Vrijhandelsverdragen ondermijnen Europese democratie

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

OPINIE - De vrijhandelsverdragen waarover de Europese Unie onderhandelt met de Verenigde Staten, Canada en nog 20 andere landen, moeten de kwakkelende Europese economieën uit het slop trekken. Het is echter maar zeer de vraag of ze dat gaan doen, en of de prijs daarvoor niet veel te hoog is, stelt SP-Europarlementariër Anne-Marie Mineur.

1 juni volgend jaar is het tien jaar geleden dat Nederland massaal tegen de Europese Grondwet stemde. De opkomst was verrassend hoog (63,3%) en ook het aantal nee-stemmers (61,5%) overdonderde iedereen. Desondanks ondertekenden op 13 december 2007 de toenmalige 27 lidstaten van de EU het Verdrag van Lissabon, dat voor 98,6% overeenkwam met de Europese Grondwet. Slechts zes van de 448 artikelen werd geschrapt, die ook nog eens uitsluitend bijzaken betroffen.

Steeph, welbekend bij Sargasso-lezers, las de Europese Grondwet in 2005 en concludeerde dat de grootste makke van de Europese Grondwet was, dat het ontbrak aan democratische controle. Ook maakte hij bezwaar tegen het feit dat de politieke stroming van het moment – het neoliberalisme — werd vastgelegd in de grondwet. “Het vrijemarktprincipe als integraal onderdeel van grote stukken van deze grondwet”, aldus Steeph. Toch is die Grondwet er gewoon gekomen, en met dat Europa hebben we op dit moment te maken. Dat is goed te merken. De vrijhandelsverdragen waarover de EU op dit moment onderhandelt (TTIP met de Verenigde Staten, CETA met Canada en TiSA met 22 zeer uiteenlopende landen), ondergraven de democratie nog verder, en geven ruim baan aan de vrije markt, privatisering en lage overheidsbemoeienis.

Non-tarifaire beperkingen

De vrijhandelsverdragen waar op dit moment over onderhandeld wordt, gaan heel ver. Van handelstarieven was tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten en Canada eigenlijk al nauwelijks sprake meer. De barrières die nu weggenomen zouden worden, zijn dan ook hoofdzakelijk non-tarifaire beperkingen. Dat gaat om kwaliteitseisen die gesteld worden aan onder andere voedsel, chemicaliën, medicijnen en financiële producten. De verschillen tussen Amerikaanse en Europese regels zijn groot en principieel. In Europa geldt het voorzorgsbeginsel, wat erop toeziet dat producten zoals voedingsmiddelen en chemische stoffen alleen de markt op mogen wanneer ze aantoonbaar veilig zijn. In de Verenigde Staten geldt het aansprakelijkheidsbeginsel, wat erop neerkomt dat elk product de markt op mag, totdat iemand voor een rechter kan aantonen dat het schadelijk is. Tegenover de machtige multinationals is dat, zacht gezegd, een uitdaging.

Wederzijdse toelating

Hoe de vrijhandelsverdragen precies omgaan met de verschillende toelatingseisen is nog onderwerp van discussie. Er zijn verschillende scenario’s denkbaar. Een ogenschijnlijk simpel scenario is dat beide partijen elkaars regels respecteren, maar dat zij wel elkaars producten toelaten op de eigen markt. Het effect van deze aanpak is alsof er een sluisdeur opengaat tussen een gebied met zoet en zout water. Hoe zuiver de kwaliteit van het zoete of het zoute water ook is, het resultaat is een brak mengsel. In feite wordt er één grote interne markt gevormd.

