COLUMN - In de nasleep van de Tweede Kamerverkiezingen leggen de internationale media de nadruk op het zetelverlies van de PVV (“forse klap voor radicaal rechts”), terwijl de nationale pers vooral ingaat op de verrassende overwinning van D66 (het zogenoemde “Jetten-effect”). Beide frames dreigen echter twee belangrijkere ontwikkelingen te verhullen.
De eerste is de verdere consolidatie van uiterst rechts. De PVV verloor weliswaar 11 zetels, maar dat verlies werd gecompenseerd door aanzienlijke winst voor de extreemrechtse variant Forum voor Democratie (FVD) (van drie naar zeven zetels) en haar wat ‘gematigdere’ afsplitsing JA21 (van één naar negen zetels). Gezamenlijk behaalden PVV, FVD en JA21 41 zetels – één meer dan in 2023. Tel je daar BBB en SGP bij op, dan vertegenwoordigen de partijen aan de rechterflank ongeveer een derde van het parlement.
Sinds 2021 vormt dit uiterst rechtse blok een vast onderdeel van het Nederlandse politieke landschap. Binnen dit blok zien we zowel groeiende concurrentie onderling – met als gevolg radicalisering én normalisering – als verdere versplintering, een trend die in het hele politieke landschap zichtbaar is.
De tweede belangrijke ontwikkeling is de toenemende versnippering van het politieke landschap. Geen enkele partij behaalde bij deze verkiezingen meer dan 17% van de stemmen; in de Nederlandse parlementaire geschiedenis is de grootste partij nog nooit zo klein geweest. Dit heeft ingrijpende consequenties voor de kabinetsformatie.
Die formatie wordt hoe dan ook een enorme uitdaging. Vorige maand waarschuwden Tom van der Meer en ik in NRC voor het risico van een zogenoemd ‘katerkabinet’, dat te maken kan krijgen met drie problemen: de puinhoop van het kabinet-Schoof (lees: jarenlang uitgestelde problemen), verstoorde politieke en bestuurlijke verhoudingen, en een bonte coalitie die elkaar alleen vindt in de omarming van democratie, rechtsstaat en goed bestuur, maar verder geen duidelijke koers weet uit te zetten. Zo’n katerkabinet loopt het risico dat de nieuwe coalitie electoraal wordt afgestraft – en dan dreigt uiterst rechts haar opmars onverminderd door te zetten.
Deze column verscheen eerder in de Hofvijver, een uitgave van het Montesquieu Instituut. Léonie de Jonge is universitair docent Europese politiek en maatschappij aan de Rijksuniversiteit Groningen en onderzoeker bij het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP)
Reacties (13)
Beetje overdreven, vind je zelf ook niet:
‘de puinhoop van het kabinet-Schoof (lees: jarenlang uitgestelde problemen)’
Dat kabinet heeft het nog geen jaar volgehouden, 337 dagen, en werd van alle kanten tegengewerkt,
zowel intern als extern.
De ‘puinhoop’, wat dat ook maar mag zijn, is een reeds lang bestaand ‘probleem’ en valt Schoof nauwelijks te verwijten.
Met deze uitslag van de verkiezingen zie ik overigens ook weinig uitzicht op een nu-wel-doorpakken kabinet.
https://www.superfoodstore.nl/blog/anti-kater-tips
Dat ze het niet eens een jaar volhielden, geeft wel aan dat het kabinet-Schoof een bende was.
– AZC’s: eerst aankondigen dat de spreidingswet niet ingevoerd wordt, en hem dan toch handhaven
– stikstof: geen maatregelen nemen om de veeteelt te beperken, dus nu zit de bouw op slot. Dat kost miljarden per jaar
– wooncrisis: de bouw zit op slot.
– financiën? de nieuwe begroting is luchtfietserij. De regering wil te veel uitgeven, dus beweren ze dat andere kosten vanzelf minder worden.
De persoon Schoof valt inderdaad niet zoveel te verwijten, die had niet zoveel macht. Vooral de coalitie-fracties zijn verantwoordelijk voor die puinhoop. Die werkten inderdaad alle mogelijkheden om tot iets constructiefs te komen tegen. Alle vier. Omdat ze alleen maar bezig waren met hun eigen deelbelangetjes en (vooral) de beeldvorming daarover, en het landsbestuur daar onderschikt aan maakten.
En natuurlijk gaat de geschiedenis verder terug dan Schoof. Ook de kabinetten Rutte hebben bijgedragen aan de opstapeling van problemen, vanwege het steeds maar vooruitschuiven van een aantal daarvan. Rutte 4 probeerde daar een omslag in te maken, maar werd door de VVD opgeblazen voordat daar echt iets van was gekomen, waarna die partij (in samenwerking met de andere drie coalitiepartijen) een aantal van de in gang gezette initiatieven weer stopte. En het daarvoor gereserveerde geld plunderden ze voor andere, vooral politieke doeleinden.
