OPINIE - BNN/VARA heeft gebroken met de Raad voor de Journalistiek. Dat wil zeggen dat de omroep de oordelen van de Raad gaat negeren in afwachting van verbeteringen in de procedures die volgens BNN/VARA noodzakelijk zijn. Aanleiding is de kritiek van de Raad op de uitzending van Zembla over de granuliet affaire van begin dit jaar. Daarin wordt de top van Rijkswaterstaat ervan beschuldigd te zijn bezweken voor de druk van oud-minister Halbe Zijlstra die nu werkt voor Volker-Stevin, een groot wegenbouwbedrijf.
De wegenbouw zou ernstige vertraging oplopen als een bedrijf dat grondstoffen voor asfalt levert zijn afval niet mag dumpen in natuurgebieden. Het bedrijf claimt daarvoor toestemming te hebben omdat het afval als grond kan worden aangemerkt. Dat wordt door deskundigen, ook binnen Rijkswaterstaat, bestreden. Zijlstra heeft er volgens Zembla alles aan gedaan om de tegenstand tegen het dumpen van dit afval ongedaan te maken.
Onzorgvuldig
De Raad voor de Journalistiek heeft de zaak tegen Zembla aangespannen na klachten van het bedrijf GIB van de gebroeders Bontrup dat granuliet heeft gestort in een plas in de uiterwaarden van de Maas tussen Alphen en Dreumel. De Raad spreekt over: ‘ernstige beschuldigingen aan het adres van klagers, die erop neerkomen dat zij ontoelaatbaar en zelfs strafbaar hebben gehandeld. Klagers hebben zowel in het stadium van informatievergaring als in het kader van wederhoor informatie aan Zembla verstrekt, maar daaraan is onvoldoende aandacht besteed. Bovendien is de beschuldiging van strafbaar handelen niet van genoeg context en duiding voorzien. Een en ander heeft geleid tot eenzijdige, onevenwichtige en tendentieuze berichtgeving. Zembla heeft daarmee journalistiek onzorgvuldig gehandeld.’
Waar ging het programma over?
Zembla is het niet eens met dit oordeel. Op de website van het programma staat: ‘De kern van het oordeel lijkt te zijn dat granuliet ‘door de bevoegde instanties als grond is aangemerkt’. Onderzoeksjournalistiek is er echter juist om die bevoegde instanties te controleren. Zembla heeft aangetoond dat het ‘bevoegd gezag’ lijkt te zijn gezwicht voor de asfaltlobby, en dat oud-minister Halbe Zijlstra (in samenspraak met Bontrup) druk heeft gezet om de stort van granuliet door te laten gaan, omdat anders de asfaltproductie en daarmee de aanleg van snelwegen in Nederland stil zou komen te liggen.’
Het verschil is duidelijk. De Raad voor de Journalistiek heeft gekeken naar de manier waarop Zembla ‘aandacht heeft besteed aan de toepassing van granuliet door Graniet Import Benelux B.V. c.s. in een verondiepingsproject in Over de Maas.‘ Zembla klaagt de overheid aan. Dat is ook de rol van de journalistiek, zegt BNN/VARA. De zaak roept vragen op over de integriteit van de ambtenaren die kennelijk onder druk van het bedrijfsleven discutabele besluiten hebben genomen. Dat was de context waarbinnen het handelen van GIB is geplaatst. Dat Zembla niet genoeg context heeft gegeven voor de beschuldiging van strafbaar handelen klinkt dan ook een beetje vreemd.
Wob-verzoek
Zembla heeft via de Wet Openbaarheid van Bestuur een dossier opgevraagd en gekregen van in totaal negenduizend pagina’s met alle correspondentie van Rijkswaterstaat en het ministerie van I&W over deze affaire. Vlak vòòr de zitting van de Raad voor de Journalistiek over de klachten van GIB onthulde Zembla op basis van de inhoud van deze stukken in detail hoe ambtenaren onder druk van Zijlstra met de kwestie omgingen en hoe ze ook nog eens een rekenfout maakten bij de inschatting van de schadelijkheid van granuliet. De uitzending liet geen spaan heel van de integriteit van de hoogste ambtenaren van Rijkswaterstaat en het ministerie van I&W. Zijlstra bleek tegen Zembla gelogen te hebben over zijn bemoeienis en zijn eigen belang. Ook de minister en de verantwoordelijke staatssekretaris kregen een veeg uit de pan. Het heeft onder meer geleid tot een heftig debat in de Tweede Kamer, dat begin december werd afgesloten met een reeks van moties. Daaronder een aangenomen motie van de PvdA over een integriteitsonderzoek, die door de minister was ontraden. Overeenkomsten met de toeslagenaffaire dringen zich op.
De Raad voor de Journalistiek publiceerde op 7 december zijn conclusie over de klacht van GIB over de eerste Zembla-uitzending. Zonder in te gaan op wat er daarna nog boven water is gekomen. Zembla was ‘deels onzorgvuldig’ geweest, oordeelde de Raad. Waarop BNN/VARA op 22 december besloot de Raad voortaan niet meer te erkennen.
