COLUMN - Na de moord op de Franse docent Samuel Paty zijn veel docenten voorzichtiger geworden met lessen over de islam. Paty had de woede van extremisten opgeroepen omdat hij in een les over vrijheid van meningsuiting Mohammed-cartoons uit het satirische blad Charlie Hebdo had laten zien. Deze zaak, waarvoor onlangs nog zes tieners zijn veroordeeld, was voor Stine Jensen aanleiding om de podcast ‘De Cartooncrisis’ te maken over hedendaagse beperkingen op de vrijheid van meningsuiting, in de onderwijs en daarbuiten. Moeten we ons vaker inhouden bij gevoelig liggende onderwerpen? Of wordt de vrijheid ten onrechte opgeofferd aan een al te ruim begrip van kwetsbaarheid?
Het lijkt wel alsof mensen de laatste jaren gevoeliger zijn geworden voor het vrije woord. Waarom wordt er zo heftig gereageerd op uitspraken of beelden die gevoeld worden als belediging? Hoever moet je gaan om te voorkomen dat je mensen kwetst? Uit de Verenigde Staten is het idee overgewaaid van de ’trigger warning’, toehoorders van lezingen of lessen waarschuwen dat er iets komt dat hen mogelijk raakt. Ben je altijd ‘fout’ als je iemand kwetst? Gekwetste gevoelens zijn subjectief. Je kunt er uit fatsoensoverwegingen van af zien om woorden of beelden te gebruiken die anderen kunnen kwetsen. Doelbewust beledigen hoort niet. Maar mag je anderen de vrijheid van meningsuiting ontnemen ter bescherming van je eigen gevoeligheden?
Zelfcensuur
In de podcast van Stine Jensen wordt de link gelegd met bewust beleefde groepsidentiteiten. De grotere gevoeligheid voor mogelijk kwetsende uitingen kan te maken hebben met sterke bindingen met gelijken qua religie, kleur, etniciteit of gender. Bespotting van de groep wordt persoonlijk opgevat. En leidt vervolgens weer tot een sterkere binding en grotere gevoeligheid voor als belediging ervaren uitingen. We zien dan dat waar deze gevoeligheden aan de oppervlakte komen anderen zich geroepen voelen om voorzichtiger te zijn in hun uitingen. Zelfcensuur is ook een beperking van de uitingsvrijheid.
Sommige docenten vinden het beter om cartoons die een schok kunnen veroorzaken niet te tonen, of alleen te omschrijven als dat nodig zou zijn. Een cartoon is een satirische, spottende uitvergroting van de werkelijkheid. Zo’n tekening kan maar al te gemakkelijk als kwetsend worden opgevat door degenen die zich positief identificeren met de persoon of de zaak die wordt bespot. Maar cartoons zijn ook altijd voor meerdere interpretaties vatbaar. Je kunt er stereotypen in zien en vrezen dat verspreiding van de cartoon deze stereotypen verder aanwakkert. Maar cartoons kunnen je ook confronteren met je eigen vastgeroeste denkbeelden. De dubbele gevoelens die een cartoon kan oproepen zou eerder aanleiding moeten zijn voor een gesprek dan voor een demonstratief protest, het cancelen van de tekenaar of een publicatieverbod.
Maar spreken over gevoelig liggende uitingen doen we niet meer. Ik denk dat daar het grootste probleem ligt. Er is weinig ruimte meer voor context en er wordt weinig tijd genomen voor reflectie en discussie. Gekwetste gevoelens zijn een bron van ophef. En ophef genereert aandacht waar met name de sociale media van leven. Daar zijn de algoritmes op ingesteld. Niet op onderling respect, afweging van argumenten, verschillende perspectieven. Zo wint de subjectieve gekwetstheid het van de vrije uitwisseling van standpunten. Het lijkt alsof de uitingsvrijheid een waarde is geworden van het tweede garnituur. Eerst respect voor mijn gekwetste gevoelens, dan praten we verder over de vrijheid van meningsuiting.
[overgenomen van Free Flow of Information]
Reacties (14)
Een god die niet tegen een stootje kan, is het aanbidden niet waard.
Je vraagt je sowieso af waarom die godheden perse mensen als werktuig nodig hebben om in het tijdelijke al wraak te nemen voor de beledigingen. Als de religie klopt, heeft zo’n almachtige na dat tijdelijke (althans volgens de meest gangbare geschriften) eeuwig de tijd om zijn wraak alsnog los te laten, hetzij dat te delegeren aan een duivel-figuur (die er blijkbaar toch al is voor alle andere regelbrekers).
Maar goed, logica en religie?
De grap is natuurlijk hoe harder de reactie op een belediging hoe meer dat hardere beledigingen gaat oproep. Natuurlijk is er een groep die zelfcensuur gaat toepassen maar sommige zien een aanleiding om extra fel van leer te trekken. Controverse verkoopt immers. Als niemand aandacht besteed aan de malloot die een andermans heilige boek in de fik steekt dan houdt dat vanzelf op.
Als het geweld kan oproepen hebben mensen meer respect voor zaken die gevoelig kunnen liggen dan anders. Vreemd.
