Verdonk moet in de verdediging

Gisteren haalde oud-VVD-fractievoorzitter Van Aartsen in de NRC ongenadig hard uit naar Verdonk. Hij constateert dat ze niet meer bij te sturen is, sinds ze haar eigen populariteit heeft ontdekt. “Er was een gebrek aan moedige advisering in haar eigen omgeving. Ze kreeg er moeite mee nog te luisteren -zowel naar haar politieke omgeving als naar haar ambtelijke omgeving. Ze is gaan geloven in haar imago met conservatieve trekken.”

Het is al langer duidelijk dat Verdonk bij de partij inmiddels flink wat vijanden heeft gemaakt. Bij de lijsttrekkersverkiezing was duidelijk dat de partijtop liever Mark Rutte als lijsttrekker zag. Verdonk reageerde daarop niet door in gesprek te gaan met het hoofdbestuur, maar door hen direct als “onbetrouwbaar” neer te zetten door een waarnemer te eisen. Dat is geen nieuw verschijnsel bij Verdonk. Kritiek of tegenwind accepteert ze niet en ze reageert daarop dan ook alsof het een persoonlijke aanval is. Kalou en Taïda Pasic waren al kansloos op het moment dat hun zaken in de publiciteit kwamen, domweg door het feit dát hun zaken in de publiciteit kwamen.

Haar campagne was inhoudsloos en gericht op het ontwikkelen van een persoonlijkheidscultus. Campagneleider Kay van der Linde moet gesmuld hebben van de koppen met “Rita” erin in plaats van “Verdonk”. Met Professor Pim werkte dat trucje ook al zo fijn. Maar toen ze midden in de campagne met haar eigengereid optreden rond het paspoort van Hirsi Ali in moeilijkheden kwam, werd ze al snoeihard teruggefloten door Zalm en Balkenende. In een zaal vol sympathisanten in Hardenberg liet ze vervolgens blijken lak te hebben aan de een dag eerder gemaakte afspraken door haar oude standpunten te herhalen.

In het tweede debat over Hirsi Ali was ze weer zo buigzaam als een betonnen brugpilaar. Dat begon al met de verklaring van Hirsi Ali die Verdonk helemaal moest vrijpleiten, maar in het debat bleef ze voortdurend verdedigen wat niet te verdedigen was, zonder ook maar enige toegeeflijkheid te tonen. In het VVD-fractieberaad moet het er stevig aan toegegaan zijn met harde kritiek van Van Aartsen en Bibi de Vries (“als er iets met Ayaan gebeurt, hebben er VVD-ministers bloed aan hun handen”). Zij en een flink aantal anderen in de fractie hebben genoeg van het solistische optreden van Verdonk, die haar populariteit blijkbaar ziet als legitimatie van haar opvattingen, of de VVD die nu deelt of niet.

Maar kritiek in de fractie is nogal wat anders dan kritiek in de NRC. Zeker een oud-fractievoorzitter die nog in de Kamerfractie zit zal dergelijke uitspraken niet doen zonder instemming van de VVD-top. Het is niet ondenkbaar dat Mark Rutte in de huidige situatie zijn kans schoon ziet om Verdonk haar hok in te jagen. Van Aartsen, die voor de gemeenteraadsverkiezingen Rutte als zijn campagneleider koos, staat aan het einde van zijn politieke loopbaan en kan dus kritiek uitoefenen zonder daar grote schade van te lijden. Rutte kan daarmee haar macht binnen de VVD intomen door haar aan te vallen op het enige punt waar ze zich druk om maakt: haar zorgvuldig bewaakte imago.

Wat moet Verdonk doen? Ja en amen zeggen, en volgzaam achter Rutte op de lijst gaan staan in de hoop op een ministerspost? Dat lijkt niet in haar karakter te zitten, het zou immers impliciet een knieval zijn.

Maar opstappen en een eigen lijst beginnen is nu wel heel lastig, hoe gunstig de peilingen ook zijn. Bij Fortuyn was te zien tot wat voor ongelukken een inderhaast bij elkaar geharkte lijst kan leiden. De LPF haalde veel zetels, maar heeft daar feitelijk niets mee kunnen doen. Ook Fortuyn had dat zootje ongeregeld niet in toom kunnen houden. Met verkiezingen in eind november heeft ze feitelijk nog maar een maand of drie om een lijst met kandidaten te krijgen en een partijprogramma op te stellen. Met de LPF in gedachten, die in drie jaar tijd zijn hele achterban heeft weten te verspelen, kan dat geen aanlokkelijk idee zijn.

Aansluiten bij Pastors en Eerdmans is nog een mogelijkheid, omdat die al een tijdje bezig zijn met de organisatie van hun partij. Maar met diezelfde Pastors en Eerdmans treft ze ook mensen die haar binnenhalen als stemmentrekker, maar haar nooit de vrije hand zullen geven. Integendeel, beiden zijn ook straatvechterstypes, in plaats van beleefde debaters zoals in de VVD. Ze heeft binnen de VVD zo’n machtspositie weten te verwerven doordat ze zich als straatvechter opstelde, terwijl haar opponenten zich naar de VVD-gewoonten voegden en niet even hard terugsloegen. Met een partijtop vol straatvechters zal ze het een stuk moeilijker krijgen.

Het zal interessant worden om te zien of andere partijprominenten nu ook kritiek op Verdonk naar buiten zullen gaan brengen en zo ja, wat haar reactie zal zijn. Verdonk zal nu politiek behoedzaam moeten manoeuvreren. Dat belooft weinig goeds, want dat is iets wat ze keer op keer niet blijkt te kunnen. Deze keer zal echter Verdonk beschadigd raken als ze het niet goed aanpakt en dat is iets écht nieuws.