Vangnet in Venlo: een week bij de sociale dienst (slot)

REPORTAGE - De sociale dienst was vroeger een uitkeringsfabriek, maar is getransformeerd tot een veelarmig vangnet van een welvaartsstaat in crisis. Sjors van Beek liep een week mee me de dienst. Vandaag het laatste deel (lees hier 1 en 2).

Strakke handhaving en strenge toelatingseisen vormen echter maar één kant van de medaille, zo blijkt deze week in Venlo telkens weer. De sociale dienst anno 2013 heeft twee gezichten: de barse bovenmeester èn de vertroetelende moeder. Op een kantoor elders in Venlo overleggen Heinz Dreuning en Henriëtte Stoop van de sociale dienst met medewerkers van de GGZ en gespecialiseerde thuisbegeleiding over een nieuwe casus. Een 67-jarige vrouw die vorige week uit haar huis is gezet. ‘Geen redden meer aan’, aldus Stoop. Het aantal dreigende uithuiszettingen stijgt volgens haar enorm, ‘al tachtig in de afgelopen drie maanden’. De vrouw in kwestie woonde in een sterk vervuilde woning, ongeopende post van twee jaar slingerde rond. Mogelijk een drankprobleem, mogelijk ook beginnende dementie. De vrouw is tijdelijk ondergebracht in een slooppand. Ze heeft een rollator nodig, de container voor opslag van haar meubels moet betaald, er moet worden gezocht naar een aanleunwoning. De huisarts moet benaderd, en er moet worden uitgezocht of de vrouw nog geld op de bank heeft. De GGZ-medewerker zal haar elektrische fiets ophalen en kijken of hij de douchekraan kan repareren, de thuisbegeleiding sorteert haar post. ‘Kleine klusjes, maar daarmee krijgen we contact en winnen we het vertrouwen van de cliënt’, leggen de medewerkers hun vergaande praktische bemoeienissen uit.

Regelmatig komen de gemeentelijke medewerkers enkel door toeval uit bij de grootst mogelijke ellende. ‘In sommige huizen zijn we dertig jaar lang niet binnen geweest. Dan krijgt de bewoner een hersenbloeding, komt de ambulance, en dan treffen we binnen een smerige, stinkende vetzooi aan’, vertelt Pieter Kolenberg (43), namens de plaatselijke woningbouwvereniging deelnemer aan eerdergenoemde stuurgroep “Vervuilde woningen”. Op tafel liggen foto’s van huiskamers, bierblikjes en uitwerpselen tot aan het plafond. Geroutineerd praten de functionarissen in de stuurgroep over ‘natte vervuiling: poep, urine, schimmel, vaak in combinatie met huisdieren’, en ‘droge vervuiling: kleding, kranten, apparaten, dwangmatige verzamelaars’. Eigenlijk, vindt Kolenberg, zou de gemeente een mandaat moeten hebben om dit soort panden te kunnen betreden en gedwongen schoon te maken. Ambtenaar Heinz Dreuning: ‘Het is vaak zeer heftige problematiek. Uit huis zetten is vaak ook niet de oplossing, oudjes met psychische problemen zet je niet zomaar op straat’. En, zo’n procedure is duur, voegt hij er fijntjes aan toe.

Kern van het probleem

De kern van het probleem, erkennen alle betrokkenen, is de vereenzaming, het toenemende aantal alleenstaanden, waardoor problemen achter de voordeur zich in stilte kunnen opstapelen. En de vrees leeft dat het alleen maar erger wordt als ‘Den Haag’ hulpbehoevende mensen dwingt langer thuis te blijven wonen. ‘Binnenkort zitten we hier met een lijst van 20 A4-tjes vol probleemgevallen’, stelt Jos Wolbertus (56) van de woningcorporatie. ‘Ze noemen het kanteling van beleid, maar in de praktijk zijn het de mensen die omvallen’.