Deze nieuwe interne markt, waarop de marktwerking vrij spel heeft, zal funeste gevolgen hebben voor de Europese producenten. Want hoe kun je als Nederlandse boer opboksen tegen de goedkope producten van de Amerikaanse megafarmers, die volop gebruik maken van schaalvoordeel, en die zich niet hoeven te houden aan de Europese regels voor milieu, volksgezondheid en sociale rechten? Datzelfde geldt voor voedselproducenten of chemische bedrijven. En ook de sociale rechten komen onder druk te staan. De arbeidsomstandigheden in Amerikaanse bedrijven zijn vaak een stuk ongunstiger dan in Europa, maar ook de vakbondsrechten staan ter discussie. De liefhebber verwijs ik naar de zaak Laval, uit 2008, waarin de rechter het recht van de Zweedse vakbonden om te staken inperkte vanwege de zakelijke belangen van het Letse bedrijf Laval — een gevaarlijk en omstreden precedent.

Een ander gevolg van de wederzijdse toelating zou zijn dat we in Europa ook genetisch gemanipuleerd voedsel moeten toelaten, en vlees van met hormonen behandeld vee, en kippen die na de slacht in chloor gewassen zijn. Tegen die aanpak — en met name tegen dergelijke producten — bestaat groeiende weerstand. De Europese onderhandelaars beloven dan ook dat er uitzonderingen gemaakt zullen worden voor de meest omstreden producten.

Regulatory Cooperation Council

Uit gelekte documenten blijkt, dat er ook gewerkt wordt aan een ander, veel schimmiger scenario. Daarin is er niet meer enkel sprake van wederzijdse toelating, maar wordt er gewerkt aan nieuwe, geïntegreerde regelgeving. Die nieuwe regels komen echter niet tot stand in een openbaar democratisch proces, maar worden voorgekookt in overleg met het bedrijfsleven, met name de Europese en de Amerikaanse lobby. De werktitel van het overlegorgaan waarin die wederzijdse afstemming moet gaan plaatsvinden, is heel geruststellend Raad voor Samenwerking op Regelgeving (Regulatory Cooperation Council). Maar in feite krijgt het bedrijfsleven hiermee een heel dikke vinger in de pap over wat er op de markt komt. Van democratische controle over wat burgers acceptabel vinden, is dan geen sprake meer.

ISDS

Of dat nog niet genoeg is, wordt er ook onderhandeld over een private geschillencommissie, die mag beoordelen of besluiten van overheden schadelijk zijn voor investeerders — de zogeheten Investor State Dispute Settlement (ISDS). De praktijkvoorbeelden zijn talrijk: denk aan het Zweedse bedrijf Vattenfall dat de Duitse staat aanklaagde voor 4,7 miljard euro omdat het Duitse parlement had besloten om geen kernenergie meer te gebruiken. De uitspraak van de geschillencommissie in deze zaak laat nog even op zich wachten. Ook loopt er een zaak van 80 miljoen dollar tegen Egypte die Veolia heeft aangespannen omdat het land het minimumloon opschroefde.

Ook hier komt het bedrijfsleven in feite buiten de wet te staan. Niet een onafhankelijke rechter zal zijn oordeel uitspreken, maar een private geschillencommissie met leden die door de partijen zelf worden aangedragen. De weerstand in Europa groeit, en Duitsland heeft al gezegd ISDS niet te zullen accepteren in het verdrag met Canada, maar voor de Verenigde Staten is het een essentieel onderdeel van het verdrag. Hoopgevend is dat Jean Claude Juncker, de nieuwe Commissievoorzitter, heeft toegegeven weinig te zien in ISDS. Maar ook zonder ISDS is zijn dergelijke vrijhandelsverdragen nog steeds ontwrichtend genoeg.

Honderdduizenden banen – erbij of eraf?

Leveren vrijhandelsverdragen dan helemaal niets op? Dat is inderdaad maar zeer de vraag. De voorstanders van vrijhandel beweren dat deze verdragen honderdduizenden banen gaan opleveren en heel veel economische groei. Maar dat werd ook beweerd bij de start van het Noord-Amerikaanse vrijhandelsverdrag NAFTA, dat 20 jaar geleden van start ging. Dat leverde niks op. Integendeel, een rapport van de OESO toonde aan dat NAFTA alleen maar heeft geleid tot werkloosheid, arbeidsonzekerheid en dalende lonen, zowel in Mexico alsook in de Verenigde Staten en Canada. Aankomend Eurocommissaris Cecilia Malmström heeft bij de hoorzittingen over haar kandidatuur toegegeven dat de vrijhandelsverdragen ook banen gaan kosten. De Britse goede-doelenorganisatie War on Want gaat nog verder. Die berekende dat TTIP enkel tot banenverlies zal leiden.

