COLUMN - Minister Kamp bracht begin april zijn visie op warmte uit. Ik vraag me af waarom de minister vasthoudt aan een fossiel regime. Er zijn alternatieven, bijvoorbeeld een ambitieus besparingsdoel.
De minister en zijn ambtenaren lijken niet los te komen van het heersende (fossiele) paradigma dat energie centraal gedistribueerd moet worden, de energievraag statisch is en ‘restwarmte’ een duurzaam alternatief is voor gas. Het nieuwe paradigma, forse energie-reductie met daaraan gekoppeld decentrale opwekking van elektriciteit en warmte, wordt als een nichemarkt weggezet. Warmtebedrijven zullen blij zijn met een visie waarbij kolencentrales, afvalverbrandingsinstallaties en de industrie hun zogenaamde restwarmte ongestraft kunnen dumpen in de gebouwde omgeving. Ze krijgen er nog voor betaald ook.
Het verbaast mij dat Maxime Verhagen, voorzitter van Bouwend Nederland, daar niet luidkeels een alternatief tegenover zet. Laat Bouwend Nederland nou domweg toe dat er elk jaar 20 miljard euro verdwijnt vanuit de gebouwde omgeving naar het energiedomein? Geld dat ook ingezet kan worden voor forse energiereductie en opwekking van decentrale energie. Geld waarmee wijken kunnen worden getransformeerd en het woonplezier vergroot.
Echte restwarmte bestaat op hooguit vier plekken in Nederland waar de energie-intensieve industrie sterk is geconcentreerd. Volgens Tjeerd Jongsma, directeur van het Institute for Sustainable Process Technology, is het voor de industrie ook in die gebieden veel kosteneffectiever om elkaars restwarmte te gebruiken. Het is volgens hem zonde om daarvoor dure fijnmazige warmtenetten in de gebouwde omgeving aan te leggen.
In de warmtevisie worden daarnaast vuilverbrandingsinstallaties en elektriciteitscentrales geschaard onder restwarmte. Het zijn echter onderdelen van het oude fossiele regime. Nieuwe warmtenetten en uitbreiding daarvan houden dit centraal gestuurde fossiele regime in stand.
Alternatieven
Het resultaat van toenemend hergebruik is bijvoorbeeld dat warmtecontracten alleen zijn na te komen door afval uit het buitenland te verbranden, een praktijk die zich nu al voordoet. Of neem Nijmegen. Daar is een warmtenet aangesloten op een grondstoffencrematorium met als doel 14.000 nieuwbouwhuizen te voeden. Het grootste deel daarvan moet nog worden gebouwd. Het is niet mogelijk daar een woning zonder energiekosten (nul-op-de-meter) te bouwen in verband met een aansluitverplichting. In plaats daarvan krijgen de mensen een huis waarvan de energetische kwaliteit 25 procent slechter is dan de norm van het Bouwbesluit.
Natuurlijk zijn er alternatieven voor de gebouwde omgeving. De bouw heeft het in beginsel flink laten afweten, maar maakt een forse inhaalslag. Eén die de PBL’s, ECN’s en CE’s Delft van deze wereld niet kunnen bijhouden. Door het accent op labelstappen van de afgelopen jaren verkeren die nog in de veronderstelling dat besparing in de gebouwde omgeving beperkt blijft tot hooguit 20 procent. De potentie van innovatie en industrialisatie door de bouwsector wordt zwaar onderschat. Kies in een visie op warmte voor een ambitieus besparingsdoel van 70 procent en focus op de innovaties en condities die nodig zijn. Dan zijn veel discussies over restwarmte overbodig.