Onhandig
Deze reactie van de omroep lijkt mij nogal kinderachtig en in elk geval weinig effectief. BNN/VARA schrijft dat de Raad zich laat gebruiken voor ‘procedures om met advocatenteams juridische geschillen uit te vechten, waarbij grote belangen en hoge schadeclaims op het spel staan. BNNVARA vindt dat de Raad niet is bedoeld voor dergelijke zaken en daar ook niet voor is uitgerust.’ Zembla is daar het slachtoffer van geworden, maar dit gaat de hele journalistiek aan, volgens de omroep. De omroep eist verbeteringen in het werk van de Raad. Daar lijkt me niets tegen. Maar het is wel wat onhandig om deze eis te stellen in een directe reactie op een negatief oordeel over een van je programma’s en tegelijk ook maar je ‘lidmaatschap’ op te zeggen.
De taak van de journalistiek
De Raad voor de Journalistiek is door de media zelf opgericht om uitspraken te doen over de zorgvuldigheid waarmee journalisten in hun berichtgeving te werk gaan. De vraag is of er grenzen van de journalistieke ethiek zijn overschreden. De Raad komt in actie na klachten van het publiek. Hier is dat een bedrijf dat een rol speelt in een zaak die, zoals Zembla beoogde te laten zien, in werkelijkheid gaat over niet integer handelen van de overheid. Dat aan het licht brengen is in een democratische samenleving een belangrijke taak van de media. Die context is in de uitspraak van de Raad over de klachten van het bedrijf naar mijn mening onvoldoende zwaar gewogen. Nu doet de Raad helaas afbreuk aan een uitzending die in feite precies doet waarvoor we onafhankelijke media nodig hebben.
De vraag is ook waarom de Raad de informatie die later beschikbaar kwam door het beroep op de Wob volledig heeft genegeerd. Het lijkt heel formalistisch (we kijken alleen naar de eerste uitzending waarover de klacht is ingediend), maar alles wat sindsdien is onthuld maakt een veroordeling van Zembla ook voor de eerste uitzending nogal discutabel. Het blijkt namelijk dat de uitzending terecht het dumpen van granuliet in die plas langs de Maas aan de kaak stelde. Het handelen van de hoge ambtenaren, Zijlstra en het bedrijf bleek duidelijk niet integer. Heeft de Raad dan geen mogelijkheden om een uitspraak op te schorten of zelfs een nieuwe zitting te houden als er nieuwe informatie ter beschikking komt? De kritiek van de omroep dat de Raad zich laat misbruiken mag hij zich wel aantrekken. Als die gedachte post gaat vatten vervalt het bestaansrecht van het instituut. Daarom was het volgens mij beter geweest de zaak aan te houden of de uitspraak te herzien met meer begrip voor de functie van de journalistiek.
[overgenomen van Free Flow of Information]
Reacties (23)
Jos geeft niet correct weer waar de zaak bij de raad van journalistiek om draait. Daardoor krijg je ten onrechte het beeld dat de raad van journalistiek zijn werk niet zorgvuldig heeft gedaan.
De kern van de zaak is echter deze beschuldiging van Zembla:
Zembla beschuldigt het bedrijf van strafbare feiten, via de mensen die geïnterviewd worden en via de voice-over.
Maar:
De handelswijze van RWS mag dan weliswaar dubieus en ongewenst zijn, dit betekent nog niet dat het bedrijf zich schuldig heeft gemaakt aan strafbare feiten. Dit suggereert Zembla wel, en het lijkt me dat de Raad van Journalistiek hier Zembla terecht voor op de vingers tikt.
De argumentatie dat het Zembla primair om het handelen van de overheid te doen is wordt door de Raad ook zelf al behandeld. De rechtmatigheid van dat deel van de documentaire staat niet ter discussie, maar daarmee is de onzorgvuldige behandeling van het bedrijf nog niet goed gepraat.
Je mist mijn punt. Het bedrijf kreeg groen licht voor de definitie van granuliet als grond en de storting nadat de hogere ambtenaren van Rijkswaterstaat en het ministerie gezwicht waren voor de belangen van de wegenbouw. Zoals eens te meer is aangetoond in de tweede documentaire. Waar zit hier het kwaad? Moet de Raad gegeven de taak van de journalistiek dan niet wat breder kijken dan die uitspraak van Biezeveld?
De Raad heeft dat ook gedaan! Maar de Raad heeft vastgesteld dat hoewel Zembla het volste recht heeft deze zaak aan de kaart te stellen, dit nog niet betekend dat Zembla mag beweren dat het bedrijf in kwestie strafbaar heeft gehandeld.
De context maakt duidelijk dat wat het bedrijf deed gebaseerd was op geldige vergunning en ook in lijn was met de staande praktijk. Het is misschien een onwenselijke en schadelijke praktijk (hoewel ook daar de nodige nuanceringen bij te plaatsen zijn), maar het is geen illegale praktijk. Zembla beschadigt hiermee dat bedrijf, en dat is uitermate kwalijk.
