RECENSIE - Deze bespreking van het boek ‘The reactionairy mind’ van Corey Robin laat zien dat het conservatisme door links, maar ook door conservatieven zelf, vaak verkeerd wordt begrepen.
Onlangs had ik het genoegen aanwezig te zijn bij een referaat gehouden door Bart Jan Spruyt. Hij opende met de volgende zin: ‘Kijk u maar eens goed dames en heren, want dit ziet u zelden: hier zit een conservatief.’ Spruyt illustreert hiermee een typisch conservatieve karaktertrek: het spelen van de underdog. Het is natuurlijk spel want het conservatisme is een succesvolle politieke stroming. Anders dan vijftien jaar geleden, is het conservatisme hip. Er zijn conservatieve omroepen, de populairste politieke website is GeenStijl en de ooit progressieve Volkskrant en het links-liberale NRC Handelsblad hebben conservatieve columnisten. Conservatisme doet het goed in Nederland en conservatieven hebben niet langer een underdogpositie.
Er zijn veel verklaringen voor de opkomst van het conservatisme, variërend van verzwakking van de verzorgingsstaat, nostalgie, immigratie tot veranderingen van het opleidingsniveau van het electoraat. Het is ook moeilijk om conservatisme te definiëren want er zijn veel soorten conservatisme. Wat hebben al die conservatieve stromingen zoals Libertariërs, Tea Party, fundamentalistische christenen, de Edmund Burke Stichting en de PVV met elkaar gemeen? Hebben ze eigenlijk wel wat gemeen?
In het in 2011 uitgekomen The reactionary mind: conservatism from Edmund Burke to Sarah Palin laat Corey Robin zien dat al deze bewegingen inderdaad gebaseerd zijn op dezelfde conservatieve ideologie. Het boek is een portret van het conservatisme als politieke stroming en het laat zien dat conservatieve politiek zoals we die zien in de VS en Europa minder divers is dan op het eerste gezicht lijkt. Volgens Robin zijn er veel misverstanden over wat conservatisme precies inhoud, niet alleen bij links, maar ook bij conservatieven zelf. Waarom bijvoorbeeld spelen conservatieven zo graag de underdog?
‘Niet echt conservatief’
De gangbare definities van conservatisme zijn meestal niet meer dan een herformulering van de naam. Een conservatief is iemand ‘die zich grondvest op de traditie’. Hij wil dingen ‘beschermen, in ongeschonden toestand bewaren’ en hij houdt niet van snelle veranderingen. Conservatieven beweren dit ook van zichzelf. Beroemd is de definitie van Oakshott. Conservatief zijn betekent:
To prefer the familiar to the unknown, to prefer the tried to the untried, fact to mystery, the actual to the possible, the limited to the unbounded, the near to the distant, the sufficient to the superabundant, the convenient to the perfect, present laughter to utopian bliss.
In de dagelijkse praktijk van het conservatisme is echter van deze bedaarde politieke houding weinig te merken. Bekende conservatieven als Ronald Reagan, Margaret Thatcher en George Bush zijn juist grote hervormers en zijn niet uit op het ‘behouden van traditie’. Wat moeten we bijvoorbeeld denken van George Bush die een preventieve oorlog begint tegen Irak? Of die andere conservatief, John McCain, die vriend en vijand verrast met de benoeming van de onbekende en onervaren politica Sarah Palin als kandidaat voor het vicepresidentschap. Hoezo ‘to prefer the tried’…?
De verklaring voor deze impulsiviteit van conservatieve politici is meestal dat conservatisme is ontspoord en geradicaliseerd. Het moderne conservatisme staat ver af van de leer zoals geformuleerd door de eerste conservatief Edmund Burke en andere auteurs uit de klassieke conservatieve canon, zoals Russell Kirk en Michael Oakshott (pdf).
Contrarevolutie
De recente escapades van conservatieven zijn geen afwijkingen van het ‘het echte conservatisme’ volgens Corey Robin. Deze nieuwe radicale conservatieve stromingen zijn juist een logische voortzetting (en dus ook aanpassing) van de conservatieve ideologie van Edmund Burke. Robin laat zien dat vanaf het eerste begin deze zogenaamd atypische verschijnselen in het conservatisme aanwezig zijn geweest. Conservatisme is veel radicaler, avontuurlijker en wilder dan veel mensen, inclusief de conservatieven zelf, denken.
Als het bedachtzame, gematigde conservatisme van Oakshott en Kirk geen recht doet aan de werkelijkheid, wat is conservatisme dan wel? De stelling die als een rode draad door het boek loopt is dat conservatisme wezenlijk anders is dan hoe het zich aan de buitenwereld voordoet. Een conservatief is geen traditionalist die niet van verandering houdt en hij heeft ook geen probleem met de snelheid van de verandering zoals vaak wordt gedacht. Het is een heel specifieke soort verandering die de conservatief wil tegenhouden.