Zelfs professor Gabriel Felbermayr van het Duitse ifo-instituut voor Economische Studies wees scheidend Eurocommissaris Karel De Gucht terecht omdat hij aan de haal ging met zijn rapport. In opdracht van De Gucht deed hij onderzoek naar de effecten van het verdrag. Felbermayr verwacht in het meest optimistische scenario een groei van 0,4% in het aantal banen, en een economische groei van 0,5% — over tien jaar. Het fragment van de uitzending van het Duitse tv-programma Reporter waarin de uitspraken van Felbermayr werden voorgelegd aan een blunderende Karel de Gucht, ging prompt viraal. Althans, in het buitenland. Nederland lijkt nog niet goed bewust van wat er op ons afkomt. Dat kun je de Nederlandse media verwijten. Ewald Engelen verweet hen in zijn column in De Groene van afgelopen week terecht dat zij hun rol van waakhond wel erg losjes invullen.

Als je ziet dat de beloofde economische groei zeer twijfelachtig is, terwijl de risico’s voor milieu, voedselveiligheid en burgerrechten fors zijn, waarom wil de Europese Commissie dan toch dóór met TTIP? Zijn het puur de Europese multinationals die hun macht doordrukken?

Roos van Os van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) zei afgelopen dinsdag in de Volkskrant dat duurzame groei alleen te bereiken is met een slimme mix van handel, regels en staatssteun, en niet met vrijhandelsverdragen zoals TTIP. Dat we dát scenario niet eens onderzoeken, lijkt me het beste bewijs dat het neoliberalisme op dit moment de toon zet in Nederland.

Gezien echter het groeiende verzet tegen TTIP, is het de vraag of het de EU dit keer wel lukt om de Europese burger zo’n monsterverdrag door de strot te duwen. Een publieke consultatie over ISDS leverde bijna 150.000 reacties op, een recent burgerinitiatief om CETA en TTIP te stoppen, was binnen een paar dagen al 650.000 keer ondertekend. En er is een precedent. In 2012 stemde het Europarlement onder grote publieke druk het Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA) weg. Dat moest het nog maar eens doen.

Reacties (30)

#1 Sander_1583

Haha, mineur, synoniem aan sp. Is dit serieus?

Inhoudelijk het niveau van een oorstaaf. Ben afgehaakt bij het schijnbaar verankeren van het neoliberalisme ? Hallo Mineur! Europa is 1 groot sociaal christen democratische molog…verwarrend hè allemaal, al die mensen in een groot parlement. Papa en mama zijn trots maar verder is het allemaal complex en bijzonder. Nou succes!

  • Volgende discussie
#2 Inkwith Barubador

Neoliberalisme resulteert in een race to the bottom. Lagere lonen, “flexibele” arbeidscontracten, slechte of geen regels voor milieu en gezondheid, minder democratische controle etc. etc. Allemaal om de grote bedrijven te pleasen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 McLovin

Tja “we” kunnen het nog een keer wegstemmen maar iets zegt mij dat wever een paar jaar wederom een zelfde akkefietje gaan krijgen. “Ze” gaan het echt niet opgeven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 zuiver

Helder stuk, blij dat er nog tegengas bestaat en niet iedereen zijn oor naar de @sander_1583 en consorten laat hangen (waarom 1583 trouwens?).

We gaan zien hoe het gaat lopen. Het zal niet makkelijk zijn want democratie is niet altijd wat het lijkt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Vipsania Agrippina maior

Prima kritisch overzichtsartikel met enkele hoopvolle punten. Dat ISDS is echt satanisch. Gewoon blijven hameren, de details uitzoeken.