En je zou je zelf moeten afvragen Jos, hoe zorgvuldig ben je zelf te werk gegaan met het schrijven van het stukje? Heb je je niet teveel laten leiden door je verontwaardiging over het handelen van de overheid, en heb je daardoor de uitspraak van de Raad niet te selectief gelezen?
Kijk, het is heel goed dat Zembla licht werpt op politieke druk op de besluitvorming van ambtenaren. Maar is daarin alles geoorloofd? In dit geval feiten selectief weglaten en daarmee bedrijven beschadigen? Ik vind van niet.
Ik heb de uitspraak van de Raad gelezen en geciteerd, zoals je hebt kunnen zien. Ik heb vervolgens zowel bij het verbreken van de band van de omroep met de Raad als bij de uiteindelijke uitspraak van de Raad (ná de tweede uitzending) vragen gesteld. Hoe genuanceerd wil je het hebben? Mijn eindconclusie blijft dat wij als burgers blij mogen zijn dat Zembla het gebrek aan integriteit bij RWS, Min I&W en Zijlstra aan de kaak heeft gesteld. Daar zijn de media voor en dat mag de Raad ook wel erkennen in deze affaire.
Je citeert één alinea van de conclusie, maar je verzuimt uit te leggen waar de klacht over ging en hoe de Raad tot een oordeel komt.
Vervolgens kom je met deze alinea, waar je de uitspraak van de Raad te kort doet:
Je creëert hier een valse tegenstelling, tussen de Raad die alleen maar gekeken zou hebben naar de manier waarop Zembla aandacht besteed aan de toepassing van Granuliet door GIB (lees: de beschuldiging dat GIB strafbare feiten heeft begaan) en Zembla dat ‘de overheid aanklaagt’.
Dit is beiden niet waar. De Raad erkent namelijk wel degelijk dat Zembla de overheid aanklaagt en dat ze het recht heeft dit te doen. Ze heeft dit dus wel degelijk meegewogen in het oordeel:
En Zembla klaagt niet alleen de overheid aan, maar ook dit bedrijf die ze van strafbare feiten beschuldigt.
De Raad concludeert vervolgens dat hoewel het waardevol is dat Zembla het handelen van de overheid aanklaagt, dit niet betekent dat ze daarbij onwaarheden mag verkondigen over dit bedrijf.
Dan is natuurlijk nog de vraag, hoe belangrijk is het gegeven van de strafbaarheid voor de documentaire? In het narratief is het natuurlijk van belang dat de onderliggende actie, het storten van granuliet in een natuurplas, als slecht wordt voorgesteld, want dit maakt het makkelijker om het handelen van de overheid aan de kaak te stellen. Als de minister had ingegrepen omdat een ambtenaar een bijstandsuitkering wilde intrekken vanwege boodschappen gedaan door de moeder, had de sympathie natuurlijk eerder bij de politieke leiding gelegen. Zembla wil graag een helder verhaal, en niet een vol met nuanceringen, enerzijds anderzijds waardoor je ineens sympathie krijgt voor het bedrijf.
De Raad concludeert vervolgens dat de rol van het bedrijf wel degelijk belangrijk is in de documentaire:
Dus door alleen de conclusie van de Raad te citeren zonder hoe de Raad tot dit oordeel komt, maar wel het verweer van Zembla te gebruiken, doe je de zaak geen recht.
Het ligt er ook aan dat je geen keuze maakt in wat voor stukje je nu eigenlijk wil schrijven: over het conflict tussen Zembla en de Raad van Journalistiek, of over het handelen van de overheid in deze zaak? Voor het tweede is de uitspraak van de Raad niet van belang, want die feiten worden niet betwist. Voor het eerste is het handelen van de overheid niet van belang, want daar gaat de zaak niet over.
Het verweer van Zembla dat het de handelswijze van RWS aan de kaak stellen wilde, is volgens mij zwak.
De vraag is of Zembla ten onrechte het bedrijf GIB van fraude beschuldigde.
In dit verband is vreemd dat de Raad van de Journalistiek aanvoert dat Zembla experts opvoerde, en daarom hun uitlatingen nuanceren gemoeten had.
Ik mag aannemen dat een journalist vertrouwen mag hebben in het oordeel van een expert (als die expert geen persoonlijk belang bij de zaak heeft).
Anders moeten journalisten bij iedere uitspraak van Jaap van Dissel ook een corona-ontkenner aan het woord laten, “voor de nuance”.
Het verbaasd mij niets, BNN/VARA zoekt al jaren de grens op tussen journalistiek en politieke propaganda waar regelmatig een loopje wordt genomen met de waarheid of waar de “waarheid” zo wordt verknipt dat het hun bevooroordeelde waarheid wordt. En als ze dan op de vingers wordt getikt erkennen ze gewoon de betreffende instantie niet meer, precies wat Orban, Putin en Trump ook in zo’n geval doen. Helaas is dat wereldwijd aan de gang in de VS zie je dat een ooit gerespecteerde zender als CNN ook flink is afgezakt in fatsoenlijke en degelijke journalistiek.
