ELDERS - De Mexicaanse deelstaat Michoacán staat bekend om een eindeloze golf aan extreme geweldsdelicten. Oorlogen tussen verschillende drugskartels hebben een stempel gedrukt op het dagelijks leven van veel Mexicanen. Toch is er hoop. In Cherán. Door Dirk Lotgerink.
Vijf jaar geleden namen vrouwen en jongeren het er met succes op tegen zwaar bewapende drugsbendes. Tegelijkertijd stuurden zij alle autoriteiten de stad uit. Die revolutie is inmiddels gestreden maar de herwonnen vrijheid, veiligheid en het autonome stadsbestuur staan nog steeds symbool voor Cherán. Een chronologisch verslag van een moderne revolutie.
Klassiek getimmerde huizen verspreiden door de hele stad de geur van hout. Op straat verkopen tientallen vrouwen thee of andere medicinale planten. Mannen van middelbare leeftijd zijn er in Cherán haast niet: ‘Veel van hen zijn in de jaren negentig naar de Verenigde Staten verhuisd. Zij komen een paar keer per jaar terug en nemen dan luxeproducten mee’, zo verklaart María Hurtado Rosas de consequenties van het veelbewogen stadsverleden. ‘Sinds de revolutie hoeven jongeren de grens niet meer zo nodig over. Het is hier nu veilig en de levensstandaard is enorm gestegen’, onderschrijft de ooggetuige van een revolutie. Rosas is sinds 2012 lid van de autonome stadsraad van Cherán en leidt ons vandaag rond terwijl ze vertelt hoe een lokale revolte tot stand kwam.
Ontbossing
De voornaamste oorzaak van de volksopstand ligt bij de illegale ontbossing. Cherán kende tot 2011 meer dan 27.000 hectare bos, waarvan nog maar 7000 over is. ‘We zagen onze pijnbomen al jaren gekapt worden, maar sinds 2008 ging het heel snel’, vertelt de energieke Rosas. ‘Opeens kwamen grote opleggers de stad binnenrijden. Niemand wist bij welk bedrijf of bij wie die bewapende ‘slechteriken’ hoorden. We wisten niet wat ons overkwam. Van een vreedzame gemeenschap werd Cherán opeens gevaarlijk gebied’.
Want met de komst van de illegale industrie kwam ook het geweld, dat sinds de drugsoorlog van 2006 alleen maar erger werd. Verschillende kartels, waaronder de beruchte Familia Michoacana en Los Caballeros Templarios, streden om stukken grond waar zij bomen kapten en advokadoplantages begonnen om geld wit te wassen. Andere delen van het berooide land waren direct bedoeld voor wietteelt.
In januari 2011 reden dagelijks meer dan 100 vrachtwagens met ‘vermoorde bomen’, zoals Rosas de massale ontbossing noemt, door de smalle straten van Cherán. Enorme kale plekken vormen het zichtbare litteken van een gemarginaliseerd bos. Toen ook nog het geweld tegen inwoners van de gemeenschap escaleerde en de eigenaar van een eenvoudige levensmiddelenwinkel werd ontvoerd, was de maat vol. Opmerkelijk genoeg waren het vrouwen en jongeren die inzagen dat het zo niet langer door kon gaan.
‘De volgende vrachtwagen rijdt over mijn lijk!’
De geschiedenis van Cherán wordt geschreven door huismoeders, zo blijkt uit de verhalen die buurtbewoners graag vertellen. ‘En in het bijzonder door Josefina Estrada Velázquez’, bevestigt Rosas terwijl we aankloppen bij het huis van een voormalig revolutieleider. Velázquez was namelijk één van de vrouwen die in 2011 haar kinderen in een sfeer van angst naar school bracht en besloot dat het anders moest.
In haar bescheiden woonkamer staat ze ons te woord: ‘Samen met andere moeders vroegen we ons op het schoolplein af hoe het mogelijk was dat we dit allemaal toestonden. Onbekende dronkenlappen maakten lachend onze bossen kapot, ze bedreigden onze kinderen en ontvoerden onze echtgenoten. Dit kon niet langer zo doorgaan’. Velázquez besloot letterlijk de noodklok te luiden en smeedde een plan: ‘Ik kreeg liever zelf een kogel dan dat een van mijn kinderen of mijn man iets zou overkomen’.
In de nacht van 15 april komt Velázquez met zes andere moeders samen op het kerkplein. De groep bracht de pastoor op de hoogte die om half zes ‘s ochtends de kerkklokken luidde. Omdat het tijdstip niet overeenkwam met het signaal van de ochtendmis gingen buurtbewoners uit van een noodgeval. Zo’n veertig mensen, voornamelijk vrouwen en jongeren, kwamen ongerust uit hun huizen en dachten aan brand. Zij troffen echter Velázquez die de menigte wist te overtuigen van een opstand.
