Meer dan tien jaar heb ik op deze plek geschreven over nieuws uit Europese landen. Elders in de wereld was oorspronkelijk de naam van Sargasso’s buitenlandrubriek. Dat werd bij een krimpende buitenlandredactie al vrij snel Elders in Europa. Maar nu, in 2025, is het meer dan ooit van belang om over de grenzen van het oude continent heen te kijken. De geopolitieke verhoudingen waarin Europa lang een stabiele factor is geweest beginnen te wankelen. Global South, het mondiale zuiden waar de overgrote meerderheid van de wereldbevolking woont, laat van zich horen. Het samenwerkingsverband van de BRICS-landen, de concurrent van de westerse G7, heeft afgelopen dinsdag Indonesië als tiende lid verwelkomd. Het is een teken dat de BRICS coalitie aan gezag wint. In het mondiale zuiden kijkt men niet langer alleen naar het westen. Afrika luistert niet meer naar ons, schreef ik vorige week. We doen er daarom goed aan meer naar Afrika te luisteren. En naar al die landen elders in de wereld waar veel te weinig naar geluisterd wordt.
Iemand die dat nog niet begrepen heeft is de Franse president Emmanuel Macron. In een toespraak voor zijn ambassadeurs sprak de Franse president maandag over de militaire banden met Afrikaanse landen, die in de afgelopen jaren een voor een zijn gesneuveld. “Ze zijn vergeten ons te bedanken,” zei hij. De leiders van de landen die zich de afgelopen jaren hebben losgemaakt van het Franse kolonialisme reageerden verbolgen. De militaire steun heeft hen niet bevrijd van het terrorisme. De regering van Tsjaad laakt Macron’s “minachtende houding tegenover Afrika en de Afrikanen”. De regering verwijst naar de grote aantallen West-Afrikaanse soldaten die aan de Franse kant meevochten tijdens de twee Wereldoorlogen, “een feit dat Frankrijk nooit echt heeft erkend.” Ook premier van Senegal, Ousmane Sonko, wijst daar op: “Als Afrikaanse soldaten (…) tijdens de Tweede Wereldoorlog niet waren ingezet om Frankrijk te verdedigen, was het mogelijk nog Duits geweest.” Macron lijkt het voor Frankrijk goed verpest te hebben in Afrika. “Je crois qu’il se trompe d’époque“, zei de president van Tsjaad in zijn nieuwjaarstoespraak. Oftewel: “ik denk dat hij zich in het tijdperk vergist.”
Een ander perspectief
Het huidige tijdperk vereist een bredere blik. De Indiase schrijver Pankaj Mishra bepleit dit in een recent artikel onder de titel ‘De val van het westerse narratief’ dat in vertaling verscheen in 360 Magazine.* Hij richt zich met name op de media en vraagt om een ‘radicale herijking van hoe wij macht, geschiedenis en waarheid begrijpen. Daarvoor is een ander perspectief nodig dan het westerse wereldbeeld dat decennialang het beleid en de pers domineerde.’
De journalistieke carrière van Mishra begon bij de ‘war on terror’ na 9/11. Die oorlog heeft het ‘westerse narratief’ geen goed gedaan, schrijft hij. Het spijt hem nu dat hij daar niet eerder kritiek op heeft geleverd. ‘Hoe de meest gerespecteerde westerse media niet alleen een oorlog aanmoedigden die stoelde op onwaarheden, maar ook nog eens hielpen om die oorlog in hoge mate te racialiseren. In de fantasieën van de extreemrechtse nationalisten van nu staat een vijand met een donkere huidskleur, die minder is dan een mens en momenteel huisdieren verslindt, klaar om de westerse beschaving te vernietigen.’ De war on terror laat in Irak en Afghanistan niet alleen een militair en geopolitiek falen zien. Het is ook een moreel en intellectueel fiasco volgens Mishra. ‘En mede omdat dit fiasco nooit is onderkend zien we nu hetzelfde gebeuren in de manier waarop de westerse media berichten over Israëls oorlog tegen Gaza.’ **
Dekolonisatie 2.0
Mishra baseert zich met deze stelling vooral op de Amerikaanse en Britse main stream media. In Nederland is de berichtgeving over Gaza naar mijn mening wel kritischer. Maar het angelsaksische perspectief is ook hier nog steeds herkenbaar in de selectie van nieuws en de toon van de berichtgeving. Lange tijd domineerde het perspectief van de jaren negentig: het kapitalisme en de liberale democratie hebben de toekomst. Inmiddels wordt duidelijk dat dit verhaal niet meer klopt.