Het publiek is het slachtoffer die moet tussen alle propaganda en opinie het ware nieuws zien te vinden, ze raken hierdoor verdwaald op de sociale media met niet altijd een beter resultaat. Het is tijd dat de media zich herpakken en weer degelijke journalistiek af gaat leveren al is dat misschien wel al te laat, vertrouwen komt te voet en gaat te paard.
Als ik het goed begrijp, heeft Zembla alle feiten juist vermeld.
De Raad van de Journalistiek verwijt alleen, dat experts in de uitzending het bedrijf GIB van fraude beschuldigden.
Op zich kan die beschuldiging onjuist zijn. (zolang het bedrijf zich aan de voorschriften houdt, is het een fout van het ministerie dat giftig afval als “grond” gestort worden mag).
Het is de vraag of Zembla dit dan te verwijten valt.
De beschuldigingen worden, volgens de Raad van de Journalistiek, geüit door experts.
En dat is een groot verschil met dingen die Poetin, Trump or Orban beweren.
De Raad concludeert dat dit Zembla inderdaad te verwijten valt.
Het is overigens niet zo dat alleen experts de beschuldiging van fraude doen, Zembla zelf doet dit ook, door de voice-over.
Het belangrijkste is dat Zembla informatie die de beschuldigingen nuanceren of ontkrachten buiten de uitzending heeft gelaten, terwijl ze wel de beschikking hadden over deze informatie. Ook is de wederhoor onzorgvuldig gebeurt, door selectief te knippen in antwoorden van de eigenaar bijvoorbeeld. Dus het zijn niet alleen de uitspraken van experts, maar ook de redactionele keuzes van Zembla die zorgen voor het onjuiste/ beschadigende beeld over het bedrijf.
[ En als ze dan op de vingers wordt getikt erkennen ze gewoon de betreffende instantie niet meer, ]
Welke instanties heeft BNN/VARA niet meer erkend?
Benieuwd of LR reageert…
Waarde Le Redoutable, allereerst; onderzoeksjournalistiek kan niet anders dan de grenzen opzoeken. Daarin zit als vanzelfsprekend een zeker risico, namelijk dat men soms net over de grens gaat. Dat op zichzelf hoeft niets af te doen aan conclusies. Dat BNN/VARA d.m.v. o.a. Zembla een zekere politieke invalshoek heeft is haar geraden. Leden en sympathisanten van deze omroep mogen niet anders verwachten dan een maatschappij kritische houding. Gelukkig is er nog een greintje van het oorspronkelijke bestaansrecht van deze omroep terug te vinden. W.N.L bijvoorbeeld is één doorlopende reclamecampagne voor rechts. Mag er wat balans zijn asjeblieft. We zijn tenslotte een pluriforme samenleving.
U meent voorts uw betoog te kunnen onderbouwen met verwijzingen naar situaties in de V.S., hetgeen kant noch wal raakt. Beter was geweest uw verhaal te onderbouwen met te bewijzen waar dan precies volgens u een loopje met de waarheid wordt genomen. Dat is het grote gemis in uw reactie en maakt haar daardoor onbeduidend.
Het lijkt er een beetje op dat Zembla (en de auteur) de werkwijze verdedigen door erop te wijzen dat de uitzending de handelswijze van RWS blootlegt.
Het artikel op joop.nl vind ik iets sterker:
https://joop.bnnvara.nl/opinies/raad-voor-journalistiek-toont-wel-erg-veel-begrip-voor-autoriteiten
Slager.
Keuring.
Eigen vlees.
Wat deed Zembla fout?
Ze hebben volgens mij helemaal de verkeerde insteek gekozen. Er was al besloten dat granuliet als grond gestort mocht worden. Als er dan volgens dat besluit wordt gehandeld kun je daar niet zomaar een schandaal van maken.
Als ze dit aan hadden willen kaarten hadden ze het over dat onderliggende besluit moeten hebben. En dan wordt het allemaal een stuk genuanceerder. Er zit polyacrylamide in dat granulaat. Dat is geen zwaar gif. Het wordt gebruikt als vulmiddel in plastische chirurgie en als bodemverbeteraar in de landbouw. Dan kun je je nog steeds afvragen of het een goed plan is om dat zomaar in een natuurgebied te storten. Er zouden kleine hoeveelheden acrylamide in kunnen zitten of vrij kunnen komen, maar het lijkt me niet zo waarschijnlijk dat dat schadelijke hoeveelheden zijn. Het is eigenlijk gewoon grond gemengd met wat kunststof. Wat mij betreft hoort dat niet in de natuur, maar ik denk dat er aardig wat mensen te vinden zijn die het niet zo’n punt zouden vinden als ze alle finesses zouden kennen.
Zembla doet niks fout, onze overheid is corrupt.
[ Zembla doet niks fout ]
Zembla is een god? Of heb je het over het specifieke bovenstaande geval?
Zembla heeft een hoop goeds gedaan, maar soms maken ze enorme blunders.
