Waar de oppositie vergat door te bijten

Het spoeddebat van gisteren leverde een hoop vuurwerk op, maar de coalitie had een hele dag besteed aan het vakkundig schoonvegen van hun straatje, dus ging er niemand onderuit. Maar terugkijkend op het geheel knagen er toch twee dingen. Dingen waar de premier zich niet eens uit hoefde te draaien omdat niemand hem erop wees.

Allereerst was er de kanttekening van van Walsum. Dit vormt de kern van de verdediging van de premier dat het volkenrechtelijk allemaal misschien wat [i]shaky[/i] was, maar dat er ook nog politieke factoren kunnen meespelen. Inmiddels heeft hij er de frase ‘met de kennis van toen’ aan toegevoegd, maar het verandert niks aan het gegeven dat zonder die kanttekening hij geen poot had om op te staan. Maar wat staat er nu op die ene zalmroze bladzijde (.pdf, pag.270)?

Allereerst het punt waar de premier ons zo graag aan herinnert: er spelen ook nog andere factoren dan volkenrecht:

“Volgens hem [van Walsum] dient een verantwoordelijke regering zich niet alleen door de regels van het volkenrecht maar ook door de eisen van de internationale politiek te laten leiden. Als de twee met elkaar in botsing komen ontstaat een dilemma, maar geen regering zal accepteren dat haar vitale politieke doelstellingen onder alle omstandigheden voor het volkenrecht zullen moeten wijken.”

Hij noemt concreet het gevaar van nucleaire proliferatie. Daarnaast is er het punt waardoor de PvdA ontstemd was en wat de oppositie gisteren nog aangreep om de premier aan te vallen, namelijk dat van Walsum de eindconclusie onderschrijft dat de inval volkenrechtelijk bekeken niet gerechtvaardigd was:

“Het Commissielid Van Walsum onderschrijft de conclusie van de Commissie dat het volkenrechtelijke standpunt van de regering […] niet goed te verdedigen viel.”

Maar het laatste punt – en daar zit hem de crux – heeft de premier even [i]conveniently[/i] terzijde geschoven en niemand heeft hem eraan herinnerd.

Van Walsum stelt namelijk dat het volkenrecht niet is toegepast, maar dat het kabinet zich er destijds wel op beriep:

“Het is opmerkelijk dat de regering het gevaar dat Irak op enig moment weer de vrije beschikking over zijn olie-inkomsten krijgt en die dan aanwendt om zijn MVW-programma te reactiveren, wel noemt in haar Kamerbrief van 18 maart 2003 waar zij uitlegt dat er geen alternatief voor militair optreden denkbaar is, maar verder voornamelijk uitspraken doet die de indruk wekken dat in haar visie de Iraakse dreiging in de eerste plaats van onmiddellijk inzetbare biologische en chemische wapens uitgaat. Dat was geen gelukkige keuze omdat die wapens er ten slotte niet bleken te zijn, maar nog ongelukkiger is de hardnekkigheid waarmee de regering haar volkenrechtelijke standpunt is blijven verdedigen.”

Kortom: Balkenende [i]shopte[/i] bij zijn verklaring in de persconferentie even selectief uit het betoog van Van Walsum als hij doet uit het hele rapport. Gesterkt door van Walsum, hield hij gisteren vast aan zijn redenatie dat er ook nog andere, politieke overwegingen waren. Maar die ‘andere overwegingen’ waren helemaal niet de (officiële) redenen om Irak aan te vallen [i]voor[/i] de oorlog! En dat zegt diezelfde Van Walsum ook.

En dat brengt me bij het tweede punt waarop men niet doorbeet. En dat heeft te maken met de beschikbare kennis. De premier beroept zich er dus op dat het makkelijk redeneren is met de kennis achteraf. Maar ik mag toch hopen dat alle zaken die nieuw waren voor het publiek (bij voorbeeld de brief van de Amerikanen of de bevestiging dat het volkenrechtelijke mandaat ontbrak), niet nieuw waren voor Balkenende. Hij heeft het ene niet doorgeven en het andere terzijde geschoven. Hij gedraagt zich dus een beetje als de pyromaan die na het aansteken en uitbranden van een brand tussen het publiek gaat staan en zegt: “Zo; dat moet een flinke brand geweest zijn!” Ik heb Kant het heel even horen aanstippen, maar zij werd op een gegeven moment ook door Verbeet afgekapt.

Er is nog een tweede kans voor Alexander, Femke en Agnes, van wie het toch duidelijk moet komen. Het duurt nog een maandje voor het rapport inhoudelijk aan de orde komt, en ik hoop dat ze zich voor die tijd realiseren dat Balkenende zichzelf al flink vastgedraaid heeft. Maar terwijl in de media de kritiek op de premier steeds harder aanzwelt, lijkt het er toch op dat de enige manier om hem te laten vallen, een serieuze uitglijder is. En als zijn persconferentie van dinsdag niet voldoende was, dan weet ik niet wat dan wel. Dat kun je de PvdA aanrekenen.