Belangrijke lessen van het Energiesprongprogramma zijn: creëer een positieve businesscase voor bewoners en meer waarde dan louter besparing of duurzame energie. De bouwsector is daartoe in staat. Warmtenetten zorgen niet voor vernieuwde woningen en forse comfortverbeteringen. Warmtenetten met verplichte aansluiting omdat anders de businesscase niet haalbaar is, wekken weerstand op. Het verdienmodel is gebaseerd op verkoop van energie. Forse energiereductie heeft een omgekeerd verdienmodel. Een energierekening genereert een investeringswaarde van zo’n 45.000 euro per woning. Met centrale warmtenetten is dat bedrag veertig jaar onbruikbaar voor een kwaliteitsslag in de gebouwde omgeving.
Centrale warmtenetten houden oude systemen in stand en zijn een rem voor een circulaire economie en duurzame gebouwenvoorraad. De grootste verliezer is de burger.
Deze column van Jan Willem van de Groep, alias Greenspirator, verscheen eerder op Cobouw en zijn eigen website.
Jan Willem van de Groep is programmaregisseur de Energiesprong, Platform31. Hij schrijft over duurzaanheid, innovatie, bouwindustrie, future technology en maatschappelijke thema’s. Op dit moment is zijn missie om de bouwsector een wezenlijke rol te laten spelen in de transitie naar een energieneutrale gebouwde omgeving.
Reacties (21)
Een en ander laat gemakshalve even buiten beschouwing dat de woningen die in Nijmegen op het warmtenet zijn aangesloten nu volledig verwarmd worden door hun eigen restafval, dat in de behoorlijk moderne ARN-centrale best wel efficiënt wordt verwerkt en wordt gerecycled waar mogelijk. M.i. een duurzame oplossing – nu het afval nog duurzaam produceren. Je moet het natuurlijk niet overal willen, maar op deze schaal blijft er volgens mij ruim voldoende ruimte en vrijheid voor innovatie over.
Vergeet ook niet dat desbetreffende woonwijken geen gasaansluitingen hebben. Zoiets zou onmogelijk zijn geweest zonder een centraal alternatief. Bovendien maakt zo’n centraal alternatief ook andere initiatieven mogelijk, bijvoorbeeld geothermale energie, iets dat voor particulieren onhaalbaar is en op grote schaal bovendien veel efficiënter is. Terugleveren van warmte is helaas niet mogelijk, lees ik, anders zou het bijvoorbeeld interessant kunnen zijn om je zonneboiler hierop aan te sluiten. Verder is het natuurlijk van de zotte dat je verplicht vastrecht moet betalen; dat soort koppelverkoop zou verboden moeten worden.
Hoewel ik de kritiek begrijp en absoluut van mening ben dat je deze aanpak niet overal moet willen, denk ik dat dit een prima aanpak is die juist een afval/energie/warmte-kringloop stimuleert.
@0: “In de warmtevisie worden vuilverbrandingsinstallaties en elektriciteitscentrales geschaard onder restwarmte. Het zijn echter onderdelen van het oude fossiele regime.”
– een “oud” regime dus kan de restwarmte onbenut blijven?
@0: “Het is onmogelijk een woning zonder energiekosten te bouwen in verband met een aansluitverplichting”
– Natuurlijk wel. maar de ECP norm is soepeler met stadswarmte, dus kan volstaan worden met minder isolatie en daardoor een hogere warmtevraag. Vreemd om dat de bouw te verwijten en niet de zotte regelgeving.
@0: “Warmtenetten met verplichte aansluiting omdat anders de businesscase niet haalbaar is, wekken weerstand op. Het verdienmodel is gebaseerd op verkoop van energie”
– Natuurlijk roept die verplichting verzet op en remt de bouw van energie neutrale woningen. Die verplichting vaak een gemeentekeuze (zie @1: Nijmegen) die dat zonder gasnet poogt af te dwingen en e-koken bevordert met bijbehorend meer energieverbruik.
Er is een aansluitplicht maar geen afname plicht, dus “gebaseerd op verkoop van energie” is feitelijk onjuist.