(Trouwens, long read? Ik maakte me op voor een flinke tekst, dit vind ik nog steeds een normal read :)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Nonkel

@1:

De drijvende krachten zijn inderdaad de sociaal-democraten en de christenen in Europa, maar de EU heeft toch echt een neoliberaal karakter meegekregen op punten als de markt itt bijv het landbouwbeleid. Dat komt omdat men het Duitse beleid heeft moeten kopieeren de afgelopen 2 decennia.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 pedro

De EU heeft een neoliberaal karakter, maar dat is de schuld van de sociaal en christen-democraten…

Ik geef toe: het kan erg verwarrend zijn wanneer iemand een bepaald wereldbeeld heeft, dat de drijvende krachten in een bepaalde periode achter de EU niet voor eens en voor altijd de drijvende krachten zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Nonkel

Merkel is dan wel een christen-democraat, ze heeft toch echt actief neoliberaal beleid opgelegd aan andere landen in haar termijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Dirk Zeeman

Het is treurig om te zien hoe (neo)liberalen de vorige oorlog aan het voeren zijn. In hun angst voor de (in hun ogen) te machtige staat die de vrije burger bedreigt, willen ze alle macht uit handen geven aan het internationale bedrijfsleven dat door niemand gecontroleerd wordt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 rj

“Als je ziet dat de beloofde economische groei zeer twijfelachtig is, terwijl de risico’s voor milieu, voedselveiligheid en burgerrechten fors zijn, waarom wil de Europese Commissie dan toch dóór met TTIP? Zijn het puur de Europese multinationals die hun macht doordrukken?”

Dat is de grote vraag, die in dit alarmerende stuk niet wordt beantwoord. Het lijkt me klaar als een klontje dat het funest is als we straks een dependance van Monsanto worden. Wie haalt het dan in zijn hoofd om voor te stemmen straks in het Europese Parlement? Zijn ze daar allemaal van lotje getikt of zijn ze allemaal omgekocht? (De goeden, de nee-stemmers niet te na gesproken natuurlijk.)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Jaap Walhout

@5: Eens. Ik heb het longread-label weggehaald.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Bismarck

@10: Ik zou eens beginnen met de 39 voorstemmers van ACTA op te sporen en dan eens kijken in welke partijen die zitten, want daar zitten in ieder geval de tentakels van het bedrijfsleven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Amateur Commenter

@12: Deze jongen heeft wat. Kan sargasso niet een mooi lijstje maken van parlementariërs die wel heel verdacht stemmen? Een heksenjacht op de huichelaars, laat ze maar eens echt bang worden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Jos van Dijk

@10: Vergeet ook het nationale parlement niet. Kunnen alle PvdA kiezers zich niet eens laten horen bij de PvdA-fractie en bij Ploumen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Michel

Leveren vrijhandelsverdragen dan helemaal niets op? Dat is inderdaad maar zeer de vraag

Inderdaad, dat is maar de vraag. Het neoliberale idee dat als je de motor van de economie wat beter smeert, hij dan harder gaat lopen en dan dus voor meer banen gaat zorgen is nergens op gebaseerd.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Pleccema

@1: Nee, jij bent serieus. Je bent nog niet eens in staat om een begrijpelijk tekstje te construeren, laat staan inhoudelijk te reageren. Houd liever je mond als je niets zinnigs in te brengen hebt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Henk van S tot S

@4:
In 1584 werd “De Zwijger” vermoord en toen kon er dus echt niets zinnigs meer gezegd worden ;-)

Verder:
Dat wordt dus binnenkort allemaal patent-groente en brood van Monsanto ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Le Redoutable

Het is natuurlijk wel een geweldige prestatie van de liberalen op hun politiek in de Europese grondwet te krijgen. In Nederland maken ze de helft van de regering uit, in Engeland een kwart en dan geloof ik dat er in Estland ook nog wat verdwaalde liberalen in de regering zitten. ALDE heeft nog geen 10% van de zetels in de EU en toch weten ze de hele club liberaal te maken!