Waar de conservatief moeite mee heeft is enkel verandering van nu bestaande gezagsverhoudingen. Hij verzet zich tegen de rechtelozen die hun recht claimen en de bezitlozen die een rechtvaardig aandeel van de welvaart opeisen. Het is voor de conservatief onacceptabel dat zij die geacht worden te gehoorzamen en te luisteren, een eigen mening hebben en die niet voor zich houden. Zij spreken voor hun beurt.
Dit is Robins definitie van conservatisme:
Conservatism is the theoretical voice of [the] animus against the agency of the subordinate classes. It provides the most consistent and profound argument as to why the lower orders should not be allowed to exercise their independent will, why they should not be allowed to govern themselves or the polity. Submission is their first duty, agency, the prerogative of the elite.
Het conservatisme is ontstaan als reactie op de Franse Revolutie. Maar ook de burgerrechtenbeweging, de vrouwenemancipatie, de arbeidersbeweging en hippies van de jaren zestig riepen een conservatieve tegenreactie op. Wat die tegenreactie precies inhoud wordt, aldus Robin, vaak verkeerd begrepen, en hierover gaat het boek. Conservatisme gaat niet over de omvang van de staat, het is geen angst voor verandering of een verdediging van ‘normen en waarden’. Het is wel een ‘verzet tegen de bevrijding van mensen van de autoriteit van hun superieuren, vooral in de privé sfeer’, aldus Robin. Ook het libertarisme ziet Robin daarom als een vorm van conservatisme, want de libertariër ziet geen geïsoleerde individuen, maar hiërarchische groepen van families en bedrijven.
Dit is het eerste deel van een bespreking die eerder op TENK verscheen. Morgenavond op Sargasso deel 2 van deze bespreking.
Afbeelding: Edmund Burke door Joshua Reynolds, c. 1767-1769 (Wikipedia)
Reacties (42)
Bekende conservatieven als Ronald Reagan, Margaret Thatcher en George Bush zijn juist grote hervormers en zijn niet uit op het ‘behouden van traditie’.
Dat zijn dus ook geen conservatieven al komt Thatcher uit de ‘Conservatives’. Het zijn neoliberalen, kapitalisten en – vooral – GEEN socialisten!
Conservatieven zijn alles at jij noemt in de definities. Maar conservatieven vindt je bij links en rechts. Conservatisme is geen politieke stroming. Het is een levenshouding.
Door conservatisme te gaan herdefiniëren en als politieke stroming neer te zetten maak je de verwarring alleen maar groter.
@1:
Welke levenshouding? Behoud van tradities, niet te veel veranderen, en dergelijke neem ik aan. Dat zeggen de conservatieven over zich zelf inderdaad. Maar als je beter kijkt naar hun uitingen – te beginnen bij Burke de eerste conservatief – zie je wat anders. Het is de essentie van wat Robin in zijn boek wil laten zien. De verwarring wordt door conservatieven zelf geschapen.
En nog een punt: conservatisme vind je bij links en rechts schrijf je. Maar wat is dan links en rechts?
@2: Links en rechts is al vrij lang een achterhaald begrip. Maar er zijn zeker bij beide stromingen conservatieven: zo is op de linkerzijde de SP bijzonder conservatief tegenover de progressievere Groenlinks en op rechts is de VVD behoorlijk conservatief tegenover het progressievere D66.
Ik heb ooit eens een totaal bizarre motorreis gemaakt met een conservatief iemand. Deze Duitse motorrijder had ik een jaar eerder ontmoet in midden-Turkije. Het was 1990 en De Muur stond op omvallen, een totaal bizarre periode die niet in woorden is te vangen. In september 1990 vertrokken we voor een motorreis op en neer naar Tbilisi door het net bevrijde Oost-Duitsland, Polen, de Oekraïne, Rusland, en het mooiste meest woeste gebergte ter wereld de Kaukasus. Na de grens met Polen was het – bleek later – bijna 7.000 km totale waanzin in alle opzichten. Ik de progressieve Nederlander en hij de conservatieve Duitser genaamd Ralf (het was zijn eerste kennismaking met het oostblok en hij was dan ook in een permanente staat van shock). Het kwam er op neer dat we alle zekerheden die we hadden op moesten geven, helemaal niets maar dan ook helemaal niets was meer zeker. Ik ging uit van de gedachte dat we elke dag opnieuw maar moesten zien wat er zou gebeuren en onze plannen daar dan steeds weer op aan moesten passen. Oftewel gewoon vertrekken en dan maar zien wat er zou gebeuren. Er was helemaal nergens benzine te krijgen, 7.000 km lang niet, en toch kwamen we elke keer weer verder. Hoe? Zelfs nu snap ik het nog steeds niet, soms leek de benzine letterlijk uit de lucht komen te vallen. Sinds die motorreis zeg ik altijd gekscherend:”Engeltjes bestaan!” Het is zelfs nu na ruim 24 jaar nog steeds het allermooiste en allerbeste wat ik ooit heb gedaan, en ook Ralf vindt dat nog steeds. Waarom dit verhaaltje? Politiek is namelijk voor mij exact hetzelfde, regeren moet je uiteraard met een visie (=de langere termijn) doen, maar je moet ook zo creatief kunnen zijn om je aan te passen als de omstandigheden dat op een bepaald moment vragen. Star (=conservatief) vasthouden en niet bijsturen als de praktijk daarom vraagt, kom je absoluut niet verder mee. Creatief zijn, improviseren, geloven in het onmogelijke (=engeltjes bestaan) het zijn allemaal eigenschappen die onze politici (en ook veel CEO’s) node missen. Ik zeg altijd tegen dit soort mensen, pak je auto/motor/fiets en trek er het liefst alleen op uit buiten(!) Europa. Pas dan zul je zien dat deze wereld totaal anders in elkaar steekt dan je ooit gedacht had. Ik leef nog steeds dag bij dag, om de doodeenvoudige reden dat ik al meerdere keren hartstikke dood had moeten zijn (bij mijn geboorte trouwens al, ik leef dus al ruim 50 jaar in reservetijd). Voor mij is het de beste en mooiste manier van leven, de intensheid ervan is met geen pen te beschrijven. Probleem voor veel mensen is dat ze dat niet kunnen, want je moet al je zekerheden opgeven. Het is moeilijk maar ik zou zeggen probeer het echt eens een keer, want zelfs als je dan alles verliest van de ene op de andere dag (vriendin, baan, huis, bezittingen dus echt alles) dan sta je nog steeds vrolijk in het leven.