Mishra:
‘Het in brede kring gangbare kader van de westerse journalistiek stoelt op westerse overwinningen: het verslaan van totalitaire regimes in twee wereldoorlogen, het na afloop op de knieën dwingen van Duitsland, Italië en Japan, gevolgd door een overwinning op het communisme tijdens de Koude Oorlog en daarna het over de hele wereld verspreiden van het westerse model van kapitalisme en democratie (…) Maar dit verhaal botst nu met een ander, veel groter verhaal, dat sterker resoneert en overtuigender is: het verhaal van dekolonisatie, dat voor de overgrote meerderheid van de mensheid de belangrijkste gebeurtenis van de twintigste eeuw is.’
Anders gezegd: het westerse narratief krijgt concurrentie van dekolonisatie 2.0, het perspectief van het huidige mondiale zuiden, het verhaal over het einde van de witte suprematie.
* Het artikel is voor 360 Magazine uit het Engels vertaald door Nicolette Hoekmeijer en in de citaten hierboven heb ik haar tekst overgenomen
** Het boek ‘De wereld na Gaza’ van Pankaj Mishra verschijnt in februari 2025 bij Atlas Contact
Reacties (10)
Oh man wat een gezag is daar mee gewonnen. https://www.amnesty.nl/landen/indonesie . Kan je nou werkelijk nog steeds niet de stippels met elkaar verbinden?
Indonesië is het land met het op drie na grootste aantal inwoners. Dat er veel is af te dingen op de regering maakt het daarom nog niet minder relevant in de geopolitieke verhoudingen.
Het is in fysieke omvang een groot land maar als je naar het gdp per capita kijkt zitten ze niet eens in de top honderd. Los van de mensenrechten situaties is dat het probleem met die brics groep, het zijn nog altijd in verschillende maten ontwikkelingslanden die economisch zover achterlopen dat al de grootste plannen blijven steken op geldgebrek. Misschien met een paar kleine olie-uitzonderingen.
Het gpd per capita is een belangrijker factor van economische macht. Hoe hoger dit is hoe meer je de ruimte hebt je economie international aan te wenden als machtsmiddel, of dat nu voor goed of voor kwaad is. Zolang die factor in de buurt van één zit maakt je omvang weinig uit. Je bent dan primair bezig jezelf overeind te houden.
Dat gaat al twintig jaar zo. Ze groeien wel maar als je met weinig begint is dat procentueel makkelijk te realiseren als je grondstoffen bezit (waaronder ook goedkope arbeid) en rijke buren hebt die dat wel voor je willen exploiteren en van je kopen. Want laten we wel zijn, zonder westerse techniek, gestolen of gegeven waren ze technologisch niet half zover geweest en zonder westers kapitaal was het meeste niet van en uit de grond gekomen.
Dat is allemaal prima, ik ben van mening dat je de wereld pas vrij kan maken als je ieder zijn deel laat hebben. Daar zit de kneep, de brics landen doen dat helemaal niet, niet voor elkaar en niet voor hun bevolking. Het zijn stuk voor stuk corruptie oligarchische systemen die hun bevolking even wreed onderdrukken als dat ze daar een bedreiging voor geacht worden.
