praktijk ten gunste van de leerstellingen van Jezus. Die praktijk is helaas bovendien niet alleen een historisch gegeven of het nu gaat om zich aan kinderen vergrijpende geestelijken of een paus die tegen condooms is. Ik vind deze beide en vele andere voorbeelden nog immer niet getuigen van een verlichte geest, hoewel je het eerste met enig sarcasme wel vrijzinnig zou kunnen noemen. Daarnaast is het historisch moeilijk vol te houden dat de Kerk een katalysator geweest is voor het Verlichtingsdenken. Het christendom heeft zich toch voornamelijk gemanifesteerd als conservatieve kracht wiens waarheid niet bepaald te rijmen was met de hernieuwde rationaliteit van de Verlichting. Het was geenszins de bedoeling dat de schaapjes zelf zouden nadenken. De Kerk loopt altijd een aantal kilometers achter de fanfare aan, niet ervoor.

Bovendien, stelt Barnard zijn onze huidige mensenrechten een uitvloeisel van de Tien Geboden. Hij noemt een aantal van deze mensenrechten, weliswaar in verband met die andere Abrahamitische religie, zoals de gelijkheid van man en vrouw en tolerantie voor andersdenkenden. Hoe bijvoorbeeld dat laatste zich verhoudt tot het eerste gebod, die verklaring blijft Barnard ons vooralsnog schuldig. Om van de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen nog maar te zwijgen. Barnard gaat gemakshalve doodleuk voorbij aan de echte wortels van de Verlichting of het nu gaat over de denkers van de Oudheid, de humanisten van de 14de en 15de eeuw of de voortschrijdende wetenschap. Hij gaat ook voorbij aan de gewelddadige onderdrukking door de Kerk van de logica, die toen Pandora’s doos eenmaal open was, ook al niet meer hielp.

Nu is het zo dat Barnard in mijn vrijzinnige wereld zijn waarheid mag schilderen op een leeg canvas zoals het hem belieft. Problematisch wordt het echter als deze waarheid gepolitiseerd wordt en gebruikt in een polariserende wereld. Als het ‘verlichte’ christendom wordt geprojecteerd als de tegenpool van de achterlijke islam die bestreden dient te worden. Problematisch wordt het als diegenen die deze strijd voeren Philip Dewinter zonder enige ironie een profeet noemen voor hun ondeelbare waarheid. Problematisch wordt het als een godsdienstwaanzinnige president orders van hogerhand volgt om oorlogen te beginnen en op deze manier het doembeeld van Huntington dichterbij brengt. Problematisch is het als mensen als Barnard op deze manier verworden tot wat zij zeggen te verafschuwen.

Een teveel aan geloof leidt mijns inziens tot een wereld waarin jouw waarheid belangrijker is dan logica, feiten en uiteindelijk andermans leven. Zowel de geschiedenis als het heden onderstrepen dit feit. Ik ben een godloochenaar, maar nog meer dan dat ben ik een christendomloochenaar. Doe mij maar de vrijzinnigheid, geef mij maar de rede. Zij leiden niet tot de gevreesde zinloosheid, in tegendeel. Aan rede dank ik mijn rechten en plichten als burger in de westerse democratie. En aan de vrijzinnigheid de vrijheid om te zijn wie ik wil. Geen van dit alles heb ik aan God te danken, laat staan aan het christendom.