@3, de SP is helemaal niet conservatief, maar heeft een behoorlijk gematigd programma. En GroenLinks zou ik niet zozeer progressief willen noemen op het moment als wel visieloos: ik zie bij hen geen enkele ingrijpende visie op veranderingen van de samenleving (wat me toch wel essentieel lijkt als je een partij.)
Wordt het niet eens tijd om onze beeldvorming uit de jaren 90 los te laten en te kijken naar waar de partijen werkelijk nu voor staan? Want dat komt niet in de buurt bij waar de partijen toen stonden.
(Oh, en Sarah Palin en de Tea Partiers zijn niet zozeer conservatief alswel far out.)
@Redactie Kan die vent hierboven (you know who) niet eens een keer een waarschuwing of desnoods een ban krijgen?
@ Michel “Volgens Robin zijn er veel misverstanden over wat conservatisme precies inhoud, niet alleen bij links, maar ook bij conservatieven zelf.”
Hier zet je linkse mensen expliciet tegenover conservatieven. Onterecht, links en conservatief staan niet altijd diametraal tegenover elkaar. Ik ben zelf behoorlijk conservatief en behoorlijk links. Voor het behoud van de natiestaat, voor het behoud van onze taal, maar ook voor het behoud van de verzorgingsstaat, natuur, publieke taken overheid, enz.
Daan,jouw persoonlijke beslommeringen zullen mij aan de balzak jeuken en het zou de redactie charmeren zich eens bezig te houden met toezicht en handhaving om verdere afkalving te voorkomen.
@7: Interessante reactie. En net als @1 zou ik je willen vragen wat is dan precies links en rechts? Volgens mij is deze indeling – maar ik kan me vergissen hoor – bijna gelijk aan aan die van conservatief vs. progressief. Ik denk zelf dat alleen de definitie net even anders is: bij links-rechts gaat het om het belang dat men hecht aan gelijkheid. (En voor de definitie van conservatief/progressief zijn mijn verhaal dus). Het is niet exact het zelfde, maar het komt wel op het zelfde neer. Tenzij jij een heel andere definitie hebt dan. Ik ben benieuwd.
En het interessante is dat veel van de niet-gezaghebbenden het conservatisme aanhangen in de veronderstelling dat ze door hun talent en inzet binnenkort ook tot de kaste van gezaghebbenden zullen mogen toetreden.
Leuk artikel, een nieuwe invalshoek. Kan me er enigzins in vinden, in de zin dat conservatieven geen under dogs zijn. 1 kanttekening betreffende Bush, de preventieve oorlog mag dan wel de Bush doctrine heten, hij is er niet de uitvinder van. Maar verder leuk.
@10: Ja, goed geobserveerd. Conservatieven weten (op dit moment) veel beter de grote massa aan te spreken dan links. Sterker nog je zou kunnen zeggen dat ze de kunst van links afgekeken hebben. Het zit in de aard van conservatisme: je moet je aanpassen aan de omstandigheden, en in deze tijd betekent dat inspelen op de eisen van de democratie. Ik kom daar morgen op terug.
@2 (en latere reacties): Het is werkelijk totaal oninteressant wat links of rechts nu werkelijk is. Het leidt de discussie van conservatisme af. En zoals ik al heb gezegd : conservatisme is bovenal NIET SOCIALISTISCH, behouden wat je hebt, angst voor het onbekende.
Of ga je me nu vragen wat socialisme nu eigenlijk is?