Als je het christendom belachelijk maakt, kan iedereen er goed om lachen. De vroegere gereformeerde ouderling, ditmaal op de voorste rij in de schouwburg, lacht het hardst.
Doe je dat bij de islam, dan is dat anders, zie Wilders. Of als zoethoudertje: dan is er sprake van discriminatie of racisme. Want ja, meeste moslims kunnen dat wel hebben. Denken we.
Aldus de christelijke atheïsten.
Ook moeten we niet vergeten dat cartoons vroeger in de Sovjetunie ook niet allemaal werden gewaardeerd door de almachtige staat, evenals in de Volksrepubliek China. Of bij andere dictators.
Kortom het vrije Westen is een uitzondering. Veel samenlevingen zijn cartoons in verboden bladen of internetsites
De beste papenmoppen zijn mij door jezuïeten verteld.
“Doe je dat bij de islam, dan is dat anders, zie Wilders.”
Wilders is wellicht niet het beste voorbeeld. Die beledigt immers niet (althans, misschien ook, maar daar staat hij niet om bekend) de religie, maar hij predikt discriminatie (kopvoddentaks) en massadeportatie (tens of millions!) van de gelovigen. Charlie Hebdo is dan een beter voorbeeld.
Wat kan iemand in godsnaaam bedoelen met “christelijke atheïsten”? Geen idee. Of bedoel je dan dat niemand dat zegt.
Klinkt als “veganistische vleeseters”.
Nee, natuurlijk ben je niet altijd fout als je iemand kwetst. Het is zelfs onvermijdelijk dat dat wel eens gebeurt. En natuurlijk mag je mensen niet zomaar de vrije meningsuiting ontnemen als iemand ergens aanstoot aan neemt.
Maar je hebt ook het recht om je gevoeligheden te uiten. Om te vragen om daar rekening mee te houden. Het merkwaardige is dat dat onderdeel van de vrije meningsuiting zo vaak over het hoofd wordt gezien. Als iemand zegt iets kwetsend te vinden, wordt dat direct geframed als ‘cancelen’. Dat is ook een manier om mensen de mond te snoeren. En vrijwel alle verdedigers van de vrije meningsuiting blijven die kant van de medaille hardnekkig negeren.
Het cultiveren van lange tenen is een ander uiterste.
Je mag ook zeggen dat je je gekwetst voelt als dat onredelijk is. Vrije meningsuiting, weet je wel? En dan mag iemand anders weer zeggen dat de gekwetste veel te lange tenen heeft.
De moeite die ik heb met het begrip en toepassing van Vrijheid van Meningsuiting is dat het als een absoluut recht wordt gezien. Ik denk dat het afhankelijk is van het speelveld waarin het wordt toegepast. Is dat speelveld voor iedereen gelijk en/of zijn de regels duidelijk, dan zou er geen discussie hoeven te zijn. Maar vaak realiseren mensen zich niet dat het platform, waar ze hun mening willen ventileren, geen onbeperkte vrijheid biedt. Als dan op (huis)regels wordt gewezen, schreeuwen ze moord en brand omdat hun vrijheid onder druk staat. Maar dat is helemaal niet zo. Hun mening wordt niet beperkt, maar het is niet het juiste platform om die te uiten.
Ik vind het stuk moeilijker als iemand zou vragen om met gevoeligheden rekening te houden. Daarmee vraag je in feite of iemand zichzelf wil beperken. Dat is geen vrijblijvend verzoek. Als negeren van het verzoek als opzettelijk kwetsend wordt gezien, wordt het moeilijk. Het verzoek legt namelijk ook een verantwoordelijkheid bij een ander neer. En ‘responsibility is with the one who is aware’ …
Maar is het bewust neerleggen van die verantwoordelijkheid dan OK? Nee, ik denk dat dat ook een zekere verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Als je weet dat je ergens bent waar je geraakt kunt worden, mag je niet van een ander vragen om daar beperkingen op te zetten. Dat is iets dat je zelf redelijkerwijs kunt weten. En daarmee heb je zelf ook een verantwoordelijkheid.
En dan is de cirkel ogenschijnlijk weer rond, want de beginvraag zou moeten zijn: wat is het speelveld en wat zijn de regels? Maar zelfs als die onbeperkt lijken … Est modus in rebus.
Is het ook niet gewoon zo dat het ‘speelveld’ de laatste 25 jaar door de intrede van de Islam in Europa is veranderd?
Want dat is de drijvende factor in deze discussie.
De rest is bijzaak.
De ‘drijvende factor’ is breder. Het gaat om gevoeligheden die samenhangen met een gegroeid identiteitsbewustzijn. Dat zie je niet alleen bij islamieten
Zie ook dat onderzoek in de Volkskrant.
Ze benoemen het, bijna uiteraard, niet maar hier zie je ook vrij duidelijk dat de Islam voorop staat.
Zeker het stuk over hoeveel ‘allochtonen’ op de PVV stemmen.
Er wordt door allochtonen net zoveel op Wilders gestemd als door autochtonen maar niet door het Islamitische smaldeel (Turks en Marokkaans)