COLUMN - In de nasleep van de Tweede Kamerverkiezingen leggen de internationale media de nadruk op het zetelverlies van de PVV (“forse klap voor radicaal rechts”), terwijl de nationale pers vooral ingaat op de verrassende overwinning van D66 (het zogenoemde “Jetten-effect”). Beide frames dreigen echter twee belangrijkere ontwikkelingen te verhullen.
De eerste is de verdere consolidatie van uiterst rechts. De PVV verloor weliswaar 11 zetels, maar dat verlies werd gecompenseerd door aanzienlijke winst voor de extreemrechtse variant Forum voor Democratie (FVD) (van drie naar zeven zetels) en haar wat ‘gematigdere’ afsplitsing JA21 (van één naar negen zetels). Gezamenlijk behaalden PVV, FVD en JA21 41 zetels – één meer dan in 2023. Tel je daar BBB en SGP bij op, dan vertegenwoordigen de partijen aan de rechterflank ongeveer een derde van het parlement.
Sinds 2021 vormt dit uiterst rechtse blok een vast onderdeel van het Nederlandse politieke landschap. Binnen dit blok zien we zowel groeiende concurrentie onderling – met als gevolg radicalisering én normalisering – als verdere versplintering, een trend die in het hele politieke landschap zichtbaar is.
De tweede belangrijke ontwikkeling is de toenemende versnippering van het politieke landschap. Geen enkele partij behaalde bij deze verkiezingen meer dan 17% van de stemmen; in de Nederlandse parlementaire geschiedenis is de grootste partij nog nooit zo klein geweest. Dit heeft ingrijpende consequenties voor de kabinetsformatie.
Die formatie wordt hoe dan ook een enorme uitdaging. Vorige maand waarschuwden Tom van der Meer en ik in NRC voor het risico van een zogenoemd ‘katerkabinet’, dat te maken kan krijgen met drie problemen: de puinhoop van het kabinet-Schoof (lees: jarenlang uitgestelde problemen), verstoorde politieke en bestuurlijke verhoudingen, en een bonte coalitie die elkaar alleen vindt in de omarming van democratie, rechtsstaat en goed bestuur, maar verder geen duidelijke koers weet uit te zetten. Zo’n katerkabinet loopt het risico dat de nieuwe coalitie electoraal wordt afgestraft – en dan dreigt uiterst rechts haar opmars onverminderd door te zetten.
Deze column verscheen eerder in de Hofvijver, een uitgave van het Montesquieu Instituut. Léonie de Jonge is universitair docent Europese politiek en maatschappij aan de Rijksuniversiteit Groningen en onderzoeker bij het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP)
Reacties (3)
Beetje overdreven, vind je zelf ook niet:
‘de puinhoop van het kabinet-Schoof (lees: jarenlang uitgestelde problemen)’
Dat kabinet heeft het nog geen jaar volgehouden, 337 dagen, en werd van alle kanten tegengewerkt,
zowel intern als extern.
De ‘puinhoop’, wat dat ook maar mag zijn, is een reeds lang bestaand ‘probleem’ en valt Schoof nauwelijks te verwijten.
Met deze uitslag van de verkiezingen zie ik overigens ook weinig uitzicht op een nu-wel-doorpakken kabinet.
https://www.superfoodstore.nl/blog/anti-kater-tips
Dat ze het niet eens een jaar volhielden, geeft wel aan dat het kabinet-Schoof een bende was.
– AZC’s: eerst aankondigen dat de spreidingswet niet ingevoerd wordt, en hem dan toch handhaven
– stikstof: geen maatregelen nemen om de veeteelt te beperken, dus nu zit de bouw op slot. Dat kost miljarden per jaar
– wooncrisis: de bouw zit op slot.
– financiën? de nieuwe begroting is luchtfietserij. De regering wil te veel uitgeven, dus beweren ze dat andere kosten vanzelf minder worden.
en een bonte coalitie die elkaar alleen vindt in de omarming van democratie, rechtsstaat en goed bestuur
Of een coalitie waarin 1 of 2 partijen (bijvoorbeeld VVD en JA21) steunpilaren van onze democratie blijven ondermijnen.