Reagan en Bush zijn geen conservatieven. Het zijn opportunistische politici uit het republikeinse kamp met een neo-con filosofie. Dat neo-con afstamt van conservatief zegt niets over conservatief. Zegt ook niet dat Reagan en Bush conservatief zouden zijn. Het is gewoon gelul over een woord. Het gaat nergens over. Je moet conservatief niet willen herdefiniëren. De betekenis van conservatief is gewoon bekend. Het staat in het woordenboek. Doe niet alsof het door de politiek iets speciaals geworden is. De door jou genoemde politici zijn gewoon oplichters, republikeinen en neoliberalen. Niks meer, niks minder.
Je zegt het zelf al: conservatisme is de reactie op de Franse revolutie en die was socialistisch avant-la-lettre. Het gevolg was de restauratie. De restauratie is de definitie van conservatief: terug naar de middeleeuwen, leve de adel, leve de koning. Restauratie van gebouwen, behouden wat er is.
Conservatisme is geen moderne politieke stroming en zij die zich conservatief noemen kennen het begrip niet of ze bedoelen geheel iets anders.
wat jij doet is gewoon moderne mensen in een oud jasje zetten wat ze niet past en dat jasje vervolgens modern laten lijken door het te gaan verstellen zodat het op neo-con of neoliberalisme lijkt.
En Burke is gewoon een romanticus die de industriële revolutie niet aan kon (jaja, de neo-cons vallen al over me heen, ik heb het helemaal gedaan met hun heilige, oh jé ik zie ze al komen).
@13: ik vind je manier van argumenteren bijzonder storend. Het komt me nogal gelijkhebberig over, maar goed. Je bent geen troll dus ik ga er op reageren.
Ten eerste is dit stuk een boekbespreking over een boek wat als doel heeft om conservatisme beter te definiëren. De schrijver van het boek: Robin, erkent alle oude definities van het woord conservatisme, maar acht deze niet doeltreffend genoeg.
De heer Robin ziet namelijk een overkoepelend karaktertrekje die alle conservatieve politieke stromingen met elkaar bindt. Hij noemt dit eigenlijk de aard van conservatisme. Hij ziet bij een groot aantal “rechtse/conservatieve” partijen namelijk dat er onder de oppervlakte anti-emancipatoire gevoelens zijn.
Ik vind het een interessante gedachte. Vooral ook omdat dat soort gedachten vaak ook buiten de politieke arena gebruikt worden om politiek te bedrijven. Als klein kind kon ik al niet tegen die anti-emancipatoire houding en het legt voor mij beter uit waarom ik bijna alle in het boek belichte politieke stromingen hekel.
Hatelijk! vond ik het als ik als kind aan “de kindertafel” moest gaan zitten als er veel bezoek bleef eten. Of let eens op hoe mannen vaak de neiging hebben om vergaderingen te domineren en de inbreng van de aanwezige vrouwen te negeren. Of wanneer je een goede oplossing hebt voor een probleem in je organisatie en je baas er niet naar wilt luisteren omdat “het niet jouw plek is”. Of zoals er in de sociale kringen op internet vaak gepraat wordt over noobs die alles verpesten. Het is gewoon de nietscheaanse “wil naar macht”.
In het dagelijks leven stikt het van de momenten dat anderen iets niet gegund wordt, omdat diegene dat niet verdient omdat het niet zijn of haar plaats is om dat te verdienen. Het wordt naar kinderen gedaan, het wordt naar andere geslachten, naar “niet-ons-soort-mensen” in het algemeen. Dat er dus behoefte is aan politieke stromingen die dat soort gevoelens kanaliseren lijkt me logisch.
@14: Heel goed. Robin legt zelf ook voortdurend de nadruk op de dagelijkse praktijk van het conservatisme. Het is niet zozeer de grote politiek die conservatieven drijft, niet abstracte de gevaren als het socialisme, maar de onbeschaamdheid van hen die ‘hun plek niet kennen’. Hij geeft ergens als voorbeeld de agressie die het ophangen van vakbondsmateriaal in een bedrijfskantine. Het gaat niet om de loonsverhoging die geëist wordt, maar om de brutaliteit, het gebrek aan respect. Zoals jij vroeger naar de kindertafel verwezen werd. Je moet je plek kennen.
@13: Nogmaals, en ook @3, wat is er verkeerd aan die indeling, waarom is het achterhaald? Wat is het eigenlijk volgens jullie? Jullie stellen het alleen maar, maar ik zou graag willen weten waarom.
Typisch. Toen ik gisteravond naar bed ging had ik (#6) 6 plusjes en 0 minnetjes. #Daan had 8 minnetjes en 0 plusjes. Gedurende de nacht zijn er bij mij 5 minnetjes en 1 plusje bijgekomen. Bij Daan zijn er 1 minnetje en 7 plusjes bijgekomen. Bij #Boer is ook flinke gesteggeld met de scores.
Je maakt mij niet wijs dat er ’s nachts een hele rits mensen langskomt die massaal geniet van het zoveelste off-topic ‘wat ben ik toch geweldig-verhaal’ van Daan.
@6:
Mond snoeren, een goed beginsel op een discussie site.