De bijdrage aan de puinhoop van deze coalitie is daarmee toch best aanzienlijk geweest. Niet alleen hebben ze niks opgelost, ze hebben beleid dat voor oplossingen zou kunnen zorgen en dat al in gang was gezet willens en wetens gesaboteerd. En ondertussen hebben ze ook niet zo best op de staatskas gelet. Nog slechter dan je zou denken op basis van officiële cijfers, want via boekhoudkundige trucs zijn diverse gaten in de begroting doorgeschoven aan de toekomst.
Wanbeleid aan alle kanten dus. Waar de handtekening van de bewindslieden van dit kabinet onder staat. Daar wordt bedoeld met ‘puinhopen van het kabinet Schoof’. Schoof is hier niet de enige verantwoordelijke, maar hij is wel het uithangbord van dit kabinet en dus ook van het wanbeleid. Als is buikspreekpop in dit geval misschien toepasselijker.
Behalve die boekhoudkundige trucs krijgt het parlement volgens de Algemene Rekenkamer ook onvoldoende informatie over belastingontvangsten om haar controlerende taak uit te voeren. Dat maakt het opruimen van de puinhopen dus des te moeilijker.
en een bonte coalitie die elkaar alleen vindt in de omarming van democratie, rechtsstaat en goed bestuur
Of een coalitie waarin 1 of 2 partijen (bijvoorbeeld VVD en JA21) steunpilaren van onze democratie blijven ondermijnen.
Het lijkt me in elk geval nogal voorbarig om zomaar aan te nemen dat andere partijen de VVD gaan vinden in de omarming van de rechtsstaat of goed bestuur. De huidige leider heeft nog nooit laten blijken daar veel waarde aan te hechten.
Vergeet de Klassiek Liberale slang Yeşilgöz niet. Ook haar stroming binnen die partij heeft de rechtstaat meerdere malen aangevallen ( denk aan het steunen van de Antifa motie van de Vos FvD ) én de deur opengezet naar extreemrechts.
Hopelijk gaat Jette voor GL-PVDA.
Echter het extreemrechtse gedachtengoed, het opkomend fascisme zal niet zomaar weggaan. Dus zaak is om zowel JA21 alswel BBB uit die coalitie te houden. Dat verminderd de hondefluitjes. Misschien, hopelijk dat een breder bedienen vh volk iets van rust gaat geven.
Yeşilgöz is niet klassiek liberaal, maar gewoon populistisch rechts.
Klassieke liberalen steunden juist de rechtsstaat, en een parlementair stelsel.
Ze waren ook voorstanders van vrije handel, niet van overheidssteun aan monopolisten.
Klassiek Liberaal is de meest rechtse stroming bij de VVD en dat is de groep die Yeşilgöz vertegenwoordigd, en het was die groep die de deur open zette voor extreemrechts. En zo werd de VVD ook meer extreemrechts.
Jij noemt Yeşilgöz “gewoon populistisch rechts” , dat is werkelijk een understatement. Alleen het woord populistisch klopt dan.
Ik denk dat u “klassiek liberaal” met “neo-liberaal” verwart.
Bij klassieke liberalen denk ik aan Thorbecke (grondwet van 1848, waarbij de macht van de koning naar de Kamers ging) en Van Houten (een wet tegen kinderarbeid). En de leerplichtwet van 1901 kwam ook door de liberalen.
En neo-liberaal is niet hetzelfde als racistisch, dus dat etiket klopt ook niet.
En inderdaad is “rechts” een understatement, Yeşilgöz is extreem-rechts.
De radicaal rechtse vleugel van de VVD noemt zich Klassiek Liberaal. Ze zijn het niet, maar noemen zich wel zo. Daar zit de verwarring.
Bedankt voor de uitleg!
Jetten zal liever met GL-pvda dan met JA21 regeren.
Niet alleen voor het aantal zetels, maar ook omdat het een betrouwbare partij is.
Maar ik denk dat het voor GL-pvda niet erg aantrekkelijk is.
Als een coalitie met D66 en VVD en CDA een beetje rechts van D66 uitkomt, is dat voor D66 een mooi resultaat, maar niet voor rood-groen.
En als D66 goed onderhandelt, komt die in een coalitie met JA21 op hetzelfde uit (want d66 kan dreigen om anders met roodgroen een coalitie te vormen).
(ik noem de fusie-partij liever roodgroen. We zeiden immers ook Groenlinks in plaats van ppr-psp-cpn-evp)