Jos van Dijk heeft zich onvoldoende in de kwestie verdiept.
Ten eerste ging deze klacht alleen over de strafrechtelijke beschuldigingen in de eerste van de twee uitzendingen (op 6 februari). Er ligt een tweede klacht over alles wat Zembla daarna heeft gedaan. Die klacht weet Zembla gewiekst te ontlopen door de Raad domweg niet te erkennen nu de uitspraak niet bevalt. Als Zembla oprecht was geweest, had ze dit niet-erkennen vooraf moeten doen. Achteraf had Zembla ook in beroep kunnen gaan (een herziening aanvragen heet dat formeel). Maar kennelijk had Zembla daar weinig vertrouwen in. Geen wonder, lees maar verder.
Wat de kwestie zelf betreft: ik weet niet waarom Jos van Dijk meent te kunnen stellen dat de autoriteiten kennelijk zijn gewicht voor de asfaltlobby. Als hij zich had verdiept, had hij gezien dat granuliet altijd al als schone grond werd beschouwd. Geen wonder: de kwaliteit van granuliet wordt meermalen per jaar door een onafhankelijk laboratorium onderzocht. Die onderzoeken worden vier keer per jaar door de Certificerende Instelling gecontroleerd. Altijd was al de uitkomst dat granuliet schone grond is, altijd al met de wetenschap dat een flocculant wordt gebruikt. (Daar is ook niets vreemds aan. Het is een normaal en toegelaten product.)
Er is dus geen sprake van afval, laat staan van dumpen. De autoriteiten hebben deze status van schone grond alleen HERbevestigd. Was dit nodig? Ja, dit was nodig. Immers een paar handhavers – door Zembla stelselmatig als ‘deskundigen’ aangeduid – hebben van april 2018 tot oktober 2019 op aantoonbaar valse gronden de status en de milieuhygiëne van granuliet betwist. Ze hebben meldingen om deze grond te gebruiken, geweigerd. Hoewel er uiteraard een vergunning was!
Tegen die weigeringen is juridisch geen beroep mogelijk. Het enige wat de leverancier (GIB) kon doen, is in gesprek gaan. Dat is ook gebeurd. Veelvuldig en langdrurig. De betreffende handhavers hebben om vele stukken gevraagd en die hebben ze ook gekregen, maar ze bleven halsstarrig onterecht bij hun standpunt, ook al wezen alle onderzoeken uit dat ze ongelijk hadden.
Als je onrechtvaardig wordt behandeld door de overheid, of je nu burger bent of bedrijf, mag je dit bij diezelfde overheid aankaarten. Dat is hier gebeurd, niets meer en niets minder. Dat het bevoegd gezag uiteindelijk heeft ingezien dat zijn handhavers het verkeerd hadden, is pas na zorgvuldig onderzoek vastgesteld. De handhavers konden hier kennelijk niet mee leven en hebben – lekker veilig en anoniem – via Zembla allerlei beweringen gedaan die GIB en de eigen RWS-organisatie veel schade hebben berokkend. En niet alleen de organisaties, maar ook personen die daar werken, want hun anonimiteit is natuurlijk met opzet niet gerespecteerd.
Twee rechtbanken (Arnhem en de Raad van State) hebben inmiddels bevestigd dat er geen enkele reden is om granuliet niet te gebruiken in Over de Maas.
De handhavers hebben geprobeerd hun gelijk te halen door een persoonlijk memo te schrijven en dit breed binnen IenW te presenteren als een vastgesteld beleidsdocument. Dit riekt naar valsheid in geschrifte, als het dat al niet is. Zembla wist dit alles overigens. Namens GIB heb ik dit uitvoerig toegelicht. Met dit “wederhoor” heeft Zembla niets gedaan, iets wat de redactie door de Raad hard wordt aangerekend.
Anders dan Zembla stelt, is de beslissing van “de top” om granuliet te blijven zien als schone grond, niet één keer genomen en ook niet door “druk” van GIB of Halbe Zijlstra. GIB heeft in totaal anderhalf jaar nodig gehad om de onrechtmatige besluiten van de handhavers ongedaan te maken. Het laatste half jaar is door IenW vooral gebruikt om de hele casus nog eens te bestuderen en vervolgens een besluit te nemen. Overigens zijn de handhavers zelfs nadat dit besluit genomen was, nog doorgegaan met het weigeren van granuliet…
Jos van Dijk maakt er een heel punt van dat de Raad de informatie uit de tweede uitzending niet heeft meegewogen en vindt dit “formalistisch”. Dat moge hij vinden, feit is dat GIB over die tweede uitzending en alle andere communicatie-uitingen van Zembla dus een tweede klacht heeft ingediend. Als die zo ontlastend zou zijn voor Zembla, hadden ze niet meer hoeven doen dan afwachten. De kwestie is zo groot geworden omdat Zembla uitspraken en beelden manipulatief heeft getoond. En collega-journalisten (de Volkskrant, De Gelderlander, de NRC, EenVandaag) zijn er met open ogen ingetuind. Ze namen allemaal de beweringen van Zembla over. Zonder te verifiëren, zonder aan wederhoor te doen.