Wat betreft Spruyt, de man verdedigt het VS kapitalisme en de VS politiek tot elke prijs.
Libertarianism is wel het meest vreselijke asociale gedachtengoed wat ik ooit ben tegen gekomen, in de trant van de presidents kandidaat die riep ‘ik heb geen enkel medelijden met de armen’.
Iedereen klaagt wel over de indeling in links vs rechts en conservatief vs progressief, maar toch blijven we ze volop gebruiken. Blijkbaar hebben we ergens, onderbewust, toch een duidelijk idee wat ermee bedoeld wordt. Het gaat alleen mis wanneer we het proberen te definiëren. Hoe kan “rechts” nou beweren tegen een grote overheid te zijn, maar voor een groot leger? Hoe kan die linkserd nou tegen de doodstraf zijn maar voor abortus?
Het model van George Lakoff geeft hier wat mij betreft het beste antwoord op:
Het is bijna Freudiaans, maar ergens vind ik het heel logisch dat het concept en de metafoor van de familie zo belangrijk is in de politiek, aangezien het zo belangrijk is in de vorming van mensen.
Ik had bij het lezen van het boek echt een soort openbaring waardoor ik ineens veel beter de argumentatie van de “andere kant” doorzag. Als je erop gaat letten zie je het overal terug.
@6 Kan die jankerd niet eens keer ophouden altijd maar weer om een ban te vragen.
@19:
Wat tegenwoordig nog links en rechts is, het is mij een raadsel.
Het is toch glashelder dat er niets sociaals meer is aan de PvdA ?
De PVV, die als rechts wordt betiteld, komt het meest op voor de maatschappelijke onderlaag.
D66, de democraten, negeren referenda, noemen zich oppositie, maar steunen een kabinet wat nog door een fractie van de bevolking wordt gesteund.
Orwell’s 1984 heeft ook toegeslagen op de politieke terminologie.
Conservatisme is niets meer en niets minder dan de schijn opwerpen conservatief te zijn om kiezers achter je te krijgen (en dat zijn er heel veel) die niet van verandering houden.
@21
Wat de PvdA betreft.. neem nou de participatiewet. Er zullen vast realpolitike redenen zijn waarom ze daarmee ingestemd hebben, maar wat mij dan vooral opvalt is dat hoewel het een wet is die duidelijk vanuit een strict-father-frame is ontstaan, de PvdA het voor hun achterban vanuit een nurturing-parent-frame probeert uit te leggen. Of ze ook echt geloven dat ze er mensen mee helpen weet ik niet, maar dat is wel hoe het gepresenteerd wordt.
Klokwerk noemde het heel mooi een giftige cocktail van de ideologieën van de VVD en de PvdA.
Dat sommigen hier conservatisme niet als een doelbewuste politieke stroming zien zal vast met hun eigen belevingen te maken hebben. Wie echter naar de samenstelling van de Conservatives kikt ziet overduidelijk een reactionaire club die hun eigen machtsbasis willen behouden. Ze worden niet voor niets gedomineerd door leden van de hogere klassen die via gezamenlijke netwerken – denk aan Eton – hun dominantie over de maatschappij bestendigen.
@19: Interessante beschouwing van Lakoff maar Corey Robin onthoudt zich bewust van psychologische verklaringen. Hij houdt zich bezig met politiek, en politieke theorie vorming, niet met de onderliggende persoonlijkheidsstructuur van mensen.
@23: en zie ook De conservatieve revolutie van pvda en vvd van mij. De PvdA is al een tijdje (jaren 90 schat ik zo) van het linkse pad geraakt en zoekt naar kiezers ‘in het midden’
Wat mij zo boeit is dat rechtse partijen daar geen last van hebben, integendeel zelfs. Die schuiven ook naar rechts op. Wat de verklaring ook is, het gevolg is wel dat de politiek als geheel, al jaren lang nu, steeds verder naar rechts opschuift.
@25
Voor Lakoff is het ook niet echt een psychologische verklaring hoor. Hij beweert ook niet dat opgroeien in een bepaald soort gezin noodzakelijk tot een bepaald politiek standpunt leidt.
Als taalkundige constateert hij alleen bepaalde patronen door naar het gebruik van metaforen te kijken.
@26: “…politiek als geheel, al jaren lang nu, steeds verder naar rechts opschuift.” de kiezer vraagt, de politiek volgt, wellicht? Is de doorsnee Nederlander rechtser geworden? (wat dat ook moge zijn, dat “rechtser”; sociaal-economisch, of moralistisch)
@28: In de eerste plaats is politiek geen wasmiddel of automerk, maar dat terzijde ;-)
Daar komt nog bij dat jij er van uit gaat dat wat politci verkondigen geen invloed heeft op de kiezer.
Wat ik wel denk is dat deze strategie – kiezer vraagt, politicus draait, vooral door links wordt gepractiseerd. Dat is denk ik en belangrijke oorzaak voor de verschuiving.