Het westen heeft daar problemen mee, vooral Europa piept daarover. Dat ze in het verleden niet veel beter waren en dat ze ook weleens hun mond houden als het uitkomt doet niets af aan de validiteit van dit gepiep. De koloniale tijd is meer dan een halve eeuw voorbij, ze hebben ruim de tijd gehad hun weg te vinden en op te ruimen waar ze het westen nu nog verantwoordelijk voor willen houden. De chaos die er nog is zijn ze zelf verantwoordelijk voor. Neokolonialisme is niet meer dan een leeg gelegenheidsargument dat inspeelt op het westerse schuldcomplex en dat dient om hun eigen falen achter te verhullen.
Het enige interessante dat brics tot nu toe heeft opgeleverd is hun new development bank als tegenwicht van het IMF. Door kapitaalgebrek is dat na tien jaar niet meer als een mug op de kont van een olifant geworden. Dat is een ander interessant fenomeen, China heeft best wel wat reserves door hun omvang om de NDB tot op zekere hoogte het tegenwicht te laten zijn maar doet dat tot op heden niet. Brics landen vertrouwen elkaar niet genoeg om hun middelen aan te wenden tot het beperkte niveau dat ze wel zouden kunnen. Er zijn dus ander motieven die een dominantere rol spelen binnen brics. Die motieven lijken zich vooral te verzamelen in eigenbelang van individuele brics deelnemers. Veel verder dan een nieuwe wereld orde tamboeren en een beetje van elkaar profiteren buiten de westerse sancties om als er weer één over de schreef is gegaan gaat het vooralsnog niet.
Dat brengt me bij jouw Jos. Je schrijft telkens dat niet westerse landen macht verliezen, niet meer worden gehoord etc en verklaart dit met hypocrisie en neokolonialisme etc van het westen. Dat verbaast mij en stelt mij ook teleur. Verbazing omdat iemand schijnbaar intelligent zulke blinden vlekken heeft dat andere motieven van landen en hun leiders niet of nauwelijks aanbod komen en soms worden tegengesproken als iemand anders die noemt. Teleurstelling omdat ik best veel van je stukken met interesse heb gelezen, vooral over buitenlandse politiek in delen van de wereld waar ik weinig mee bekend ben en waar je in de mondiale media niet veel over leest. Elke keer als ik dan die blinde vlekken voorbij zie komen vraag ik me af hoeveel daarvan in de stukken zit waar ik niet genoeg van weet om ze te kunnen zien.
Het doet dan wel niets af aan de validiteit van het gepiep, maar wel heel veel aan de geloofwaardigheid ervan in de rest van de wereld. De houding van morele superioriteit is niet zo handig, en ook was misplaatst, zolang we zelf nog zoveel moeite hebben met het erkennen van de puinhopen die we eeuwenlang elders in de wereld hebben aangericht. En zolang we net zo makkelijk wegkijken als dat even in ons eigen geopolitieke of economische belang is. Dat dat superieure toontje verkeerd valt in landen waarin we zolang de baas hebben gespeeld vind ik heel begrijpelijk.
Op basis waarvan concludeer jij dat dat ‘ruim de tijd’ is? Een stabiele democratische rechtsstaat bouw je niet zomaar even vanuit het niets op. En zelfs met heel veel ervaring is het nog niet zo eenvoudig om hem in stand te houden, zoals we ondertussen in allerlei westerse democratieën zien. Als demagogische autocraten bij ons al zo makkelijk zoveel mensen (en zoveel geld) achter zich weten te krijgen, dan is het toch niet zo vreemd dat dat in landen zonder democratische traditie nog beter lukt?
Na eeuwen kolonialisme in een ruime 50 jaar de leegroof en achterstelling te boven komen? Terwijl bijvoorbeeld ontwikkelingshulp vooral bestond uit leningen en nadelige handelsvoorwaarden? Dat men bijvoorbeeld behoefte had aan
een tractor, maar niet meer dan een spa en schoffel kreeg? Dat de meeste winstgevende bedrijfsactiviteiten in handen bleven van westerse bedrijven?
Om maar deel van de oorzaken te noemen die ten grondslag liggen aan de uiterst moeizame economische inhaalslag waar voormalige koloniale landen mee te maken hadden en nog hebben.