‘De volgende vrachtwagen rijdt over mijn lijk!’, schreeuwde ze. Slechts gewapend met wat stokken, stenen en knalvuurwerk nam de groep het op tegen de zwaarbewapende criminelen in het bos. ‘Een zware oplegger kwam vanuit het bos onze kant op. We gooiden stenen waardoor hij en de achtervolgende truck stopten. We begonnen op de chauffeurs in te slaan, bonden hen vast en zetten ze gevangen in de kerktuin. De slechteriken, zoals iedereen in Cherán over de leden van verschillende kartels praat, waren totaal overrompeld. ‘Ze schreeuwden dat we het opnamen tegen de grootste kartels van México, dat zij met zwaar geschut terug zouden komen en dat wij geen schijn van kans hadden. Ze zaten er naast!’, zo besluit Velázquez haar eigen heldenrelaas.
Transitie
De gevechten tussen buurtbewoners, drugskartels en regeringsmilities duurden enkele maanden, maar de macht was weer in handen van de gemeenschap. Ondanks het overlijden van tientallen gemeenschapsleden, draagt de strijd bij aan de eensgezindheid van de stad. Op straat wordt kruidenthee verkocht en de aanwezige vrouwen schetsen een romantisch beeld van de maanden na de gevechten: ‘Op iedere straathoek bouwden we barricades en ’s nachts maakten we vuur. Vrouwen, kinderen en later ook mannen beschermden hun eigen straathoek. Het was prachtig’, zo blikt de verkoopster terug.
‘Geen vreemdeling kwam de stad meer in waardoor het dagelijks leven werd bemoeilijkt, maar financieel kregen we steun van familie in de Verenigde Staten en van dorpelingen die verderop wonen’. Behalve ‘de slechteriken’ werden ook de burgemeester en alle politieke partijen de stad uitgejaagd en vervangen door een nieuw systeem. Er werd een stadsraad in het leven geroepen, gebaseerd op normen en waarden van de Purépechas, de inheemse bevolkingsgroep waar het merendeel van de bewoners in Cherán deel van uitmaakt.
Autonomie
Sinds mei 2015 is Pedro Chávez Sánchez het hoofd van die twaalfkoppige volksraad. Zo’n 600 leden van de gemeenschap kozen voor hem waardoor hij de link tussen vier stadsdelen vormt, die elk 3 afgevaardigden leveren. Bovendien volgt hij het advies op dat voortkomt uit de asambleas, de buurtvergadering, waarbij het functioneren van de afgevaardigden en van de burgerwacht per wijk wordt besproken. Een afgevaardigde of lid van de burgerwacht dat niet naar de volksvergadering luistert wordt direct afgezet. Corruptie wordt zo de eigen kop ingedrukt.
Ook voert Sánchez besprekingen met de nationale overheid, die pas sinds kort de autonomie van Cherán erkent: ‘We ontdekten een korte zin in de Mexicaanse grondwet, die stelt dat oorspronkelijke bewoners van een gebied recht hebben op onafhankelijk stadsbestuur. We hebben letterlijk voor die erkenning moeten vechten, maar de overheid respecteert inmiddels onze bestuursvorm en probeert niet meer binnen te dringen’.
Veiligheid
Sinds de afwezigheid van de politieke partijen en de federale politie is het rustig in de stad. Er is eigenlijk nooit meer sprake van een geweldsdelict, blijkt uit de gesprekken met de vredelievende Purépechas en uit de berichtgeving over Cherán in de nationale media[1]. ‘Dankzij ‘mevrouw Josefina’ spelen mijn kinderen weer op straat. Eigenlijk gebeurt hier nooit meer iets naars. Laatst fraudeerde een meubelmaker met de herkomst van zijn hout, dat wel ja. Hij kreeg een bordje om de nek met ¨Ik fraudeer¨ en bracht de middag door op het plein voor de kerk’, zegt ze glunderend. 1) ‘De veiligste plek van Mexico heet Cherán’.
1) De grootste krant van México, La Jornada, bericht op 17 april 2016 over de herdenking van de revolutie en schrijft over het herstellen van de veiligheid binnen het nieuwe systeem. http://www.jornada.unam.mx/2016/04/17/estados/023n1est Het incident met de meubelmaker vond plaats in 2015.
Meer informatie:
– In Cherán wordt officieel niet gesproken van verkiezingen. In plaats daar van wordt om de vier jaar een volksvergadering uitgeroepen, waarbij inwoners van vier deelraden -verdeeld over vier wijken in de stad- drie afgevaardigden benoemen. Dit doen ze door letterlijk in rijen voor de kandidaten te gaan staan. De kandidaat met de langste rij mag plaatsnemen in de volksraad. NB: De laatste benoeming van het Consejo Mayor vond plaats in mei 2015.