Zitten de conservatieven en de socialisten/groenen, met een enorme meerderheid aan zetels, dan zo te slapen of zou de grondwet dan heel misschien toch niet zo politiek zijn, maar gewoon de realiteit van vandaag de dag weerspiegelen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Steeph

@12: Mmmm… eens opzoeken. Parlement is wel gewisseld natuurlijk.

Voor de nieuwkomers:
http://www.geenacta.nl
We hebben toen de NL parlementariërs onder druk gezet. Dat hielp :-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 Nonkel

@15:
Dat is wel een beetje vloeken in de kerk. Als je daar aan twijfelt, twijfel je aan het nut van Europese eenwording. Vrede door welvaart duidt het dogma. Die welvaart wordt gecreeerd (claimt men) door vrijhandelsverdragen. Oftewel, de interne markt…
Wie daar niet in gelooft, is een ketter.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 pedro

@18:

Zitten de conservatieven en de socialisten/groenen, met een enorme meerderheid aan zetels, dan zo te slapen of zou de grondwet dan heel misschien toch niet zo politiek zijn, maar gewoon de realiteit van vandaag de dag weerspiegelen?

Nee, de conservatieven stemmen met de liberalen mee. Dat is hier ook al eerder gezegd. Dat liberaal beleid ook de conservatieven erg goed uit komt, komt omdat het liberale beleid de bestaande machtsverhoudingen bestendigt en de verschillen in macht zelfs vergroot.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Folkward

@19, @12

http://term7.votewatch.eu/

De voorstemmers:
‘Naam’ (‘Partij/fractie’, ‘land’)
Magdi Cristiano Allam (EFD, IT)
Jean-Pierre Audy (EPP, FR)
Bendt Bendtsen (EPP, DK)
Nora Berra (EPP, FR)
Alain Cadec (EPP, FR)
Carlo Casini (EPP, IT)
Michael Dantin (EPP, FR)
Rachida Dati (EPP, FR)*
Albert Dess (EPP, DE)
Karl Heinz Florenz (EPP, DE)*
Michael Gahler (EPP, DE)
Marielle Gallo (EPP, FR)
Jean Paul Gauzes (EPP, FR)
Francoise Grossetete (EPP, FR)
Brice Hortefeux (EPP, FR)
Philippe Juvin (EPP, FR)
Alain Lamassoure (EPP, FR)
Werner Langen (EPP, DE)
Agnes Le Brun (EPP, FR)
Constance Le Grip (EPP, FR)
Klaus Heiner Lehne (EPP, DE)
Veronique Mathieu Houillon (EPP, FR)
Vital Moreira (S&D, PT)
Elisabeth Morin-Chartier (EPP, FR)
Tiziano Motti (EPP, IT)
Bill Newton Dunn (ALDE, UK)
Maurice Ponga (EPP, FR)
Bernd Posselt (EPP, DE)
Franck Proust (EPP, FR)
Fiorello Provera (EFD, IT)
Godelieve Quisthoudt-Rowohl (EPP, DE)
Dominique Riquet (EPP, FR)
Crescenzio Rivellini (EPP, IT)
Jean Roatta (EPP, FR)
Marie-Therese Sanchez-Smid (EPP, FR)
Hannu Takkula (ALDE, FI)
Niki Tzavela (EFD, GR)
Dominique Vlasto (EPP, FR)
Manfred Weber (EPP, DE)

*Deze wilden zich eigenlijk onthouden van stemming.

Allen die voorstemden, stemden niet volgens de fractie (Rebel).
De Europese Volkspartij is bij deze stemming de grootste leverancier van voorstemmers, absoluut (33 van 237 aanwezigen), maar niet relatief (dat was de ECR, Europese Conservatieven en Hervormers, met 12/47)

Het merendeel van de stemmen was tegen, maar er was ook een grote groep die zich wilden onthouden van stemming. In die groep was de EPP ook ruim vertegenwoordigd (109 van de 237), maar ook de ECR (35/47), en de ALDE (12/79).