@28 De PvdA heeft bij de vorige verkiezing gewonnen middels een linkse agenda, Sterk en Sociaal. Nu worden ze erop afgerekend omdat de kiezer het beloofde niet kan rijmen met het gebodene. Ik denk dat dat toch een aanwijzing is dat het electoraat linkser is dan zijn vertegenwoordigers.
@26:
Daar kan veel over gediscussieerd worden. Ik ben het daar sine qua non niet mee eens. Een aantal politiek partijen schuift nu eens naar links en dan weer wat naar rechts. En wanneer we over de laatste 60 jaar kijken, zien we een langzame maar gestage trend naar links toe. Zo ver inmiddels, dat een linkse meerderheid bijna binnen handbereik ligt, en dat is eigenlijk nog nooit zo geweest.
De neiging om te denken, dat de trend naar rechts is, wordt veroorzaakt door het geschreeuw op rechts, en de terugkeer daar naar extreem nationalistische standpunten, maar dat trekt uiteindelijk toch vooral stemmen bij het CDA weg (ja dat is een simplificatie).
@31: Dan vergeet je naar de partijen zelf te kijken. Die zijn in meerderheid de laatste 30 jaar fors naar rechts opgeschoven. De SP zit nu waar de PvdA onder Den Uyl zat, D66 kan niet meer als links beschouwd worden (waarmee die “linkse meerderheid” die jij ziet meteen in het water valt) en GL (destijds een fusie van onder andere communisten en pacifisten) positioneert zich op de plaats die D66 inmiddels heeft verlaten. Alleen de CU is min of meer op de RPF positie gebleven.
@23
Is toch een lachertje, de participatie wet ?
Alsof familie-, vrienden-, en burenhulp nu uitgevonden moet worden.
@32: dat zie ik toch wat anders. Zoals ik zei: daar kan veel over gediscussieerd worden. Ik zie de politiek veel meer als ‘gerommel in de marges’, om Joop de Uyl nog maar eens te citeren. Het speelveld wordt door de economische leiders bepaald, niet in de politiek. Daarom hebben we een democratisering van de economie nodig.
Het conservatisme wat nu dominant is is reactionair. Want tegen veranderingen in gezagsverhoudingen roepen, schreeuwen en gillen ze niets anders dan dat de jaren 60 zijn mislukt met de vrouwenemancipatie, met de homorechten, met de inspraak van burgers, enz.
De fout die dan wordt gemaakt is dat ze hun toevlucht zoeken in de markt. Ik denk dat een conservatief als hij gezin als hoeksteen van de samenleving ziet, of God nog niet sprookjesachtig ziet, zich in de luren heeft laten liggen. Natuurlijk is het niet zo dat de markt prevaleert, maar dat de verzorgingsstaat moet worden afgebroken. Daar stemden ook de SGP en de CHU tegen bij de het aannemen van de Bijstandswet na de oorlog, en een paar vvd-ers.
Conservatieven zijn nooit sterk geweest in Nederland. Interessant is de zojuist uitgekomen biografie over de dichter Willem Bilderdijk, vader van het Nederlandse conservatisme. Interessant is ook onlangs uitgekomen de memoires van wijlen psychiater Hendrik vd Berg. Hij was tegendraads, want zag vormen van inspraak (studenten) ontaarden in chaos en wanorde.
@ 25 Dat lijkt me ’n domme keuze van Robin, omdat wat zich nu conservatief noemt juist bestaat door persoonlijkheidsstructuur (al dan niet onderliggend).
Volgens een blogger genaamd “Archdruid” (en hij is kennelijk echt opperdruïde!) is conservatisme, met een sterke blik op geschiedenis, een /cultuur/ : waarin vernieuwing als letterlijk ondenkbaar geldt (bestaat niet eens buiten het denkraam van acceptabele dingen, het bestaat gewoon niet). Valt wel wat voor te zeggen, vind ik. Zo beschouwd zijn er heel lang geen conservatieven meer in westerse cultuur. Wat zich nu conservatief noemt lijkt eerder de laatste variant “neo-reactionair”.
@36: Heb je een link naar die post van Archruid? Ik ben wel benieuwd.
Als je schrijft “er zijn al heel lang geen conservatieven meer” dan verwoordt je precies de gangbare opvatting over het conservatisme: het is niet meer ‘wat het ooit was’. Maar als je dan onderzoekt hoe het dan precies was, wat de ‘oorspronkelijke conservatieve denkers’, inclusief de eerste conservatief schreven en de politiek die ze voorstonden, dan blijkt dat er juist niets veranderd te zijn. De zelfde elementen in het conservatisme, waar iedereen over klaagt zijn herkenbaar vanaf het eerste begin.
En waarom is het een ‘domme keuze’? Robin is geen psycholoog. Moet je psycholoog zijn over politiek of geschiedenis te kunnen schrijven? Tenzij je zoekt naar psychologische verklaringen natuurlijk, maar doet Robin dus juist niet en hij laat zien dat het ook zonder kan.