Aan het verhaal van voormalige koloniën en ontwikkelingslanden hangt veel meer vast dan wat je nu in die ene zin beschrijft.
Natuurlijk @ Eric, het is allemaal hun eigen schuld, onvermogen en onderlinge wantrouwen. Mogelijk hebben ze ook allemaal een zonnesteek opgelopen in de achterliggende 50 jaar?
@1.3 1.4 1.5
Vijftig jaar is een intergenerationeel tijdsbestek wat ik combineer met mijn afwijzing van erfzonden. Als jij een probleem erft van een vorige generatie bestuur en je hebt decennia lang de tijd om dat in vrijheid en autonomie aan te pakken en dat nalaat dan ben jij de oorzaak dat er nog een probleem is dat jij doorgeeft aan de volgende generatie. De meeste dekolonisatie vond overigens plaats in de jaren na de tweede wereldoorlog dan heb je het al over drie generaties.
De koloniën zijn niet alleen maar leeggeroofd maar ook ontwikkeld. Niet dat kolonisatie daarmee goed was maar tegelijk was dat ook hoe de wereld toen werkte. Ik ben een voorstander van ontwikkelingshulp, niet vanuit schuldgevoel maar naastenliefde en realiseer me ook dat niet altijd goed is gegaan.
Om in de wazige allegorie van schop of tractor te blijven. Als landen op eigen benen willen staan prima, goed plan maar nu ben je ook verantwoordelijk voor jezelf. Dat betekent niet dat je niet meer geholpen hoeft worden waar nodig maar wel dat je moet leren leven met de hulp die komt en niet gaan zeuren dat je te weinig krijgt.
Soms is een tractor helemaal geen goed idee omdat dit een een netwerk vereist van brandstof, onderdelen en technisch personeel dat niet overal aanwezig is. De complexiteit van landbouwmechanisatie moet je niet onderschatten, dat is ook in het westen een vrij recent fenomeen dat ruim honderd jaar geduurd heeft en voor een groot deel na dekolonisatie heeft plaatsgevonden.
Tegelijk, als die tractor wel een goed idee is maar je ziet dat de opbrengst van die tractor maar op paar plekken terecht komt en niet bij de algemene bevolking dan mag ook best een paar eisen stellen. Houd je corruptie een beetje onder controle en houd op met het laten verdwijnen van oppositieleden zijn volgens mij een redelijke voorwaarde. Als het landsbestuur in reactie daarop als slachtoffer de loper uitrolt voor wagner huurlingen om de oppositie er onder te houden en een chinees infrastructureel wurgcontract ondertekend omdat die het prima vinden als een paar lokale oligarchen hun zakken vullen ten koste van de lokale bevolking dan is het koloniale verleden of het westen niet het probleem.
Het klinkt allemaal (ondanks de hulp die je bij tijd en wijle wel wilt geven) als: eigen schuld dikke bult. Als er geen alternatief is voor bijvoorbeeld het tekenen van een wurgcontract, of als je wel moet samen werken met lokale oligarchen, dan kan je wel redelijke voorwaarden stellen zoals het laten stoppen van verdwijningen etc., maar dan moeten er wel alternatieven beschikbaar zijn. Kortom de werkelijkheid is vaak weerbarstig. Jouw voorstelling van zaken is kortom een nogal “simpele duiding”.
Los daarvan ik wijs erfzonden eveneens af.
Ik heb ook niks met erfzonden. Maar dit heeft helemaal niks met erfzonden te maken. Of met zonden in het algemeen. Armoede is geen zonde. Onderdrukt worden net zo min.
Het gaat erover hoe geschiedenis lange tijd doorwerkt. Dat nieuwe generaties niet zomaar even het verleden uit kunnen wissen om met een schone lei een stabiele democratie te beginnen. Zo werkt de wereld simpelweg niet.
Moreel en intellectueel een fiasco. Inderdaad en zoals dat heet “hoogmoed komt voor de val”.