Grote panden kunnen hun eigen warmtevoorziening te regelen en het warmtenet slechts aanvullend te benutten. Dat verlaagt het rendement van warmtenet en verhoogt de kosten, die doorberekend worden aan andere (kleine) verbruikers.
Als je restwarmte wil benutten zijn dichtbebouwde oudbouw energetisch veel aantrekkelijker door minder transport verlies.
@1: “prima aanpak die afval/energie/warmte-kringloop stimuleert.”
– Met de verlichte warmtelevering blijft het gebruik van fossiele brandstof zoals kolen en voldoende afval voor deze vraag langer in stand. Tegenstrijdig aan afval- of stroomvermindering!
> Het nieuwe paradigma, forse energie-reductie met daaraan gekoppeld decentrale opwekking van elektriciteit en warmte, wordt als een nichemarkt weggezet.
Tja. Zou kunnen. Moet je wel in een aardige hoeveelheid complotten geloven.
Energie is namelijk duur in nederland. De reden dat mensen bv zo vaak overschakelen van leverancier is niet dat de kleur van het logo hun niet bevalt maar omdat ze wat willen besparen. Voor een paar tientjes per jaar switchen ze al.
Nederlanders rijden in piepkleine autotjes, mensen trekken ’s avonds een vest aan of doen een dekentje om en niemand die nog het licht boven aanlaat.
En dan zouden er ‘forse energie reducties’ zomaar voor het oprapen liggen? Dat lijkt mij heel vreemd. Zeg maar complottheorietjes vreemd.
Dit is weer zo’n hemelfietsplannetje waarmee de burger rijp gemaakt wordt voor nog meer overheidsingrijpen. Maak de burger maar goed bang, dat houdt hem lekker strak!
Een mooi voorbeeld van een alternatieve benadering is dit: http://reneweconomy.com.au/2015/taking-dutch-housing-from-energy-hog-to-net-zero-in-less-than-ten-days-94868
Blokken bestaande jaren ’70 huizen die in een paar dagen worden omgebouwd naar energie-neutraal. Dit soort dingen kan dus gewoon. Het is wel een forse investering per huis, en juist daar zit het probleem voor die bewoners/eigenaren (@3): dat is voor een individuele eigenaar lastig te financieren. Je moet fors investeren om pas daarna het rendement te kunnen pakken.
Beste @1 , waarom zou er geen gas liggen in die wijken in Nijmegen denk je ? Omdat de gemeente denkt dat dat warmtenet heel duurzaam is. Volledig onterecht want de huizen zijn minder geisoleerd , er is heel veel verlies in het netwerk en afval stoot meer CO2 uit per eenheid dan gas. Ook is het door de aansluitplicht onmogelijk om echt duurzame nieuwe huizen te bouwen.
We hebben ook te weinig afval in Nederland ( en minderend nog zodat er nu al afval wordt geïmporteerd uit het buitenland wat nog meer CO2 kost en echt duurzaam gekkenwerk is. )
Verder is het idee dat je afval niet moet verbranden maar moet recycelen de echte circulaire duurzame gedachte.( je kunt het as niet nog een keer aansteken.. )
Ook is er in Nijmegen al flink wat gas verstookt in de aanloopfase naar de afvalverbranding. Dit heeft zoveel extra CO2 gekost dat ze nu alweer 10 jaar nodig hebben om dat weer goed te maken.
Wat mij ook heel erg stoort is dat het veel duurder is voor de bewoners, in heel Nederland betaal je teveel voor een aansluiting en voor je warmte terwijl er overal is afgesproken dat het niet meer kost dan gas ( NMDA ).
Warmtenetten zijn bijna allen hoge temperatuur transportnetten van 110-130 graden. Er is nauwelijks echte restwarmte van die temperatuur het meeste wordt afgetapt in energiecentrales op de stoomleidingen waar het direct ten koste gaat van de elektraproductie en dus geen echte restwarmte is maar aftapwarmte.