Niet dat het zinloos is om dat te doen, maar het is gewoon een ander niveau, level – ik weet niet goed hoe het te omschrijven – van onderzoek. Zoals een psycholoog geen verstand van neurologie hoeft te hebben, maar toch uitspraken kan doen over het denken van mensen, zo kan je als politicoloog onderzoek doen naar politiek zonder in psychologische details te treden.
@36: Het conservatisme is altijd een klein beetje reactionair geweest en heeft altijd gepoogt radicale, fundamentele veranderingen die aan de gang waren zoveel mogelijk te beperken. Om de conservatieve denker William F. Buckley te citeren: “A conservative is someone who stands athwart history, yelling stop, at a time when no one is inclined to do so, or to have much patience with those who so urge it.”
De reactionair denkt daarentegen dat er een weg terug is naar het verleden, de conservatief doet aan damage control en probeert de schade die de utopische revolutionairen en menselijke hybris doen zo veel mogelijk te beperken. Veranderingen die vaak geen rekening houden met de menselijke natuur. Een conservatief is niet tegen bepaalde oppervlakkige veranderingen en is geen onvoorwaardelijke verdediger van de status quo, maar probeert de kern van de samenleving, dat zich bewezen heeft te werken en eigen was aan iedere noemenswaardige beschaving, zo veel mogelijk te beschermen: denk o.a. aan de hiërarchische samenleving, nationale soevereiniteit, traditionele rechten en vrijheden, een universele set aan wetten en normen (zie bijv. C.S. Lewis’ The Abolition of Man of Cicero’s De Legibus), een aantal essentiële instituten, ideeën en tradities, een beperkte overheid en de vrijheid van handel. Conservatieven proberen echter niet een utopie of een ideale staat te creëren, maar de voorwaarde voor een goed functionerende samenleving in stand te houden op een pragmatische, meer dan dogmatische manier.
Een goed systeem, al zeg ik het zelf. Bovendien veel minder extreem dan mensen zeggen.
Samen met Isaac da Costa een van de beste Nederlandse dichters. Zijn gedicht over liberalen zou jullie aan moeten spreken: “Zoo! nu zou ik ’t haast bevatten./Liberaal is Glibberaal,/Die de fuiken weet te ontspatten,/Gluiper in de rechte taal.” Bilderdijks conservatisme is echter niet heel mainstream.
@38: Wat Robin nu juist doet is uitspraken over conservatisme zoals die van Buckley, die jij aanhaalt, te relativeren. Hij laat zien dat onder deze mantel van gematigdheid en wens om het verleden te behouden radicaliteit schuilt. Ter illustratie een ander citaat dat Robin geeft van Buckley (uit het boek, p54):
wat duidelijk het reactionaire gehalte van een conservatief als William F. Buckley illustreert. Elders in de National Review steekt hij de loftrompet over Generaal Franco, een ‘authentieke nationale held’.
Conservatieven beschuldigen links van het najagen van utopieën, maar zij vergeten – zoals Robin laat zien en zoals ik ook in mijn bespreking hier betoog – dat zij dat zelf ook doen: ook zij hebben een toekomst visie. Zij werken aan een wereld waarin een gedroomd, geïdealiseerd verleden wordt herschapen – beter, zonder de decadentie en het verval die de oorzaak waren voor haar ondergang. Hierdoor is het minder duidelijk is dat het wel degelijk om een toekomstvisie gaat. Een conservatieve utopie dus. Wijselijk onthouden ze zich van commentaar als niemand deze wisseltruc opmerkt – als ze het zelf al door hebben. Het zou slechts gaan om het behoud van waarden, traditie, enz. Het ontkent bovendien de oorzaak van de revolutie: de onderdrukking, het misbruik, de schending van de menselijkheid en de misstanden, waar linkse emancipatie bewegingen een einde aan willen maken.
Vervang conservatieven door progressieven om te begrijpen wat ik bedoel.
@39:
Buckley kwam later terug van zijn racisme; en zelfs in de jaren ’50 vond hij dat de negers niet inherent inferieur zijn, maar dat ze in het zuiden langzaam voorbereid moesten worden op het stemrecht omdat ze minder geschoold waren en een flink aantal van hen ongeletterd was. In die zin waren de blanken ‘for the time being, the advanced race’. Hij bracht het wel iets ongenuanceerd, dat geef ik toe. Maar Buckley was niet heel radicaal.
Hoewel Franco een dictator was die een aantal vreselijke dingen deed, was hij toch te verkiezen boven de communisten en de anarchisten, die vanaf het begin van de burgeroorlog druk bezig waren nonnen, priesters en ‘contra-revolutionairen’ te lynchen. Natuurlijk deed Franco later het omgekeerde door de communisten op zijn beurt terug te pakken; maar een conservatief in de tijd van Buckley kon niet heel veel anders dan sympathie te voelen voor Franco dat hij Spanje van het rode gevaar had beschermd. Als je de artikelen van de National Review over Franco gelezen zou hebben dan zou je weten dat die lofprijzingen wel hier en daar genuanceerd werden. Wat jouw artikel doet is dingen uit de context halen.
