Wat werkt als het gaat om re-integratie?

In mijn serie over de ‘proef met de bijstand‘* had ik beloofd dat ik jullie af en toe mee zou nemen in interessante wetenschappelijke literatuur. Vandaag gaan we het hebben over: re-integratie. Wat ‘werkt’ als je als beleidsdoel hebt dat mensen zo snel mogelijk uitstromen uit de uitkering naar werk? Eerder kwam dat al zijdelings aan bod, in artikelen of in de discussie in de comments. Maar nu dus als hoofdgerecht, naar aanleiding van het wetenschappelijke artikel ‘Persistent or temporary? Effects of social assistance benefit sanctions on employment quality’ van Markus Wolf.

Daarover later meer. Heel in het kort was de algemene wijsheid van studies naar ‘active labor market policies’, zoals beleid in de (voornamelijk) economische literatuur wordt genoemd dat als doel heeft mensen uit een uitkering naar een baan te krijgen, dat 1) loonkostensubsidie (geld geven aan een bedrijf om iemand aan te nemen die niet volledig rendabel is voor dat bedrijf) werkt 2) sancties (straffen en boetes geven als iemand niet genoeg solliciteert of bepaalde soorten werk niet wil doen) werkt 3) training en scholing een beetje / soms werkt en 4) gesubsidieerde arbeid mensen weg houdt van een baan. Internationaal zijn daar bekende meta-studies naar gedaan, bijvoorbeeld door wetenschappers als David Card en Jochen Kluve. In Nederland heeft Pierre Koning hierover geschreven, onder andere onder de wat provocatieve titel ‘beter een stok dan een wortel’.

Geheel terzijde, ik heb me altijd verwonderd over bovenstaande wijsheden, omdat de uitkomst van dit soort onderzoek volgens mij deels al is vastgelegd in de definities. Gesubsidieerde arbeid wordt in dit soort onderzoek niet gezien als ‘echte’ baan, dus als iemand gesubsidieerd werk gaat doen en dat blijft doen, dan is de interventie mislukt. Werk waar mensen terecht komen met loonkostensubsidie wordt wel gezien als ‘echte’ baan, dus dat is per definitie succesvol als iemand met loonkostensubsidie aan het werk gaat.

Ja, zo ken ik er ook nog wel een paar. Dus als de overheid een zak geld er tegenaan gooit om iemand met veel afstand tot de arbeidsmarkt nuttig werk te laten doen, zeg koffie schenken en mensen gezelschap houden in een verzorgingstehuis, is dat fout en mislukt. Maar als diezelfde overheid voor diezelfde persoon een greep doet uit diezelfde zak geld, en dat geld geeft aan een bedrijf, zodat dat bedrijf die persoon kan laten werken maar niet het minimumloon hoeft te betalen, dan is dat goed en succesvol. (Ondanks dat het risico op verdringing van de arbeidsmarkt in dat laatste geval groter is, want zo’n bedrijf wil gewoon winst maken).

Hoe dan ook, de disclaimer bij dit type onderzoek was altijd: we weten niet zeker of mensen die middels sancties uit de uitkering verdwijnen niet ook weer snel terugkomen, en het kan dat er schadelijke neveneffecten zijn. Daar zijn we inmiddels wel over uit: ja, die zijn er volop. In de overzichtsstudie The Impacts of Benefit Sanctions (door Serena Pattaro en anderen) worden die negatieve effecten uitgebreid beschreven: een lagere kwaliteit van banen, minder baanvastheid, en daarnaast meer armoede, gezondheidsproblemen, en indicaties van kindermishandeling en minder welbevinden bij kinderen in gezinnen die hier mee te maken hebben.

En dan kwam onderzoek van meneer Wolf vorig jaar nog langs: hij gebruikt data van meer dan een half miljoen mensen, van wie tienduizenden daadwerkelijk een (forse) sanctie kregen, over een periode van meer dan zes jaar. Dat grote aantal mensen en (vooral) die lange periode dat hij mensen volgt maakt de studie interessant. Hij ziet inderdaad, in lijn met eerdere ALMP-studies dat mensen op de korte termijn sneller aan het werk gaan. Maar de kwaliteit van het werk (loon, mate waarin het aansluit bij opleidingsniveau) is minder, en mensen vallen relatief snel weer terug in de uitkering. Maar dan: op de lange termijn is deze groep, qua kans op werk en kwaliteit van werk, slechter af dan de groep die nooit sancties kreeg!**

Ik heb het hier geloof ik al eens eerder gezegd: het is net alsof mensen op straffe van de bedelstaf dwingen werk te doen dat ze niet willen, kunnen en/of waar ze helemaal niet geschikt voor zijn er toe leidt dat deze mensen ongelukkig, gestrest en ongezond worden en ze zo snel mogelijk weer stoppen met dat werk. En de negatieve effecten daarvan werken dus nog jarenlang door ook. Hadden we dat met een beetje gezond verstand echt niet eerder kunnen bedenken?

*Jajaja, die was eigenlijk al afgelopen maar hee dit is interessant en een mens moet ergens over schrijven, toch?

** De volledigheid gebied me overigens wel te zeggen dat er ook een onderliggende oorzaak kan zijn die én er toe leidt dat mensen een sanctie krijgen en ook minder kans hebben op werk (correlatie is geen causaliteit enzo) – ze zouden bijvoorbeeld minder gemotiveerd kunnen zijn, iets waar geen cijfers over zijn en dus niet voor gecontroleerd kan worden. Tegelijkertijd zijn er talloze kwalitatieve studies die laten zien dat sancties negatieve effecten hebben op tal van leefgebieden, dus in dit geval ga ik er van uit dat de uitkomsten van Wolf inderdaad het negatieve effect van sancties laten zien en niet iets onderliggends.