De conclusies die Van Dijk verbindt aan de tweede uitzending zijn ronduit lachwekkend. Hij praat Zembla na dat de redacteuren maar liefst 9000 pagina’s Wob-stukken hebben moeten lezen. Dat kinkt pas als onderzoek. Nou, om te beginnen was het helemaal niet nodig om een Wob-onderzoek te doen. Een groot deel van de mails heeft GIB ook en die had Zembla, zonder de doorhalingen erbij (die nu eenmaal in Wob-stukken zitten vanwege de privacy) gewoon van GIB mogen hebben. Maar Zembla was niet geïnteresseerd in stukken van GIB omdat de redactie wel aanvoelde dat hun hele frame dan onderuit zou gaan.
Laten we niet vergeten dat “de vele deskundigen” van Zembla bestaan uit deze handhavers, die dus buiten hun boekje gingen, en een ex-OvJ en een ex-WUR medewerker. Geen van beiden heeft onderzoek gedaan naar de samenstelling en milieuhygiëne van granuliet. Vele andere deskundigen hebben dat wél gedaan. Granuliet is inmiddels vermoedelijk de meest onderzochte grond van Nederland. Uit ál die onderzoeken (let wel: ál) komt maar één uitkomst, namelijk dat granuliet voldoet aan AW, de hoogste milieucategorie.
De kijker heeft de uitkomst van die onderzoeken niet gekregen. Omdat Zembla ze niet wilde laten zien. Wie een beetje moeite doet, kan al die onderzoeken vinden, ze zijn openbaar. Van Dijk heeft die moeite niet genomen. Dat hindert hem niet in het trekken van de verkeerde conclusies, waarmee hij net als een aantal mensen zich door Zemba in het ootje heeft laten nemen. De Raad voor de Journalistiek heeft dat niet gedaan, net zo min als de verantwoordelijke autoriteiten of de beide rechters of de meerderheid van de Tweede Kamer, die vrijwel alle moties heeft weggestemd. Ook dat vermeldt Van Dijk niet.
De Raad voor de Journalistiek zou nog heel wat meer harde oordelen kunnen vellen, alleen al in deze kwestie!
PS Om maar meteen wat wind uit zeilen te nemen: Ja, ik ben adviseur van GIB. Nee, ik ben niet zonder belang. Maar evengoed zijn al die onderzoeken (onafhankelijk) verricht, evengoed hebben de beide rechters en de Raad voor de Journalistiek hun oordeel geveld, evengoed heeft het bevoegd gezag een besluit genomen, evengoed zijn de moties weggestemd. En dat allemaal ondanks het feit dat ik adviseur ben van GIB….
Jos van Dijk schrijft in zijn stuk dat het eigenlijk gaat over “een zaak die, zoals Zembla beoogde te laten zien, in werkelijkheid gaat over niet integer handelen van de overheid”. Ik ben het wel eens met Van Dijk dat “die context is in de uitspraak van de Raad over de klachten van het bedrijf naar mijn mening onvoldoende zwaar gewogen”.
Nu is door de klacht en inbreng van de klagers het accent verschoven naar, laten we het zo zeggen, de ‘onschadelijkheid van granuliet’, zoals uit eerdere onderzoeken zou blijken en dat er dus op oude voet kan worden blijven gestort. Dat inmiddels hier en daar twijfels rijzen (op grond waarvan een vergunning niet werd toegewezen) wordt dan afgedaan als flauwekul van een paar lagere ambtenaren. Niks nader onderzoek, niks heroverwegingen naar huidige maatstaven. Alsof er ergens een stoplicht wordt geplaatst en mensen toch door rood rijden, want dat ding stond er eerder niet en toen waren er ook geen slachtoffers.
Is de geachte heer Stupers door Bontrup ingehuurd voor wat een ander medium (De Gelderlander) noemde “een charmeoffensief tegen de negatieve berichtgeving over granuliet”? In de Kraaijenbergse Plassen bij Cuijk ligt al veel langer een aardige hoeveelheid granuliet, N.a.v. de ophef over et granuliet in de plassen van Over de Maas bij Alphen, begonnen er ook wat vragen te rijzen in Cuijk.
Dhr. Stupers wachtte niet af waartoe dat zou leiden en zocht contact en sprak met Mariëlle van Zuilen, gemeenteraadslid voor D66, die wil weten hoe het zit met het granuliet in Cuijk: “De onrust in West Maas en Waal blijft maar aanhouden en in de zomer was het toch wel heel druk bij de plassen. Ik wil gewoon duidelijkheid.’’
De Gelderlander:
Opmerkelijk is dat Van Zuilen vlak na haar raadsvragen gebeld is door een vertegenwoordiger van Bontrup, het bedrijf dat de granuliet leverde. ,,Hij wilde me geruststellen’’, zegt de politica. ,,Het was een goed gesprek.’’