In de EVP/EPP zitten veel christen-democratische fracties
in de ECR zitten eurosceptische partijen. De Nederlandse CU zit erbij, maar ook de conservatieven in het VK.
ALDE zijn liberalen: VVD & D66

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 Folkward

Overigens, uit een van de linkjes uit #0

De meeste claims wereldwijd komen uit Europa, en
de meeste Europese claims worden ingediend vanuit Nederland.

Ook moet ik haast concluderen dat het ISDS gedeelte toch echt niet doorgaat, na de reactie van Juncker in het voornoemde stuk (op 15 oktober), en uit dit bericht.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 rj

@23: Dank, Folkward & Steeph ook & Bismarck. Oké, als de ISDS niet doorgaat is dat winst, maar de rest van het duivelspact dan? Omdat het zo overduidelijk indruist tegen het algemeen belang (tenminste naar wat ik ervan weet & over lees), kan het niet anders dat er een eigenbelang wordt gediend door de notoire vrijhandelsvoorstemmers. Maar misschien is dit wel een heel naïeve gedachte van mij.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 gbh

@12: Ze kunnen beter beginnen met lobbyen te verbieden en strafbaar te stellen, lobbyen heeft niets met democratie te maken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 Letaupe

@8:
Misschien de historische tot stand koming van het oer-Duitse neo-liberale begrip Soziale Marktwirtschaft nog eens nagaan? Veel verder dan “Sozial ist in erster Linie, was Arbeit schafft!” is men bij de christen democraten daar niet gekomen en zelfs dat lukt vaak zeer gebrekkig met die Harz IV jobs.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 Jos van Dijk

@23: Ik moet nog zien dat het ISDS geschrapt wordt. Want is Frans er wel tegen? Zijn partijgenote Ploumen verdedigde TTIP met alles er op en er aan, omdat het zo goed zou zijn voor de werkgelegenheid.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#29 Folkward

@27
Dat nieuwsbericht dat ik postte is eigenlijk best raar:
Titel: “Juncker: ‘Er komt geen verdrag als Frans [Timmermans] niet akkoord gaat'”

Lees je verder, dan staat er onder andere:
“De vrees bestaat dat [een speciaal tribunaal, dat bepaalt of de rechten van de investeerder zijn geschonden,] de wetgeving van individuele lidstaten zal ondermijnen. ‘Dat zal mijn Commissie niet accepteren’, zei Juncker in zijn speech. ‘Het uiteindelijke verdrag dat aan het parlement zal worden voorgelegd, zal niet toelaten dat geheime rechtbanken het laatste woord hebben in geschillen tussen investeerders en staten.'” (Waar Timmermans niet expliciet bij naam wordt genoemd als commissielid)

Het beeld ontstaat dus wel dat sowieso Juncker een hekel heeft aan ISDS, of in ieder geval de (kort-door-de-bocht?)versie die in de media aan bod komen. Of dat beeld correct is…?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#30 dante

Adam Smith had een mooie theorie. Beide landen profiteren van wederzijdse handel. Echter als je dezelfde producten aan de man wilt brengen? In mijn ogen leidt dat tot een negatieve prijsspiraal. De goedkoopste wint. En dan kost het de verliezer welvaart en de winnaar ook. Ik zie dan ook niet zoveel in vrijhandelsverdragen. Ik zie meer in fair trade. Pas als je dezelfde normen als in Europa hanteert, kun je hier je producten slijten. Dus humane arbeidsomstandigheden, oog voor milieu, fatsoenlijke lonen… Maar ja het lijkt meer de omgekeerde weg tegenwoordig. Om te concurreren met armere landen worden we hier steeds meer uitgekleed.

  • Vorige discussie