Er is maar 1 echt duurzaam groot warmtenet in Nederland en dat ligt in Purmerend, daar stook men lokale biomassa van staatsbosbeheer. Echter is daar veel te weinig van om er nog meer netten mee warm te houden.
Mijn e;ektriciteitsvoorzienigen houden op bij het lichtknopje van mijn kamer en dat wilde ik graag zo houden. Het is nog een antiek knopje. Bakeliet denk ik dat het heet, van dat bruine harde gladde spul en toen is er rood overgegaan een soort nagellak en toen gewoon met de muur meegeniet nu gaat hij lekker strak.
In dat geval breng ik mijn vidsie uit over Kamp, het is dat ik wel eens met hem heb staan te kletsen om het huwelijk van een nichtje van mij , echt een aimabele man, en goed onderhoudend, een vriendelijk vrouw, niks meer aan doen allemaal maar zakelijk gezien vind ik het een kut minister.
@ andreSomers
rendement is niet te pakken , rendement is een verdienmodel op zich zelf.
@AndreSomers
het nadeel van die jaren zeventig bouw is dat het meeste al weer is afgebroken, Ik heb wel in een flat gewoond die ik zelf heb gebouwd zien worden en die nu alweer tegen de vlakte ging voor een leegstaand kantorencomplex. Rare 70 woningen waren gemaakt van bordkarton, zonde van je geld daar in te investeren,
@5: Is Purmerend duurzaam alleen omdat deze biomassa verstookt?
Dit stadswarmtenet kende in het verleden grote problemen en (warmte)verliezen. Waar het net liep was stooizout overbodig!
De ombouw was heel ingrijpend, hoezo duurzaam?
Er zijn ook lage temperatuur warmtenetten van zo’n 60 graden, heel bruikbaar in nieuwbouw en met minder warmteverlies.
@10: Purmerend heeft een enorme inhaalslag gemaakt van een vergiet naar een goed geïsoleerd netwerk met minimaal verlies. Ze zijn nog bezig met de uitlopers van het net voor zover ik begrepen heb. Dat in combinatie met snoeiafval uit Nederland geeft een heel duurzame bijna CO2 neutraal warmtenet en het verlies van 22% in het net en +\- 7% tot 20% betaald verlies in de huizen is dan niet dodelijk voor de CO2-winst.
Zijn er geen rechtszaken van gedwongen afnemers van stadswarmte die te hoge energierekeningen krijgen en geen alternatief hebben? Nog een reden om dergelijke stalinistische initiatieven te boycotten
@5
Voor zover het verbrande afval duurzaam is, is de hele constructie (in theorie) ook duurzaam. Dat het niet superefficiënt is doet daar niks aan af, hoewel het de mogelijkheden om de verspilde energie elders ook duurzaam in te zetten natuurlijk wel beperkt. CO2-uitstoot is ook niet het grootste probleem; het probleem is de C die we uit de grond halen (en die via het afval deels alsnog zijn weg naar het warmtenet vindt, maar dat kunnen we oplossen). Die factor is hier – in ieder geval in theorie en na de opstartfase – wel degelijk weggenomen.
Het alternatief was geweest dat er overal gas was aangelegd dat vrijwel geheel op fossiel draait (afgezien van het biogas dat door ARN wordt teruggeleverd aan het gasnet). Op een enkeling na zou iedereen dan gewoon een CV-ketel hebben gehad; het gros van de betrokken wijken stamt immers uit een tijd (~2000) dat PV nog veel duurder was dan nu, evenals moderne beglazing. Qua fossiele C is dit project op de middellange termijn simpelweg beter dan het alternatief. Neemt niet weg dat ik ook kritisch ben op de opdringerigheid ervan; dat soort koppelverkoop zou verboden moeten worden. Ik kan trouwens niet achterhalen wat die vaste kosten nou precies zijn. Ik heb het ook wat bewoners van desbetreffende wijken gevraagd, maar die hebben het ook niet paraat.