– Volgens La Jornada heeft 25% van de inwoners in Cherán aangegeven graag het systeem met reguliere politieke partijen terug te zien. Er zijn echter geen aanwijzingen dat de Consejo Mayor spoedig zal veranderen.
– Ieder jaar wordt op 15 april de revolutie en de transitie feestelijk herdacht. De bevolking zet de leden van de burgerwacht in het zonnetje en de lokale cultuur wordt tentoongesteld.
– Op youtube is de film ‘De Boswachters’ te zien. Een fraaie documentaire van 45 minuten over het verhaal van Cherán (Engels ondertiteld).
Dirk Lotgerink studeerde af aan de Radboud Universiteit, is hispanist, docent Spaans, tolk/ vertaler en woont sinds 2012 in Guanajuato, Mexico.
Reacties (6)
@0 Dank je wel. Je zou willen dat bestuur voor de mensen door de mensen veel meer wordt gerealiseerd. Het stuk heeft me nog eens oen beseffen hoe veer veel van onze bestuurders van “gewone”mensen afstaan, niet alleen in Mexico, maar overal.
Het is indrukwekkend.
Maar ik vraag mij af of dit ook zou lukken in andere steden.
En of de kartels vonden dat de houtroof te weinig opleverde om langer door te vechten.
Vermoedelijk speelt een rol bij het succes dat het een relatief kleine stad is (12.000 inwoners)
Wie bepaalt of de afgevaardigde niet naar volksvergadering luistert?
Wat ik mij ook afvraag:
Waardoor faalde het systeem van politieke partijen?
Als binnen een stad van 12.000 inwoners voldoende eensgezindheid heerst om criminelen weg te jagen, zou het toch ook moeten lukken om een lokale partij op te richten.
@Co, allereerst bedankt voor het kritisch lezen van het stuk.
Tijdens mijn bezoek aan Cherán vielen we een wijkvergadering binnen. Op de agenda stonden twee punten: de meerwaarde van het lokale radiostation voor de wijk, en de telling van gemeenschappelijke goederen. Die belangen van de wijk worden door drie afgevaardigden behartigd in de consejo mayor. Wanneer de inwoners en bezoekers van de wijkvergadering niet tevreden zijn over de manier waarop zij worden vertegenwoordigd, dan kunnen zij aan de bel trekken bij die consejo mayor. De twaalfkoppige volksraad kan dan overgaan tot afzetten van (een van) de wijkvertegenwoordigers. Dit systeem werkt tot nu toe prima omdat de gemeenschap absoluut niet terug wil naar het Federale systeem, waarin de massale ontbossing tot stand kon komen en waarin eigenlijk geen plaats is voor de lokale tradities van de Purépecha. Deze afkeer is overal terug te zien en te horen.
Het is absoluut waar dat een kleine, maar zeer hechte gemeenschap bijdraagt aan het in stand houden van dit systeem. Gemeenschapsleden willen namelijk het beste voor elkaar en gaan uit van het belang voor de gemeenschap. Als je Spaans op niveau is raad ik je nog een docu aan, waarin schoolkinderen vertellen over het belang van het voortbestaan van het nieuwe systeem, dat gericht is op respect voor elkaar en de natuur: https://www.youtube.com/watch?v=DnV_T4c_lKI
Over het oprichten van een lokale partij kan ik slechts mijn eigen mening geven: het lijkt mij in het ingewikkelde Mexicaanse systeem, waarbij Federale en regionale overheid elkaar in evenwicht zouden moeten houden, onmogelijk om met een grote, lokale partij het verschil te maken. De aanwezigheid van één rotte appel zal de hele mand alsnog verpesten… Zo gaat het althans in veel andere steden en ik geloof dat daarmee je andere vraag ook meteen is beantwoord. Het is voor Cherán slechts te hopen dat na de landelijke verkiezingen in 2018 het ‘gedoogbeleid’ onveranderd blijft, al kan er natuurlijk van alles gebeuren. Veel politici zien in Cherán een gevaar omdat andere groepen zich zouden hierop kunnen inspireren, maar dit is koffiedik kijken.
Hopelijk heb ik hiermee je vragen beantwoord. Overigens had ik die twijfels ook graag weggenomen in het stuk zelf, maar dan had het hierboven waarschijnlijk geen plaatsje gehaald ;).
Mail gerust mocht je nog meer vragen hebben.
M.v.g.
Dirk Lotgerink
p.s. Ja, ik vermoed ook dat de drugskartels graag het laatste beetje bos hebben opgegeven omdat er in de rest van Michoacán nog genoeg te verkloten viel. En valt, helaas.
@5: bedankt voor de uitleg!
het blijkt dus nog niet zo makkelijk de kartels in de rest van Mexico te bestrijden.