De Gelderlander lijkt met dhr. Stupers gesproken te hebben want citeert hem aldus:
,,We merken dat sommige politici meer gevoelig zijn voor een televisieprogramma dan voor de feiten. Daarin willen we graag helpen‘’, zegt de woordvoerder Hans Stupers.
Cuijk zou, zo lezen we in het artikel, een uitstekende locatie zijn om de langetermijneffecten van granuliet te onderzoeken. Zo’n onderzoek zou Bontrup moeten toejuichen, want ze staan nog sterker als wordt bewezen dat die langetermijneffecten volstrekt onschadelijk blijken.
Dat belanghebbenden ongevraagd (lokale) politici van advies dienen (zullen we het zo maar noemen?) noemen we al jaren ‘lobbyen’. Is ook niets illegaals aan, maar niet altijd de handigste weg om onverdacht je gelijk te krijgen.
Gewoon onderzoek afwachten. We zitten nu eind december. Is het onderzoek van Arcadis al afgerond en zijn de resultaten bekend? Of is dat vertraagd? BNNVARA schreef: De gemeente kwam begin oktober tot een akkoord met het bedrijf Nederzand om de stort zo snel mogelijk stil te leggen. Tijdens de rechtszitting over de granulietstort die door de gemeente was aangespannen, kwam Nederzand met het aanbod om binnen enkele weken te stoppen totdat een extern onderzoek van onderzoeksbureau Arcadis naar de schadelijkheid van granuliet is afgerond.
“Toen zei de advocaat van GIB nog: wij zijn hier geen partij in en wij bemoeien ons hier niet mee, even vrij vertaald”, zegt wethouder Mol. “Dus het verrast me dat ze twee dagen later dan ineens zeggen: nou wij willen ook stoppen met de toepassing.”
Aldus BNNVARA, maar die zijn natuurlijk verdacht….
Zo, mijnheer Cokema, “niks nader onderzoek”, constateert u, met een aan het niveau van Zembla tippende nauwkeurigheid. U leest wel heel veel De Gelderlander. Die tijd had u ook kunnen besteden aan het bestuderen, of kom: het bekijken, van het vele “nadere onderzoek” dat er wel degelijk is. Alleen al sinds mei 2019 zijn er 27 onderzoeken naar de milieuhygiëne van granuliet verricht (enkele lopen nog). De uitkomst is, horribile dictu, unaniem: schone grond, behorend tot de hoogste milieuklasse (AW).
O wacht, u hebt een trouvaille. Cuijck zou een uitstekende locatie zijn om het langetermijneffect van granuliet te onderzoeken. Dat is verdikkemes knap gevonden van u, want granuliet ligt al sinds 2012 in de Kraaijenbergse Plassen. Bontrup zou dit onderzoek moeten toejuichen, is uw stellige overtuiging. En terecht. Er ís ook daar al onderzoek gedaan, juist vanwege die langetermijneffecten. Op 30 oktober is het door de Staatssecretaris naar de Tweede Kamer gestuurd. Openbaar stuk. Niet gelezen in De Gelderlander? Ik help u: http://www.tweedekamer.nl, zoekterm ‘granuliet’. Sowieso een bron van kennis. De uitkomst voor Cuijck: geen probleem. Geen acrylamide gevonden ook, zelfs niet bij een norm die twee keer zo streng is als de drinkwaternorm. Bontrup zou juichen, als het journalistieke niveau in dit dossier niet zo schandalig laag was.
U kunt dan misschien niet zo goed onderzoeken vinden, wel kunt u heel knap De Gelderlander citeren. Petje af. Maar u kunt die onderzoeken vast wel lezen, toch? Ze zijn openbaar. Of,als lezen u te veel moeite kost, kunt u ze in ieder geval scannen. En als u dan de nadere onderzoeken uit hebt, of gescand, en het schaamrood is u naar de kaken gestegen, wilt u dan misschien ook de al eerder gedane onderzoeken erop naslaan? Het zijn er tientallen. U mag zich ook beperken tot de conclusies. Maar ik waarschuw u: ook de onderzoeken die vooraf gaan aan de door u niet waargenomen nadere onderzoeken zijn van een tergende eentonigheid: granuliet is schone grond (klasse AW).
Ik geef u grif toe: al die onderzoekers kúnnen het fout hebben. De Raad voor de Journalistiek, die tien weken de tijd nam (ook om Zembla’s inbreng te bestuderen), kán het fout hebben. De twee rechters die Zembla en haar “deskundigen” tegenspreken (hun betoog “faalt” heet het), kúnnen het fout hebben. De meerderheid in de TK, die de vrijwel alle SP/Bosma-moties verwierp, kán het fout hebben. Het bevoegd gezag kán onbevoegd zijn.
Dat kan allemaal.
Wat niet kan, echt niet, is dat Zembla erin is geslaagd u in het ootje te nemen. Dat is echt… zó onwaarschijnlijk. U bent toch een lezer van De Gelderlander, niet van gisteren!
