Waarom ontbreekt extreem-rechts in Spanje?

ELDERS - In Spanje bestaat ook een extreem-rechtse partij. Bij de laatste verkiezingen behaalde Vox 0,2% van de stemmen.

Anders dan in de meeste Europese landen kent Spanje geen grote extreem-rechtse beweging. Carmen González-Enríquez probeert te verklaren waarom een grote toestroom van immigranten (vorig jaar meer dan 13.000) en een sociaal-economische crisis in dit land niet hebben geleid tot groei van een rechts-populistische partij.

Naar aanleiding van haar rapport ging de Amerikaanse publieke omroep NPR op bezoek in San Cristóbal de los Ángeles, een verpauperde stad met veel immigranten, werklozen en oudere autochtonen. Daar klagen mensen net als elders ook over de verloedering en de misdaad, maar ze willen toch niets weten van politici als Le Pen en Wilders. “Waarom zou iemand uit de arbeidersklasse stemmen op extreem-rechts?” Een jongere, werkloze vrouw is niet van plan haar woede af te wentelen op de immigranten. “Wij zijn veertig jaar lang onderdrukt door een rechtse dictator. Dat willen we niet meer.”

De herinnering aan Franco is nog levend in Spanje. Dat is ook volgens González-Enríques een factor van belang. Een groot aantal Spanjaarden heeft zelf ervaring met emigratie binnen Europa. Halverwege de vorige eeuw zijn veel gastarbeiders in Frankrijk, Duitsland en Nederland terecht gekomen als politieke vluchteling. Met die geschiedenis kijken de Spanjaarden anders dan hier naar immigranten.

Aan het begin van deze eeuw, nadat Spanje ook lid was geworden van de EU, had het land de hoogste immigratiecijfers in West-Europa. Daaronder Afrikanen, maar ook Latijns-Amerikanen en Roemenen die gemakkelijk integreerden vanwege taalverwantschap. Veel problemen waren er niet. De economie groeide enorm, goedkope arbeidskrachten waren welkom.

De economische crisis heeft later ook in Spanje de woede over het politieke establisment flink aangewakkerd. Maar niet rechts, maar de linkse beweging Podemos werd de vertolker van die woede. Niet in het minst omdat vooral aan de rechterkant de corruptie welig tierde. En mensen als Ada Colau, die daadwerkelijk opkwam voor door de crisis getroffen huizenbezitters, en de activistische juriste Manuela Cardena kregen het vertrouwen als burgemeester van resp. Barcelona en Madrid. Podemos geeft traditioneel linkse kiezers een antwoord op hun onvrede over de neoliberale koers van de grote partijen. En haalt zo de voedingsbodem weg voor rechtse populisten, alhoewel dat niet voor alle Spanjaarden zal gelden. Als zich een anti-immigratiepartij zou melden, zo laat het onderzoek van González-Enríques zien, dan zal die volgens een flink aantal Spanjaarden waarschijnlijk toch wel steun krijgen.

De werkende bevolking is in principe niet reactionair, meent Asbjørn Wahl, die in Noorwegen een campagne tegen de afbraak van de verzorgingsstaat leidt. Mensen verliezen wel het vertrouwen in links als de partij waarop ze altijd gestemd hebben tekort schiet in de verdediging van hun belangen. En een deel bezwijkt dan vervolgens voor rechtse populistische leuzen. Waarom? Asbjørn Wahl: “The reality is that worker’s exploitation, increasing powerlessness and subordination now hardly command a voice in public debate. Labour parties have mainly cut the links with their old constituencies.” Wahl had Spanje kunnen noemen als voorbeeld dat het ook anders kan.

Maar er zijn ook nog wel een paar andere factoren te noemen waarom in Spanje geen Front National is opgekomen. De economische crisis heeft de Spanjaarden niet nationalistischer gemaakt. Integendeel. Het pro-Europese sentiment is er sterker geworden en anders dan in de meeste andere Europese landen daalt de identificatie met de eigen natie. Spanjaarden, en dan vooral degenen die zich de tijd herinneren dat Spanje nog geen lid was van de EU, zijn meer dan andere Europeanen geporteerd voor een sterke EU. De achtergrond daarvan is mogelijk ook te vinden in het gebrek aan eenheid in Spanje. Mensen identificeren zich meer met de regio waar ze wonen dan met de centrale staat. Daar verwachten ze kennelijk niet de oplossing te vinden voor de problemen die het land sinds de crisis nog altijd heeft. En dat is een belangrijk verschil met de beweging van Marine Le Pen die de Franse staat en natie als geen andere bewierookt.

Ten slotte is er nog het politieke systeem dat een rem zet op de groei van het rechtse populisme. De verkiezingsprocedure is voordelig  voor locale en regionale partijen. Maar voor kleine partijen is het niet makkelijk om in alle regio’s tegelijk succes te behalen. Alleen bij de Europese verkiezingen hebben kleinere partijen in principe ook op landelijk niveau een kans, maar geen enkele extreem-rechtse partij heeft daarvan tot nu toe kunnen profiteren.