Toch, waar mogelijk worden cliënten van de sociale dienst op alle mogelijke manieren onder de arm gepakt, blijkt ook weer in de kassen van tomatenkwekerij Sunny Tom. Als regulier werk nog een brug te ver is, kunnen de cliënten hier drie maanden proefdraaien in een echte werkomgeving. ‘Hier kunnen mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt laten zien dat ze wel echt wìllen werken’, legt jobcoach Stefanie Sparidaans (24) uit. Ruwweg de helft van de dertig deelnemers per jaar stroomt uit naar een reguliere baan, een kwart blijkt fysiek te beperkt, en van een kwart wordt de uitkering gekort of tijdelijk beëindigd wegens onvoldoende motivatie. ‘Je schrikt er van hoeveel mensen gewoon niet wíllen’, vertelt Sparidaans. ‘Veel ziekmeldingen, of de fiets is kapot en dan komen ze gewoon een dag niet’. Maar ze maakt ook mee dat gemotiveerde jongeren thuis tegen boze ouders moeten opboksen omdát ze willen werken. ‘Die ouders zeggen dus doodleuk: ga toch lekker in de uitkering zitten, je bent gèk als je gaat werken voor je geld’.

Empowerment

In de workshop ‘Empowerment’ worden de grote verschillen in motivatie snel zichtbaar. Een man, tegen de vijftig, tatoeages, paardenstaart, hangt demonstratief onderuit op zijn stoel. ‘Waarom ik hier ben? Ik heb géén idee’, antwoordt hij verveeld op vragen van de coaches. Wat is je doel en wat doe je om dat te bereiken, is een andere vraag die in spelvorm langskomt. ‘Ik heb geen doel en doe dus ook niks om dat te bereiken’, reageert de man.

Andere deelnemers aan de workshop vertellen juist heel enthousiast over hun wensen, hun dromen, hun capaciteiten. ‘Ik droom van een gezin, ik ben er trots op dat ik een lieve vriendin heb en ik wil ooit op vakantie naar Australië’, meldt de 27-jarige Daniël Douven. Als schilder belandt hij elke winter in de WW en daarna de bijstand. ‘Een vast contract zit er niet in. Twee Polen zijn goedkoper dan één Nederlander. Daar baal ik wel van, ja’.

Na de pauze spelen de deelnemers een soort ganzenbord-met-levensvragen. Een Egyptische man, voormalig pizzeriahouder, gaat langzaam maar zeker naar het kookpunt. ‘Ik heb mijn hele leven in Nederland gewerkt, nooit een uitkering gehad. Nu kan ik niet meer werken vanwege een hernia. Sinds oktober heb ik helemaal geen geld. En nu moet ik meedoen aan dit kinderachtige gedoe?! Los liever mijn problemen op!’, foetert hij.

Sores opdweilen

Crisis of geen crisis, veel mensen vinden het nog steeds erg vanzelfsprekend dat de gemeente hun sores opdweilt, blijkt ook op het wekelijkse Daklozenspreekuur. Wijkcoach Piet van Beek (59) bekijkt het wensenlijstje van een voormalige asielzoeker uit Sierra Leone. De man wil een voorschot voor herinrichtingskosten voor zijn nieuwe kamer. Op zijn boodschappenbriefje prijken gordijnen, èn glasgordijnen. Een tosti-apparaat, een magnetron, een tv, een tv-meubel. Coach Van Beek stuurt hem met zachte drang weer op pad: ‘Ga er eerst maar eens prijzen bij zoeken bij tweedehands winkels, dan praten we verder’.

Er is de laatste jaren veel veranderd, heeft Van Beek tijdens zijn lange loopbaan kunnen constateren. ‘Twintig jaar geleden was de sociale dienst een administratieve organisatie die gezapig doorkabbelde. Mensen kregen hun geld en konden jarenlang maar wat aanklooien. Tegenwoordig zeggen we: u komt hier niet voor een uitkering, u komt hier voor werk’.