@10 Je kunt prima duurzaam zijn zonder efficiënt te zijn. Een gigantisch kampvuur is ook duurzaam als het met duurzaam geproduceerde biomassa wordt gestookt.
@13:
Een warmtenet ligt er voor 30-50 jaar. Je ziet nu al ( binnen een jaar na aansluiten op de afvalverbrander dat Nijmegen gewoon een fout heeft gemaakt die door de domme contracten (aansluitverplichting toekomst) echt duurzame alternatieven in de weg staat er worden nu huizen gebouwd in Nijmegen die met 15.000 euro meer energieneutraal waren geweest . Bovendien zitten de mensen vast aan een systeem wat in basis al 20% meer kost dan het gasalternatief dankzij het gepruts van minister Kamp met de parameters van de warmtewet.
En alle betrokken ambtenaren en provincie-ambtenaren daar roepen over open leidingen en netten maar de gebruikers zitten vast aan de grote EPC manipulatior NUON gevangen in een warmteplan ….
@14 Nogmaals: het is lullig voor die mensen (die daar zelf bewust voor hebben gekozen dus eigen schuld), maar het is en blijft duurzaam. En dat het naarmate de rest van de wereld verder innoveert economisch steeds minder interessant wordt doet daar niets aan af. Maar dat zal niemand verbazen met de Gemeente Nijmegen met zijn ongebreidelde experimenteerdrang en tunnelvisie.
@15: net Nederlands afval voor de komende 10 jaar JA eens maar dat wordt steeds minder …
Omdat hij een nogal fossiel-achtig idee over de moderne samenleving heeft ??
;-)
@17: hij moet iets , Groningen is er terecht klaar mee dus hij moet wat verzinnen ( leuk detail dat hij zijn warmtevriendje Hans Alders ( energie_nederland ) nu naar Groningen stuurt om de zaak op te lossen … Kansloos in het kwadraat !
Verder zal men steeds meer op stroom doen omdat stroom steeds goedkoper wordt en men dat makkelijk zelf kan opwekken. Voer nu langzaam energiebelasting op warmte in en je hebt heel veel mensen die belasting moeten blijven betalen en die dankzij de warmteplannen van de gemeenten nooit kunnen overschakelen. Zeker huurders zijn straks het bokje die kunnen niets dan krom liggen voor de regering !
Warmte is nu al aantoonbaar 20% duurder dan de beloofde NMDA niet meer dan gasprijs dus dit brengt voor de toekomst niet veel goeds ….
@18:
Tsja, Hans had nog een bijbaantje nodig en blij dat ze met hem zijn:
http://www.bnr.nl/nieuws/549167-1504/schokkend-groningen-niet-blij-met-hans-alders
@9: Er is heel veel jaren ’70 bouw die wel gewoon in orde is. Hele stadswijken staan vol met blokken eensgezinswoningen die op zichzelf helemaal niet slecht gebouwd zijn. Om nu te zeggen dat dat soort woningen het niet waard zijn om in te investeren lijkt me onzin. Het lijkt me zelfs bijzonder onduurzaam om gebouwen maar zo snel af te schrijven. Het is niet alsof het bouwen zelf geen energie en grondstoffen kost. Cement is bijvoorbeeld een grote bron van CO2 productie.
@13: “Het alternatief was dat er overal gas was aangelegd dat vrijwel geheel op fossiel draait”
– Volgens de norm wordt nieuwbouw met stadswarmte minder geisoleerd met een grotere warmtevraag.
– Behalve afvalverbranding worden warmtenetten fossiel gestookt met een lager rendement door transportverliezen.
– Verplichte restwarmte levering belemmert besparing.
– Overschot aan zon- en windenergie kan worden omgezet in waterstof i.p.v. tegen een lage (of negatieve!) prijs dumpen
– Meer waterstof in het gasnet vermindert “vrijwel geheel op fossiel”. Dus minder “C” uit de grond.