Vingerafdrukken bij het Bewysburo

Nederland is niet het eerste land dat een centrale databank voor vingerafdrukken opzet. Die eer gaat naar Zuid-Afrika in de jaren vijftig, toen de Apartheid van de grond kwam. Die centrale databank was een grote mislukking.

De kwaadaardige achtergrond ervan is niet te vergelijken met de huidige Nederlandse opzet. Maar we kunnen wel degelijk wat van het Zuid-Afrikaanse ‘Bewysburo’ leren. Vervuiling van gegevens, misbruik door andere overheidsdiensten en het koppelen van informatie middels een uniek persoonsnummer kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor burgers.

Deze wat langere post is gebaseerd op het artikel Verwoerd’s Bureau of Proof: Total Information and the Making of Apartheid van de Zuid-Afrikaanse historicus Keith Breckenridge. Op het artikel rust copyright, dus ik kan het hier niet online zetten.

Het begon aan het begin van de jaren vijftig met een plan van een ijverige bureaucraat, A.J. Turton. De Afrikaanse bevolking was erg mobiel, trok van stad naar stad, op zoek naar werk. Politie, Belastingdienst en andere overheidsinstellingen hadden moeite om Afrikanen te lokaliseren. Turton stelde een nieuw systeem voor. Voortaan zouden Afrikanen twee documenten krijgen: een identiteitskaart en een een boekje dat ze bij zich moesten dragen. Het boekje bevatte enkele persoonlijke gegevens, een overzicht van de migratiebeweging en waar de betreffende Afrikaan mocht komen. In een centraal bureau werd vervolgens een ‘persoonsdossier’ aangemaakt met daarin informatie over werk- en woongeschiedenis, medische gegevens en belastinggegevens.

Turton benadrukte de kosten-effecitiviteit van het plan. Wat zou het de staat, politie en Belastingdienst makkelijk maken! ‘Buried deep in the bowels of his proposal was the suggestion that the central bureau would provide a mechanism for the complete control of the African population. Requests from the police, tax and municipal authorities for ‘the tracing of offenders, tax defaulters, and honest people whose whereabouts are urgently sought’ would not only be handled by the central bureau, but be dealt with so efficiently as to ‘cut down the cost of administration in those respects by a startling percentage’, aldus Breckenridge.

Om identiteitsfraude en vervalsing van documenten te voorkomen, moest ieder dossier gepaard gaan met een vingerafdruk. Turton zag die vingerafdrukken niet als een doel op zich: ze waren niet bedoeld voor de politie.

Hendrik Verwoerd, de grote architect van Apartheid, maar toen nog minister van Native Affairs, zocht naar een middel om de mobiele Afrikaanse klasse onder controle te houden en gaf Turton opdracht om het systeem op te zetten. Iedere Afrikaan zou voortaan een ‘Bewysboek’ krijgen. Dossiers, vingerafdrukken kwamen terecht in de Central Reference Bureau (‘Bewysburo’)in Pretoria. De passen werden beveiligd met speciaal laminaat, dat eerst aan uitgebreide tests werd onderworpen.

Veranderingen in de gegevens konden alleen door het Bewysburo worden aangebracht. Teams van ambtenaren werden het land ingestuurd om Afrikanen te registreren en vingerafdrukken af te nemen.

De politie was er van begin af aan dol op. De politie hoefde niet telkens in discussie te gaan met verdachten, maar konden gewoon afgaan op het volledige dossier dat bij het Bewysburo lag. Turton bezweek onder de druk en liet de politie toe in de bestanden, zodat die vanuit het Bewysburo opsporingswerk kon verrichten. Ook de Belastingdienst had gouden dagen. Bij het registreren werd iedereen meteen even gecontroleerd.

Voor de zwarte bevolking pakte de pas minder goed uit. Omdat alleen het Bewysburo veranderingen kon aanbrengen, was het lastig om van baan te verwisselen. Voordat een werker toestemming had om bij een nieuwe baas te beginnen, moest dat eerst in zijn pas worden opgenomen. Voor de invoering werden arbeidsrelaties geregeld met contracten, die de werknemers nog enige rechten gaven. Die waren nu niet meer nodig, omdat de arbeidsrelatie centraal werd vastgelegd. Afrikanen noemden de Bewyspas dan ook al snel Dompas.

En toen ging het fout.

De taak bleek veel gecompliceerder dan gedacht. Het Bewysburo moest een enorme hoeveel informative opslaan en er natuurlijk voor zorgen dat de juiste identiteit aan de juiste persoon werd gekoppeld. Er waren niet genoeg dactyloscopen om de vingerafdrukken te bewerken en te controleren. Ook waren de teams ter velde zo traag (of het land zo groot) dat mensen dubbel in het systeem kwamen, of niet, of onder een andere naam. Telkens moest het aantal klerken werkzaam in het Bewysburo worden uitgebreid. Het werd een dure onderneming. Rond 1954 had het Bewysburo al een enorme achterstand opgelopen. De politie kon er niet meer op rekenen dat de locatie van verdachten (en niet-verdachten) nog klopte. De Belastingdienst kon niet meer de belasting innen die ze op het oog had.

Het hele systeem draaide natuurlijk op de betrouwbaarheid van de gegevens en de passen/boekjes. Daar bleek ook veel mis mee te zijn. De gelamineerde boekjes bleken wel degelijk manipuleerbaar te zijn. De politie kwam steeds vaker vervalste of veranderde boekjes tegen. Dat waren de vervalsingen en veranderingen die in het oog sprongen. De beveiliging, eerst een middel, werd een doel op zich, kreeg een eigen rationaliteit. De politie ging actief jagen op Afrikanen die met het systeem knoeiden en pakte alleen al in de loop van ’62 bijna vijftigduizend mannen op. Die hadden niets misdaan. Ze konden in de ogen van politie alleen geen juist Bewysboek tonen.

De venijnige vlijt van de politie kon echter niet verhinderen dat de registratie een puinhoop was. Verwoerd, inmiddels minister-president, trok de stekker er begin jaren zestig uit. Het Bewysburo was niet de panopticon gebleken waarmee de regering de zwarte bevolking minutieus kon controleren. Het was zo’n chaos dat Verwoerd overging tot een radicale oplossing: het instellen van de thuislanden en andere enclaves. Afrikanen werden nog verder gesegregeerd van de blanke bewoners. Het verkeer van en naar deze enclaves was beter te controleren.

Beckenbridge’s conclusie is dan ook spijkerhard. ‘The vast scale and inflexible rules of the Bewysburo project taught the lesson that deliberate disregard for the state and its laws was the best and only strategy available to individuals, placed a premium on the practices of corrupt officials, and left state violence as the only real means of exacting compliance from the citizenry. (…) This administrative collapse has left a societal debt that all South Africans are still paying today. The costs are borne most heavily in the fields of policing, health and social welfare. Verwoerd’s biometric experiment was a costly, and long-lasting, catastrophe.

En Beckenbridge geeft een waarschuwing mee. The centralized system that Turton designed around the Bewysburo formed the first fully realized biometric state, and was the closest thing to a realistic precedent for the contemporary state plans for national biometric identification systems. Citizens of the societies that now contemplate the introduction of centralized systems of biometric identification might benefit from a close study of the development and consequences of the Apartheid state.’