Die omslag wordt telkens opnieuw, in alle contacten, uitgelegd aan de cliënten. Participatiecoach Pascale Janssen (45): ‘Een grote groep heeft toch wel een mentaliteitsprobleem… ze willen eh.. niet héél graag werken. Ik denk, als je ècht wil, vind je heus wel wat’. Haar collega Angelique Maessen (44): ‘De groep die geen kans meer heeft om uit de bijstand te komen, wordt steeds groter. Strak er bovenop zitten doen we alleen met de mensen die gewoon niet willen. Sommigen hebben in acht jaar tijd nul keer gesolliciteerd! Dan zeg ik: het is niet je eigen schuld dat je werkloos bent geworden, maar wèl dat je al zo lang werkloos bent. Ik heb ook geen moeite om die boodschap te brengen, de mensen snappen zelf best dat het slecht gaat met de economie’.

Beetje zuur

Tegelijkertijd is het wel een beetje zuur, reageert haar kamergenoot Ed Kluitenberg (44) van de afdeling handhaving: ‘Overal wordt geld afgeroomd. De Wajong, de WAO, de GGZ, alles wordt uitgekleed. Hoe slechter de economie, hoe minder geld het allemaal mag kosten. Dat zou eigenlijk andersom moeten zijn’.

Aan het einde van de week hoort PvdA-wethouder Ramon Testroote (41) de opgetekende verhalen allemaal aan. Hij schetst hoe hij bij zijn komst een ‘uitkeringsfabriek’ aantrof, ‘een grote lopende band waar het geld tegen de plinten klotste en de klantendossiers op koffiekarren door de gangen werden gereden, van ambtenaar naar ambtenaar’. Tegenwoordig staat de cliënt centraal. ‘Eén klantmanager met vergaande bevoegdheden en integraal verantwoordelijk voor alles, uitkering, schulden, het hele proces. Géén overdrachten meer. Veel persoonlijk contact. Als de klant belt, weet je nog dat vorige week zijn moeder ziek was’. En, heel belangrijk: de banden met het bedrijfsleven zijn aangehaald, de speciale werkgeverscoaches gaan de baan op om zelf vacatures te verzamelen. Het wèrkt, verzekert de wethouder. Waar de instroom bij de meeste sociale diensten stijgt, kent Venlo een daling van het klantenbestand.

En ja, het is allemaal zakelijker, strakker geworden, erkent de PvdA-bestuurder. ‘Vanuit mijn sociale hart zeg ik: soms zelfs harder dan me lief is, het schiet af en toe wel door. Maar de Venlose begroting daalt tussen 2010 en 2016 met 65 miljoen euro, eenzesde van het totaal. De ruimte om vrijgevig te zijn is drastisch beperkt’. Het is aan de gemeente om oplossingen te verzinnen en – vooral – banen te vinden. ‘Dáár energie aan besteden is nuttiger dan aan een politiek-ideologische strijd richting Den Haag dat het allemaal te zwaar en te heftig is’.

Dan hoort hij het voorbeeld van de tandartskosten die niet worden vergoed. Testroote valt even stil. ‘Hier schrik ik van zeg… Van een kroon kun je nog zeggen: die is niet noodzakelijk, met twee tanden minder kun je ook eten. Maar tandpijn is wel de grens. Daar moet wat aan gebeuren’.

Plaatsvervangend afdelingshoofd Edwin Vaassen komt er later ook nog even op terug. ‘Het klopt, sommige situaties zijn heel schrijnend. Maar waar ik moeite mee heb, is dat ze telkens op het bordje van de ambtenaar worden gelegd. Het echte probleem is de tandpijn, niet de rekening. Die tandarts wil niet behandelen zonder betaling. De sociale dienst is geen tandarts, en het is niet aan ons om te bepalen wanneer pijn ondraaglijk is. Als we dit echt willen oplossen, moeten we een tandarts in dienst nemen en hier elke vrijdagmiddag spreekuur laten houden’.

Dit verhaal is ook in de Groene Amsterdammer van 21 februari verschenen.