En ik ben het niet echt eens dat conservatieven een duidelijk toekomstbeeld hebben. We willen hier en daar wat ontwikkelingen in de kiem smoren; meestal door egalitaire wolkenfietsers een halt toe te roepen en hun vorderingen een klein beetje terug te draaien, maar een duidelijke ‘ideale staat’ en hele concrete doelen om dat te bereiken zijn er niet. Het behouden van het goede dat bedreigd wordt door liberalen en socialisten is niet echt een heel ambitieus, hemelbestormend ideaal, al suggereer je dat wel. Het conservatisme is vaak ook heel duidelijk de mening dat een ideale staat niet mogelijk is en gerichte inspanningen om die te bereiken onwenselijk zijn.
Dikwijls doen ze veel meer schade dan ze aan problemen oplossen. Hun oplossingen zijn vaak vele malen erger dan het probleem. De vakbeweging bijvoorbeeld die Engeland in de jaren ’70 in het slop had geholpen, of de krakers, die zichzelf maar aan andermans bezit helpen. Als je naar Edmund Burke kijkt dan zie je dat hij niet kritiekloos het ancièn régime verdedigde, maar een andere manier aankaartte om de excessen op te lossen, een weg die niet het guillotineren van duizenden mensen inhield. Zo zijn er nog wel een stuk meer emancipatoire bewegingen wiens oplossingen vaak veel erger zijn dan het probleem.
Mwoa, denk het niet. Progressieven zijn vaak hemelbestormers die van alles willen veranderen, tot aan persoonlijke verhoudingen en taalgebruik aan toe, en die de samenleving opnieuw in willen richten naar hun idee van rechtvaardigheid en daarbij de traditie als een hindernis zien. Nou hebben neo-conservatieven en paleoconservatieven hier ook een handje van, daar niet van.
Hoewel Franco een dictator was die een aantal vreselijke dingen deed, was hij toch te verkiezen boven de communisten en de anarchisten,
over je held Franco:
The first decade of Franco’s rule in the 1940s following the end of the Civil War in 1939 saw continued oppression and the killing of an undetermined number of political opponents. Estimation is difficult and controversial, but the number of people killed probably lies somewhere between 15,000 and 50,000
Subsequently, Franco’s state became less violent, but during his rule non-government trade unions and all political opponents across the political spectrum, from communist and anarchist organizations to liberal democrats and Catalan or Basque separatists, were either suppressed or tightly controlled by all means,
Tussen de 15 en 50 duizend doden maar geen anarchisten, communisten, liberalen of separatisten: dat vind jij de beste keus? Gatverdamme man.
Robin heeft inderdaad een erg nuttig boek geschreven, en het is leuk om te zien dat er ook in het nederlands eens een review van verschijnt.
Laat ik het eens over een andere boeg gooien. Als je conservatisme definieert als een apolitieke insteek die ervan uitgaat dat de status quo een prima situatie is (waarbij wordt genegeerd dat er constant dmv beleid wijzigingen in die status quo worden aangebracht vanwege die apolitieke insteek, die als consequentie heeft dat je actief ontkent en negeert dat er wel degelijk verandering plaatsvindt), dan zou ik willen beweren dat je dit soort conservatisme primair vindt bij liberalen. Dit zijn bij uitstek de mensen die geloven in de papieren ‘rechtsstaat’, maar die verschillen in toegang tot die rechtsstaat negeren; die geloven in het ‘slagen’ binnen de regels die door anderen worden opgesteld zonder die spelregels in twijfel te willen trekken, etc.. Sociaal klimmen is belangrijk voor ze, omdat het laat zien dat ze goed zijn in het spel, terwijl ze kritiek op de spelregels haten, omdat dit de waarde van het spel — en daarmee hun bron van eigenwaarde en sociale status — ondermijnt. Als je bedenkt dat er binnen de PvdA (en GL) een heleboel van dit soort lui rondlopen (wel voor “groen”, maar niet/nauwelijks voor politiek handelen; wel “sociaal”, maar niet bereid tot herdistributie of het instellen van een nieuwe belastingschijf; onbewuste voorkeur voor “marktmechanisme” omdat het zo lekker apolitiek klinkt en omdat “efficientie” zo lekker bekt), dan valt goed te begrijpen hoe een paar neoliberalen met nepveren (spekman, samsom, bos) de partij zo makkelijk een rechtse koers kunnen laten varen.
PS. Om daarnaast ook even op wat van die halfbakken beschuldigingen richting de socialisten (“conservatief”) te reageren: was het conservatief om te zeggen dat je denkt dat het sluiting van de staatsmijnen in limburg zal gaan leiden tot veel werkeloosheid, tenzij je als staat inspringt op dat probleem door tegelijk na te denken over de vraag wat voor soort werk men daar wel zou kunnen gaan doen? Gezien de hoeveelheid tijd die verstreek tussen de eerste suggestie de mijnen te sluiten en de daadwerkelijke sluiting was er toch meer dan voldoende tijd om een poging te doen hier een oplossing voor te verzinnen..