Ik schreef waarom de resultaten van het Arcadis-onderzoek niet afgewacht? In de door u genoemde brief van 30 oktober staat dat de analyseresultaten ook aan Arcadis ter beschikking worden gesteld ten behoeve van het reviewonderzoek naar de toepassing van granuliet in Over de Maas.
Als dat opnieuw uw gelijk bevestigd, kunt u toch volop juichen?
Kijk, dat u, of de firma Bontrup, zich gepiepeld voelt door de overheid, dat kan iedereen begrijpen. Het rapport Kleine korrels, grote discussie dat dhr. Kuijken heeft opgesteld spreekt van een ‘versnipperd stelsel’, waar ‘iedereen zijn ding doet. Gebrek aan nationale regie en vergunningverlening/handhaving bij toepassingen door (enkele honderden) decentraal bevoegde gezagen. Daar kan een burger of een bedrijf natuurlijk stapeldol van worden.
Dat moet beter. Maar als ergens het inzicht ontstaat dat niet zomaar alles in plassen gestort zou moeten worden en er daarom om aanpassing van de regels wordt gevraagd, dan kunt u daar natuurlijk bezwaar tegen maken. En het is ook niet uw ‘schuld’ als n.a.v. uw bezwaren topambtenaren of een minister de lagere ambtenaren onder druk zetten.
Als een niet geringe belanghebbende heeft u op dit moment nog niets verloren. Waarom dan toch die lobby, of zoals de Gelderlander het omschreef, dat charmeoffensief?
Ik geloof niet dat het daar om gaat. In de kern is het een juridische kwestie: is er iets gebeurd dat in strijd is met (de letter of de geest van) de milieuwetgeving? Ofwel, is dat granuliet volgens de bestaande regels ten onrechte aangemerkt als schone grond? Het hele verhaal van Zembla is gebaseerd op de vooronderstelling dat dat zo is. Terwijl het nergens echt hard wordt gemaakt. Dat is tenminste de indruk die ik eraan overhoud.
Dat Zembla gebroken heeft met de Raad voor de Journalistiek vind ik ook niet handig. Maar ik kan me goed voorstellen dat ze de uitspraak over die eerste uitzending afwijzen nadat ze via de Wob de communicatie over deze affaire hebben achterhaald. Die bevestigde immers, zoals in de tweede uitzending duidelijk is gemaakt, dat er hier sprake is van externe beïnvloeding van de top van RWS en Min I&W in een omstreden kwestie. Dat aan het licht brengen is in mijn ogen niet fout, dat mogen we van media verwachten.
Dat er iets valt af te dingen op de wijze van behandeling van de kwestie door Zembla is best mogelijk. Dat geldt voor aldit soort documentaires. Stupers heeft als belangenbehartiger van Bontrup ook het volste recht het programma te bekritiseren. Dat de deskundigen die Zembla aan het woord laat geen knip voor de neus waard zijn, zoals hij suggereert, waag ik overigens te betwijfelen. Hij kan toch niet tegenspreken dat het hier gaat om een omstreden kwestie. Ik ben in elk geval niet deskundig genoeg om hier het laatste woord over te zeggen. Zelfs als ik alle onderzoeken die Stupers aanbeveelt zou gaan bestuderen. Dat ga ik dus ook niet doen omdat het mij om iets anders gaat.
Ik zet vraagtekens bij de uitspraak van de Raad die het publieke belang van de onthullingen in mijn ogen onvoldoende zwaar weegt. De Raad had er ook voor kunnen kiezen eventuele onzorgvuldigheden te benoemen zonder een veroordeling die de suggestie zou kunnen wekken dat hier eigenlijk niets aan de hand is. Nu lijkt het alsof Zijlstra en de top van RWS en Min I&W de zaak achter zich kunnen laten.
Mij gaat het om de openheid van de overheid en de persvrijheid. Ik had van de Raad iets meer commitment op dat punt verwacht. Er gaat nogal eens iets mis bij de overheid en ik ben blij dat er nog journalisten zijn die dat voor ons boven water proberen te halen. We hebben er geen belang bij als zij daarin ontmoedigd worden door deze uitspraak.
@Jos: je blijft volharden in het negeren waar de zaak over gaat.
De zaak gaat dus niet over het aan het licht brengen van misstanden bij de overheid. Daar heeft de Raad helemaal geen kritiek op.
Het gaat om wat Zembla als onderdeel van hun documentaire beweert over Bontrop. Daar doet Zembla zware uitspraken die het bedrijf beschadigen, terwijl ze aantoonbaar ontlastende informatie buiten de uitzending hebben gehouden.
Het lijkt me sterk dat jij het ok vindt dat mensen van zomaar van allerlei strafbare feiten beschuldigd worden, ook al is dat in het kader van een groter verhaal dat wel houd snijdt.
De Raad wekt dus helemaal niet de suggestie dat hier ‘niets aan de hand is’.
Je hebt het over persvrijheid, maar met die vrijheid komen ook verantwoordelijkheden. De Raad is er juist voor het bewaken van die verantwoordelijkheden, en de persvrijheid is secundair.